هیئت‌های مذهبی: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

دیداریویکی‌متن

@@ خط ۷: / خط ۷: @@
 هیئت واژه‌ای عربی است که در زبان فارسی با گستره‌ای از معانی ازجمله: ساختار، شکل، گروه سازمان‌یافته، نهاد رسمی، نماد، جمعیت، انجمن و نماد جمعی، به‌کار می‌رود.<ref>. قیم، فرهنگ معاصر عربی-فارسی، ۱۳۸۴ش، ص۱۱۷۹.</ref> تعریف دیگر آن، گروهی از مردم است که دارای هدف و کار مشترک هستند.<ref>. الابجدی، فرهنگ ابجد عربی-فارسی، ۱۳۷۰ش، ص۹۶۷.</ref> هیئت‌های مذهبی، نهادهای اجتماعی-دینی خودجوشی هستند که با هدف زنده‌نگه‌داشتن آیین‌های مذهبی شیعه، به‌ویژه عزاداری‌های محرم و صفر، حول محور واقعۀ عاشورا و یادبود ائمۀ اطهار شکل می‌گیرند.<ref>. لک و عیوضی، حی علی العزا: آیین و تاریخچه عزاداری، ۱۳۸۷ش، ص۷۷.</ref>
-این تشکل‌ها با ساختاری مبتنی بر نقش‌های «واعظ» (سخنران مذهبی) و «ذاکر» (مداح)، و از طریق آیین‌های جمعی نظیر سینه‌زنی و روضه‌خوانی، به بازتولید معنویّت و انسجام اجتماعی می‌پردازند. هیئت‌ها علاوه بر کارکرد اصلیِ سوگواری یا شادمانی مذهبی، نقش‌های فرهنگی، آموزشی و حمایتی را نیز در جوامع محلی ایفا می‌کنند.<ref>. مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۵؛ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۸ش، ص۴۷۲.</ref> ماهیت مشارکت در آن‌ها داوطلبانه و برآمده از باورهای درونی اعضا است و از منظر جامعه‌شناختی، بخشی از نهاد دین در جامعۀ شیعی محسوب می‌شوند که در تعامل با دیگر نهادهای دینی مانند مساجد و تکایا، عمل می‌کنند.<ref>. بابایی و همکاران، «تدوین راهبردهای تقویت کارکردهای هیأتهای مذهبی با رویکرد ارتقاء قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران»، ۱۳۹۶ش، ص۳۵.</ref>
+این تشکل‌ها با ساختاری مبتنی بر نقش‌های «واعظ» و «ذاکر»، و از طریق آیین‌های جمعی نظیر سینه‌زنی و روضه‌خوانی، به بازتولید معنویّت و انسجام اجتماعی می‌پردازند. هیئت‌ها علاوه بر کارکرد اصلیِ سوگواری یا شادمانی مذهبی، نقش‌های فرهنگی، آموزشی و حمایتی را نیز در جوامع محلی ایفا می‌کنند.<ref>. مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۲۷۵؛ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۷۸ش، ص۴۷۲.</ref> ماهیت مشارکت در آن‌ها داوطلبانه و برآمده از باورهای درونی اعضا است و از منظر جامعه‌شناختی، بخشی از نهاد دین در جامعۀ شیعی محسوب می‌شوند که در تعامل با دیگر نهادهای دینی مانند مساجد و تکایا، عمل می‌کنند.<ref>. بابایی و همکاران، «تدوین راهبردهای تقویت کارکردهای هیأتهای مذهبی با رویکرد ارتقاء قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران»، ۱۳۹۶ش، ص۳۵.</ref>
 ==انواع هیئت‌های مذهبی از نظر جنسیتی==
-در بررسی تاریخی هیئت‌های مذهبی، تفکیک جنسیتی در برخی از سنت‌ها و فرهنگ‌ها دیده می‌شود. این تقسیم‌بندی‌ها ممکن است تحت تأثیر عوامل اجتماعی، مذهبی و فرهنگی شکل گرفته باشد. در برخی موارد، هیئت‌های کاملاً مردانه یا زنانه به‌دلایل شرعی، امنیتی یا عرفی تشکیل شده‌اند، در حالی که در برخی دیگر، حضور زنان به‌صورت محدودتر مثلاً به‌عنوان شرکت‌کننده یا بهره‌بردار، پذیرفته شده است.<ref>. [https://ensani.ir/file/download/article/20120506074116-7010-39.pdf نورینیا، «هیئت‌های مذهبی زنان»، ۱۳۷۸ش، ص۱۸.]</ref>
+در بررسی تاریخی هیئت‌های مذهبی، [[تفکیک جنسیتی]] در برخی از سنت‌ها و فرهنگ‌ها دیده می‌شود. این تقسیم‌بندی‌ها ممکن است تحت تأثیر عوامل اجتماعی، مذهبی و فرهنگی شکل گرفته باشد. در برخی موارد، هیئت‌های کاملاً مردانه یا زنانه به‌دلایل شرعی، امنیتی یا عرفی تشکیل شده‌اند، در حالی‌که در برخی دیگر، حضور زنان به‌صورت محدودتر مثلاً به‌عنوان شرکت‌کننده یا بهره‌بردار، پذیرفته شده است.<ref>. [https://ensani.ir/file/download/article/20120506074116-7010-39.pdf نورینیا، «هیئت‌های مذهبی زنان»، ۱۳۷۸ش، ص۱۸.]</ref>
