جامعه‌پذیری جنسیتی در خانواده: تفاوت میان نسخه‌ها

جامعه‌پذیری جنسیتی، فرایندی مبتنی بر خلقت دوگانه انسان و معطوف به تثبیت هویت زنانه و مردانه است که توسط نهادهای مختلف انجام می‌شود. مراحل اصلی آن که خانواده متکفل آنها است، از انتخاب همسر و مرحله بارداری آغاز می‌شود و پس از تولد، در برگیرنده مراحل سه‌گانه؛ سروری، فرمانبرداری و وزیری است. والدین وظیفه دارند که متناسب با نقش‌های جنسیتی خود و با توجه به مرحله سنی و جنسیت بچه‌ها، ظرفیت‌ها و ظرافت‌های زنانگی و مردانگی را در وجود آنها تقویت کرده و تثبیت کنند تا در بزرگسالی بتوانند نقش‌های جنسیتی محوله را در مناسبات وسیع و پیچیده اجتماعی ایفا کنند.  

جامعه‌پذیری جنسیتی فرایندی است که در خلال آن، [[هنجارهای جنسیتی در خانواده مسلمان|هنجارها]]، نقش‌ها، انتظارات و به‌طور کلی الگوهای رفتاری که در یک فرهنگ معین برای هریک از دو جنس معین شده، درونی می‌شوند. این فرایند بازنمود تفاوت‌های جنسیتی است.<ref>حاجی‌اسماعیلی، «بررسی تطبیقی جامعه‌پذیری جنسیتی از منظر اسلام و رویکردهای جامعه‌شناختی»، 1402ش، ص85.</ref> خانواده بستر اصلی جامعه‌پذیری است، والدین و کودکان در جامعه‌پذيري به کسب دانش، نگرش‌ها، مهارت‌ها، ارزش‌ها و انتظاراتي مي‌پردازند که به آن‌ها امکان يکپارچگي با روابط اجتماعي جديد را مي‌دهد.<ref>استافورد و بایر، تعامل والدين و کودکان، 1377ش، ص143. </ref> جامعه‌پذیری دارای ابعاد مختلف انگيزشي، آموزشي و پرورشي است.  <ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص515.</ref>

فمينيست‌ها، با تأکيد بر این اندیشه کلی که انسان، زن زاده نمی‌شود، به این مسئله پرداخته‌اند که نقش‌های جنسیتی، بخشی از ایدئولوژی هستند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/483008/%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87-%D9%BE%D8%B0%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA%D احمدی و تشکری، «تأثير خانواده در جامعه‌پذيری نقش‌های جنسيتی از دیدگاه اسلام و فمينيسم»، 1400ش، ص54.]</ref>  آنها در صدد یکسان‌سازی نقش‌های زن‌ و مرد بوده و جامعه‌پذیری جنسیتی در خانواده را از علل اصلی نابرابری‌های جنسی در سطح خانواده و اجتماع تلقی می‌کنند.<ref>بستان، «جنسیت در خانواده از دیدگاه جامعه‌شناسی اسلامی»، 1397ش، ص55.</ref>  اما در نگرش اسلامی؛ زن و مرد مکمل یکدیگر هستند.<ref>سوره روم، آیه 21.</ref>  آنها هرچند از ظرفیت‌های یکسانی برای رسیدن به سعادت برخوردار هستند، اما راه رسیدن به آن متفاوت دانسته می‌شود.<ref>«جنسیت در تربیت اسلامی، وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی».</ref>  خانواده در فرایند جامعه‌پذیری جنسیتی، تفاوت‌های زنانه و مردانه را در کودکان ایجاد نمی‌کند بلکه به تفاوت‌های طبیعی، پاسخ می‌دهد.<ref>حاجی‌اسماعیلی، «بررسی تطبیقی جامعه‌پذیری جنسیتی از منظر اسلام و رویکردهای جامعه‌شناختی»، 1402ش، ص87.</ref>  متناسب با این تفاوت‌ها است که جایگاه‌های همسری، مادری و پدری، زن و مرد را به سعادت می‌رساند.<ref> نوری، مستدرک، 1408ق، ج2، ص389.</ref>  جامعه‌پذیری جنسیتی فرایندی برای احراز این جایگاه‌ها است. چون پسر و دختر اگر برای این موقعیت‌ها پرورش نیابند، در آینده نمی‌توانند نقش‌های خود را به درستی ایفا کنند.<ref>هاشمی‌علی‌آبادی و خسروی، «بررسی چرایی تفاوت شیوه‌های تربیتی دختران و پسران در خانواده با تکیه بر آیات و روایات»، 1401ش، ص363.</ref>  

