کلیشه های جنسیتی: تفاوت میان نسخه‌ها

کلیشه‌های جنسیتی به‌عنوان قالب‌های رفتاری متفاوت برای زنان و مردان شناخته می‌شود. این کلیشه‌ها به سنتی و مدرن تقسیم می‌شوند. در چارچوب کلیشه‌های جنسیتی، جامعه یا خرده‌فرهنگ‌ها برای زنان و مردان ویژگی‌ها، الگوهای رفتار و خصوصیات روانی ویژه‌ای را ترسیم می‌کنند که زنان و مردان با پذیرش آن کلیشه‌ها، به نهادینه‌سازی و تقویت آنها یاری می‌رسانند. امروزه تلاش‌هایی برای حذف یا کاهش کلیشه‌های جنسیتی سنتی، صورت می‌گیرد، اما کلیشه‌های جنسیتی مدرن، همچون تقلیل زنان به ابزار جلب توجه در رسانه‌ها و تبلیغات، کمتر نقد شده‌اند.

الف) کلیشه‌های جنسیتی ریشه در فرهنگ، تربیت و تأثیرات اجتماعی دارند. والدین و خانواده، مدرسه (از جمله همسالان و معلمان) و رسانه‌ها از مهم‌ترین عواملی هستند که بر شکل‌گیری کلیشه‌های جنسیتی تأثیر دارند. در این دیدگاه، ویژگی‌های ارتباطی به زنان و ویژگی‌های عاملیت به مردان نسبت داده می‌شود؛ زیرا افراد شاهد حضور زنان در نقش‌های مراقبتی و حضور مردان در نقش‌های صنعتی و مدیریتی هستند.<ref>[https://vminds.info/@zghadami/t15rpg5w8v3p  «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.]</ref>

ج) عوامل طبیعی و عوامل تربیتی، هر دو در شکل‌گیری جنسیت نقش دارند. از این دیدگاه، هنگامی که یک فرد به‌طور بیولوژیکی مؤنث یا مذکر متولد می‌شود، برچسب‌زنی‌های اجتماعی و واکنش‌های متفاوت آغاز می‌شود که مسیر رشد و تحول جنسیتی آنان را هدایت می‌کند. دو زمان حساس قبل و بعد از تولد و اتفاقاتی که در این دو مرحله رخ می‌دهد، نقش کلیدی در شکل‌گیری ادراک جنسیتی فرد ایفا می‌کنند. قبل از تولد و از زمان باروری، جنسیت بیولوژیکی جنین مشخص می‌شود. پس از تولد، واکنش والدین و دیگران به جنسیت زیستی کودک، فرآیند شکل‌گیری کلیشه‌ها در او را آغاز می‌کند. برچسب‌زنی اجتماعی به کودک به‌عنوان دختر یا پسر موجب تغییر رفتارها و شکل‌گیری هویت جنسیتی او می‌شود.<ref>[https://vminds.info/@zghadami/t15rpg5w8v3p  «کلیشه‌های جنسیتی»، وب‌سایت دهکدۀ اندیشه‌ها.]</ref>

رسانه‌ها با بازنمایی الگوهای هنجاری و ساختارهای حاکم بر زندگی اجتماعی، عملاً نقش مهمی در ایجاد و بازتولید کلیشه‌های جنسیتی ایفا می‌کنند. رسانه‌ها با ارائه تصاویری خاص از روابط و مناسبات زنان و مردان، چارچوب معنایی خاصی را در ذهن مخاطبان نهادینه می‌کنند و به تقویت یا تغییر نگرش‌های جنسیتی در جامعه می‌پردازند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/488156/fa#downloadbottom  حسینی و دشتی، «بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه: مطالعۀ ادبیات داستانی آل‌احمد»، 1391ش، ص30.]</ref> رسانه‌ها غالباً تمایل دارند برداشت مورد نظر خود از واقعیات اجتماعی را در راستای کلیشه‌ها و پیش‌فرض‌های فرهنگی ارائه دهند. به‌عنوان نمونه، برگزاری مسابقات ملکۀ زیبایی مبلغ کلیشۀ جنسیتی سنتی زنان بود و پخش گستردۀ آن از طریق رسانه‌ها، نقطۀ آغاز اعتراض زنان آمریکایی به این کلیشه‌ها شد. این زنان که خواستار جایگاهی متناسب با ارزش‌های انسانی خود در جامعه بودند، نمادی را برای مبارزات خود انتخاب کردند که تأکیدی بر هویت انسانی آنان به‌عنوان زن و نقد شیءوارگی بود.<ref>[https://www.jwss.ir/article_113733_aa20ed276b78fb54ce9cbd920f7de638.pdf  خسروشاهی و اسماعیلی فلاح، «واکاوی قوانین و مقررات ناظر به بازنمایی زنان در پیام‌های بازرگانی رسانۀ ملی»، 1398ش، ص133.]</ref> با وجود این، عوامل اقتصادی و صنایع تبلیغاتی، مانع حذف کلیشه‌های مربوط به زنان در رسانه‌ها می‌شوند. صاحبان شرکت‌های تبلیغاتی می‌دانند که استفاده از تصویر زنان بر روی محصولات می‌تواند تأثیر زیادی در ترغیب مردان به خرید داشته باشد و به‌همین دلیل، از جذابیت‌های جنسی زنان بهره‌برداری می‌کنند.<ref>[https://hamshahritraining.ir/article/3213/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%B4%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7  معینی‌فر، «بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه‌ها»، وب‌سایت مرکز آموزش و پژوهش همشهری.]</ref>

سرپرستی خانواده؛ در تعالیم اسلامی، سرپرستی و قوامیت مردان در خانواده، به دلیل مسئولیت اقتصادی و تأمین نفقۀ همسر و فرزندان، از وظایف طبیعی آنان است که بر اساس توانایی‌های خدادادی به مردان واگذار شده است.<ref>[https://iss.razavi.ac.ir/article_43_62413f085a720674509af43508fe34ce.pdf  قاسم‌پور، «مقایسۀ تطبیقی نقش‌های جنسیتی در رویکرد اسلامی و جامعه‌شناختی»، 1397ش، ص75.]</ref>