تعدد زوجات: تفاوت میان نسخه‌ها

از مسائل پر مناقشه در موضوع زن و خانواده مساله تعدد زوجات، جواز و شرایط آن است. در این مقاله به بررسی این مساله پرداخته ایم.

* 1. اصل در ازدواج همان طور كه استاد شهيد مطهرى در كتاب نظام حقوق زن در اسلام خاطرنشان مى ‏سازد، تك ‏همسرى است و قانون چند همسرى در شرايط معمول توصيه و ترغيب نشده است.

بنابراین زوجه به زنی اطلاق می شود که شوهر کرده و بالفعل شوهر داشته باشد خواه به عقد دائم خواه به عقد نکاح موقت و تعدد زوجات هم داشتن بیش از یک زوجه را گویند خواه به عقد دائم باشد یا منقطع یا بوسیله هر دو نوع. <ref>محمد جعفر، جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، ۱۳۸۳ ه.ش، ص ۱۶۲</ref> در کشورهای انگلیسی زبان از تعدد زوجات تحت عنوان هایBigamy- pairs plurality- polygyny- polygamy  یاد می شود که همه عبارتهای مذکور در معنای تعدد زوجات و چند همسر گزینی توسط یک مرد استعمال می شود.

فقهای امامیه در کتب فقهی خود از استیفای عدد بعنوان اصطلاحی مترادف با تعدد زوجات استفاده نموده اند. استیفا از نظر لغوی به معنای تمام فرا گرفتن، تمام باز ستاندن می باشد. استیفای عدد کردن یعنی اینکه مردی اقدام به ازدواج با زنان متعدد نماید تا بدانجا که شرع و قانون آن را تجویز کرده است که همانا اختیار کردن چهار زن به نکاح دائم یک مرد می باشد. این اصطلاح را فقهای امامیه و از جمله محقق در شرایع و علامه در تذکره بکار برده اند و مقصود نکاح با حداکثر تعداد زنان است که در شرع اجازه داده شده.  <ref>ناصر، کاتوزیان، حقوق خانواده، تهران: چاپ انتشار، ۱۳۸۴ ه.ش، جلد ۱، ص ۱۱۲  </ref>

چندهمسری مردان دارای پیشینه بلندی در تاریخ اقوام مختلف و قوانین جوامع و ادیان گوناگون است.. این رفتار در اجتماعات نخستین، امر مناسبی شمرده می شد و میان ملت های متمدن همواره به عنوان یک قاعده رایج بوده است.  چندهمسری در میان ملل و اقوام مختلف جهان از جمله ایران  باستان، چین، هند و مصر رواج داشته است.  در قوانین آیین های زرتشت، یهود، هندو و بودا نیز جایز شمرده شده است؛ همچنین در همۀ ادیان آسمانی پیش از اسلام نیز امری مقبول بوده است، چنانچه در کتاب مقدس (تورات) آن را به رسمیت شناخته و مجاز شمرده شده است؛ زیرا در تورات عبارتی آمده است که به جواز چند همسری دلالت دارد؛ مانند شرح زندگی بعضی از پیامبران و شخصیت ها که در خلال آن به تعدد زوجات آن ها نیز اشاره شده است.  اباحۀ تعدد زوجات در آیین یهود بدون محدودیت در تعداد همسران تا قرن یازدهم ادامه داشت و دراین قرن احبار آن را منع کردند و تا امروزه این قانون جاری است . در انجیل کتاب مقدس مسیحیان در این زمینه اظهار نظر موافق یا مخالفی نیامده است ولی بررسی تاریخی نشان می دهد برخی از پادشاهان مسیحی زنان متعدد داشته اند.  گرچه در قرون اخیر، کلیسا تعدد زوجات را تحریم کرده است و برخی نظام تک همسری را از ویژگی مسیحیت تلقی کرده اند.<ref>محمود، عبدالفتاح، تعددالزوجات فی الاسلام، مجلۀ الاسلام، ش4، 1408ق، ص 359  /  شاکر، لحام، تعددالزوجات، دمشق: دارالتوفیق، 1422ق، ص29  /  کرم حلمی، فرحات، تعددالزوجات فی الادیان، چاپ اول، قاهره: دارالآفاق العربیه، 1422ق، ص 14-15</ref>  بنابراین امروزه در نظام های حقوقی کشورهای مسیحی، به تبع تفکر رایج، تعدد زوجات منع شده است و جرم محسوب می شود، درحالی که روابط جنسی آزاد و بدون علقۀ زوجیت با افراد متعدد در جوامع غربی و متاثر از فرهنگ غرب کاملا مجاز و آزاد شمرده می شود. <ref>وهبه، زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق: دارالفکر، 1418 ق، ص 8 </ref> با این وجود تعدد زوجات هم اکنون در بسیاری از مناطق جهان به صورت یک قاعده وجود دارد و طبق تحقیقات برخی صاحب نظران، در 67درصد جوامع بشری چند زنی رایج است. <ref>خلیل، دیرین، راهی به سوی مردم شناسی، شیراز: بیتا، چاپ اول، 1366، ص 70</ref>