الكسيس كارل معتقد است؛ نبايد پرورش روحي و نوع زندگي دختر و پسر را با يك روش انجام داد. اشخاصي كه تعليم و پرورش اطفال را برعهده دارند، بايد متوجه اين موضوع باشند كه وضع جسمي و روحي دختر و پسر با هم فرق دارد، پس در پرورش و طرز تغذيه آنها نيز بايد تفاوت قائل شد. <ref>محمدي، «تحليل تفاوت‌هاي جنسيتي زن و مرد در علوم تجربي و آموزه‌هاي ديني»، 1392ش، ص74.</ref> آلبرت بان دورا معتقد است که کودك از دو راه عمده، رفتارهای اجتماعی و نقش‌های جنسيتی را می‌آموزد: نخست از راه آموزش مستقيم که با عوامل تقویت کننده، کودك با دریافت پاداش و تنبيه، رفتارهای جنسيتی را فرا می‌گيرد؛ دوم از راه تقليد و همانندسازی، رفتارهای جنسيتی توسط والدین و دیگر عوامل جامعه‌پذیری الگوسازی می‌شوند و کودك از این الگوها تقليد و پیروی می‌کند. <ref>احمدی و تشکری، «تأثير خانواده در جامعه‌پذيری نقش‌های جنسيتی از دیدگاه اسلام و فمينيسم»، 1400ش، ص59.</ref> این امور مورد تایید متون دینی هم است.<ref>احمدی و تشکری، «تأثير خانواده در جامعه‌پذيری نقش‌های جنسيتی از دیدگاه اسلام و فمينيسم»، 1400ش، ص63.</ref>  

در آموزه‌های اسلامی تربیت فرزندان تکلیف الزامی موقعیت پدری است.<ref>حر عاملى، وسائل‏الشيعة، 1409ق، ج21، ص480.</ref>  اما مادر به‌دلیل حضور بیشتر در منزل و ارتباط عاطفی با فرزندان، از بیشترین نقش الگویی برخوردار است <ref>حر عاملى، وسائل‏الشيعة، 1409ق، ج21، ص480.</ref> و در قبال فرزندان خود مسئول دانسته می‌شود.<ref>فلسفي، الحديث، 1368ش، ج‏3، ص213. </ref>  از دیدگاه امام خمینی نقش مادر در نونهالان و پدر در نوجوانان، بسيار حساس است. اگر فرزندان در دامن مادران و با حمايت پدران متعهد به‏طور شايسته و با آموزش صحيح تربيت شده و به مدارس فرستاده شوند، كار دیگر کارگزاران بیرونی مثل معلمان نيز آسان‌تر خواهد بود.<ref>خميني، صحيفه امام، 1378ش، ج‏15، ص245. </ref>  اصل مهم در جامعه‌پذیری جنسیتی، لزوم اجتناب والدین از تبعیض میان دختران و پسران خود است.<ref>نوری، مستدرک، 1408ق، ج‏15، ص118.</ref>

وزیری، شامل دوره‌های نوجواني و اوائل جوانی است و حساس‌ترين سال‌هاي زندگی فرد محسوب می‌شود. در اين دوره بلوغ با تفاوت‌هایی صورت می‌گيرد.<ref>فاضلی، «راهکارهای تربيت جنسی فرزندان در خانواده»، 1400ش، ص44.</ref> فرزند دوست دارد مستقل باشد. برای این‌که بزرگ شدن و استقلال خود را ثابت کند، بين خود و خانواده فاصله ايجاد کرده، به گروه همسالان خود نزديک مي‌شود. نوجوان از نظر رواني در شرايط ويژه‌اي زندگي مي‌کند؛ نه مانند کودکان نابالغ فکر مي‌کند، نه از تجربيات و افکار پخته بزرگسالان برخوردار است.<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص534.</ref>  احساسات تند همراه با نيروي جسماني، او را به کارهاي تند عاطفي فرا مي‌خواند.<ref>اميني، اسلام و تعليم و تربيت، 1387ش، ص310. </ref>  لذا این دوره شعبه‌اي از جنون دانسته شده است.<ref>پاینده، نهج الفصاحه، 1382ش، ص 534. </ref>  در این دوره سنی، برنامه‌هاي آموزشی و تربیتی مراحل پیشین بايد عميق‌تر و گسترده‌تر شده و به آموزش نقش‌های جنسیتي توجه جدي‌تری شود.<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص535.</ref>  آنها متناسب با جنسیت‌شان در انجام فعالیت‌های اجتماعی و اداره خانه، شریک و سهیم شوند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/110729/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AD%D9%84-%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D9%88%D8%AF%DA%A9-%D9%88-%D9%86%D9%88%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86 «مراحل تربیت کودک و نوجوان»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>  در مورد تربيت جنسی نوجوانان و جوانان، والدین دو وظيفه اساسی دارند. اول اینکه آنها را با حقایق صحيح جنسی بيولوژیک آشنا کنند تا فرزندان بدانند که دستگاه‌های جنسی چگونه کار می‌کنند و تأمين بهداشت آنها چگونه امکان‌پذیر است. دیگر اینکه به آنها آموزش دهند که ميل جنسی خود را صرفا در چارچوب اصل زناشویی تعریف کنند تا از انحراف و آسیب‌های روانی در امان باشند.<ref>فاضلی، «راهکارهای تربيت جنسی فرزندان در خانواده»، 1400ش، ص45-44.</ref>  والدین باید مراقب دوستان فرزندان خود باشند، به پسران یاد دهند که داشتن دوست‌دختر، نه تنها یک انحراف اخلاقی است که سرنوشت دختری را نابود می‌کند و دختران باید بفهمند که پسران جوان از دوستی با دختران، عمدتا در صدد کامروایی جنسی هستند و نباید در دام دوستی‌های خیابانی گرفتار شوند.<ref>ابراهیمی‌پور و دیگران، راهبردهای تحکیم خانواده از منظر متون دینی، 1395ش، ص54.</ref>  والدین بايد در يافتن همسر مناسب برای فرزندان خود تلاش کنند؛ در ادبیات روایی تأکید شده است که دختران خود را در مجالسی که نامحرم حضور ندارد، به طلا و نقره بیارایید، جامه نيکو بر آن‌ها پوشانده تا خواستگار پيدا کنند.<ref>ری‌شهری و دیگران، دانشنامه قرآن و حدیث، 1390ش، ج3، ص272.</ref>  پسر و دختر در پایان این مرحله سنی باید به‌گونه‌ای تربیت شده باشند که آمادگی برای ازدواج را پیدا کرده <ref>فلسفي، الحديث، 1368ش، ج‏2، ص354. </ref> و بتوانند نقش‌های پدری، مادری و همسری را در چارچوب تشکیل خانواده، ایفا کنند. چون همانگونه که پسری ناآگاه از نقش‌های مردانه از توان مدیریت زندگی خانوادگی خود عاجز است، اگر دختری برای نقش‌های مادری و همسری پرورش نیافته باشد، در آینده نمی‌تواند این نقش‌ها را به‌درستی ایفا کند. <ref>هاشمی‌علی‌آبادی و خسروی، «بررسی چرایی تفاوت شیوه‌های تربیتی دختران و پسران در خانواده با تکیه بر آیات و روایات»، 1401ش، ص363.</ref>