در ازدواج با برادرزادۀ همسر یا خواهرزادۀ او شرط اذن همسر (عمه یا خاله) آمده است.<ref>شهید ثانی، زین الدین عاملی،الروضةالبهیه، قم، انتشارات داوری، 1410ق، ج7، ص289 /  محمدحسن، نجفی، جواهر الکلام، تحقیق: قوچانی، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1367، ج29، ص357</ref> همچنین بر اساس نظر فقیهان اگر زوجه به موجب شرط ضمن عقد، وکالت داشته باشد که در صورت ازدواج مجدد زوج بتواند خود را مطلقه کند، می‌تواند از این اختیار خود استفاده کند.  <ref>سید روح الله، موسوی خمینی، تحریرالوسیله، نجف: دارالکتب العلمیه، 1390ق، ج2، ص 202-203</ref> از نظر برخی محققان اگر زوجه در صورت ازدواج مجدد شوهرش دچار عسر و حرج شود، و ادامۀ زندگی مشترک برای وی تحمل ناپذیر باشد، می‌تواند با رجوع به حاکم شرع درخواست طلاق کند. <ref>ماده 1130 قانون مدنی ایران</ref>  در منابع فقهی در هیچ مورد دیگری اجازۀ همسر اول شرط نشده است.

خانم بيزانت  مى ‏نويسد: '''«گفته مى ‏شود كه در غرب تك همسرى است؛اما در واقع چندهمسرى است بدون مسئوليت پذيرى! همين كه مرد از زن سير شد، او را رها مى ‏كند. او نيز كم كم زن كنار خيابانى خواهد شد؛

زوجات در مشرق زمين، مهم‏ترين عامل براى نجات تك همسرى است. مجاز بودن تعدّد زوجه، بزرگ‏ترين عامل نجات تك همسرى است ... در شرايطى كه موجبات اين كار فراهم مى‏ شود و عدد زنان نيازمند به ازدواج فزونى مى‏ گيرد؛ اگر حق تأهل اين عدّه به رسميت شناخته نشود و به مردان واجد شرايط اخلاقى، مالى و جسمى، اجازه چند همسرى داده نشود؛ دوست بازى و معشوقه ‏گيرى، ريشه تك همسرى را مى‏ خشكاند» .<ref> . مرتضى مطهرى، نظام حقوق زن در اسلام، ص 330.</ref>

در اسلام تعدد زوجات به دلایل اجتهادی کتاب، سنت، اجماع فقیهان مذاهب اسلامی و سیرۀ قطعیه مسلمانان امری پذیرفته شده و از ضروریات دین شمرده شده است.  آنچه که در فقه امامیه و سایر مذاهب اسلامی بعنوان منبع مشترک مطرح می باشد و تمامی فقهای عام و خاص بر قطعیت و کامل بودن آن اجماع کامل دارند قرآن <ref>در آیاتی از قرآن کریم ر.ک: تحریم:1 و احزاب: 32، 50و 286 به تعدد زوجات اشاره شده است</ref> می باشد که فصل مشترک مهم بین فقه امامیه و سایر مذاهب اسلامی می باشد. به همین خاطر مسئله تعدد زوجات همانگونه که در قرآن به صورت نص صریح بیان شده است که مهم ترین آن آیۀ سوم سورۀ نساء است که از نظر مشهور مفسران، مفهوم آیه حداقل بر جواز و اباحه تعدد زوجات تا چهار همسر با رعایت شرایط آن دلالت دارد <ref>محمد بن محمد، مفید، المقنعه، قم: موسسه نشر اسلامی، 1410ق، ص517 / سید محمد حسین، طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: نشر اسلامی، 1393ق، ج4، ص 166-167</ref> مقبول فقه امامیه و فقه اهل سنت نیز واقع شده است و احادیث متعدد از منابع شیعه و سنی نیز این مسئله مطرح شده است. <ref>محمد بن حسن، حرّ عاملی، وسایل الشیعه، تحقیق: ربانی شیرازی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق، ج14، ص 398 / احمد بن حسین، بیهقی، السنن الکبری، بیروت: دارالفکر، 1376، ج17، ص 181-182</ref> چنانچه در کتاب الفقه علی المذاهب الخمسه <ref>محمد جواد، مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، بی جا، کانون ثانی، ۱۹۸۲. م، چاپ ۷، ص ۳۱۲</ref> به قلم محمد جواد مغنیه بیان شده مذاهب خمسه که شامل جعفری، حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی می شوند اتفاق نظر دارند که مرد می تواند تا ۴ زن داشته باشد ولی بیش از چهار زن را مجاز نمی دانند و می گویند هر گاه یکی از این زنان از عصمت ازدواج خارج شود می تواند زن دیگری اختیار کند. فقهای امامیه و شافعی معتقدند هر گاه مردی یکی از چهار زنش را طلاق دهد به طلاق رجعی نمی تواند با زن دیگری ازدواج کند تا اینکه عده آن زن تمام شود اما اگر طلاق، طلاق بائن باشد حق ازدواج با دیگری را در ایام عده دارد و همچنین جایز است که مرد با خواهر زنش در ایام عده همسر خود که به صورت بائن طلاق داده است ازدواج نماید زیرا طلاق بائن ازدواج را به پایان می رساند و عصمت را نیز قطع می کند یعنی از حریم آن مرد خارج می شود اما فقهای حنفی، مالکی، حنبلی بر خلاف امامیه و شافعی معتقدند که مردی که چهار زن دارد و یکی از آنها را طلاق داده است در ایام عده آن زن نمی تواند با زن دیگری ازدواج کند یا در ایام عده همسر خود نمی تواند با خواهر زن خود ازدواج نماید مگر بعد از منقضی شدن ایام عده خواه طلاق رجعی باشد خواه بائن. <ref>محمد جواد، مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسه، بی جا، کانون ثانی، ۱۹۸۲. م، چاپ ۷، ص ۳۱۲ </ref>

در کشورهای اسللامی بر اساس شریعت اسلامی، تعدد زوجات مجاز شمرده شده است، اگرچه در برخی از کشورها با توجه به فضای موجود جامعه محدودیت هایی برای ازدواج مجدد پیش بینی کرده اند و آن را به کسب مجوز از دادگاه منوط کرده اند. <ref>ناصر، کاتوزیان، حقوق مدنی خانواده، تهران: بهمن برنا، 1375، ج1، ص115-116 /  مهدی، مهریزی، شخصیت و حقوق زن در اسلام، تهران: علمی و فرهنگی، 1386، ص 481 / سید حسن، اسعدی، خانواده و حقوق آن، مشهد: به نشر، 1387، ص 155</ref> در حقوق موضوعۀ ایران نیز تعدد زوجات براساس فقه امامیه پذیرفته شده است، ولی ازدواج دائم بدون ثبت در دفاتر رسمی ازدواج، جرم تلقی می شود و در عمل، ثبت ازدواج دائم بعدی منوط به کسب اجازه از دادگاه یا تنفیذ ازدواج دائم غیررسمی به وسیلۀ محاکم صالحه است. <ref>اسعدی، سید حسن، خانواده و حقوق آن، مشهد: به نشر، 1387، ص 153-154</ref>