 ===هیئت‌های تمام‌مردانه===
@@ خط ۳۰: / خط ۳۰: @@
 ===ریشه‌های نخستین: از عاشورا تا توابین===
-تاریخچۀ عزاداری بر سیدالشهدا به واقعۀ عاشورا در سال ۶۱ هجری و عزاداری زنان بنی‌هاشم و اهل‌بیت در کوفه، شام، کربلا و حتی مدینه باز می‌گردد.<ref>. ابنطاووس، لهوف، ۱۳۸۱ش، ص۲۱2-۲۱6 و ۲28-۲30؛ موسوی مقرم، مقتل الحسین، ۱۴۱۱ق، ص۳۱6-۳۱7.</ref> بر اساس منابع تاریخی معتبر، کاروان اهل‌بیت در مسیر بازگشت از شام به مدینه، با درخواست صریح آنها از راهنمای کاروان، مسیر خود را به سمت کربلا تغییر دادند. این اقدام که منجر به توقف در محل شهادت امام حسین و یارانشان شد، همراه با بروز واکنش های عاطفی شدید از جمله گریۀ جمعی، نوحه سرایی و سینه زنی بود.<ref>. موسوی مقرم، مقتل الحسین، ۱۴۱۱ق، ص۳۱6-۳۱7 و ص۳۶۱.</ref>
+تاریخچۀ عزاداری بر سیدالشهدا به واقعۀ عاشورا در سال ۶۱ هجری و عزاداری زنان بنی‌هاشم و اهل‌بیت در کوفه، شام، کربلا و حتی مدینه باز می‌گردد.<ref>. ابنطاووس، لهوف، ۱۳۸۱ش، ص۲۱2-۲۱6 و ۲28-۲30؛ موسوی مقرم، مقتل الحسین، ۱۴۱۱ق، ص۳۱6-۳۱7.</ref> بر اساس منابع تاریخی معتبر، کاروان اهل‌بیت در مسیر بازگشت از شام به مدینه، با درخواست صریح آنها از راهنمای کاروان، مسیر خود را به سمت کربلا تغییر دادند. این اقدام که منجر به توقف در محل شهادت امام حسین و یارانشان شد، همراه با بروز واکنش‌های عاطفی شدید از جمله گریۀ جمعی، نوحه‌سرایی و سینه‌زنی بود.<ref>. موسوی مقرم، مقتل الحسین، ۱۴۱۱ق، ص۳۱6-۳۱7 و ص۳۶۱.</ref>
 امام سجاد با ورود کاروان اسرا به مدینه و دریافت خبر شهادت امام حسین از طریق بشیر بن جذلم، اولین مراسم رسمی عزاداری را سازماندهی کردند که به‌عنوان الگویی پایه‌ای برای سوگواری‌های شیعی ثبت شد.<ref>. ابنطاووس، لهوف، ۱۳۸۱ش، ص۲66-۲78.</ref> نخستین مجالس تعزیت رسمی توسط توابین در سال ۶۵ هجری بر مزار امام حسین برگزار شد که نشان‌دهندۀ تبدیل سوگواری به یک حرکت سازمان‌یافته بود. این مراسم، پایه‌ای برای شکل‌گیری آیین‌های جمعی شیعه شد.<ref>. شوشتری، مجالس المؤمنین، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۲۴۳؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ص۲۰۰.</ref> شواهد تاریخی نشان می‌دهد رجزخوانی عبدالله بن عوف‌احمر از توابین، به سنتی دیرپا مبدل شد که در دوره‌های بعد به‌صورت منقبت‌خوانی و حماسی‌خوانی در مراسم سوگواری تبلور یافت.<ref>. آژند، نمایش در دوره صفوی، ۱۳۸۵ش، ص۲۵.</ref>
@@ خط ۸۴: / خط ۸۴: @@
 '''۲) هیئت‌های انقلابی: (انقلابی اولیه / انقلابی دوران جنگ / انقلابی دوران پس از جنگ)؛ '''با سه مرحلۀ تکاملیِ آغازین (پیش از انقلاب)، دوران جنگ (با کارکرد تبلیغاتی-حماسی) و پساجنگ (با گرایش به سیاست‌زدایی یا فعالیت‌های فرهنگی).<ref>. مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۱3-۳۱5.</ref>
-'''۳) هیئت‌های عامه‌پسند (پاپ): (عمومی / خصوصی / عامهپسند انقلابی)؛''' شامل هیئت‌های خرد (محلی)، محوری (متمرکز بر شخصیت‌های کاریزماتیک) و انقلابی پاپ (ترکیبی از ایدئولوژی انقلابی و جذابیت‌های رسانه‌ای).<ref>. مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۱3-۳۱5.</ref>
+'''۳) هیئت‌های عامه‌پسند (پاپ): (عمومی / خصوصی / عامه پسند انقلابی)؛''' شامل هیئت‌های خرد (محلی)، محوری (متمرکز بر شخصیت‌های کاریزماتیک) و انقلابی پاپ (ترکیبی از ایدئولوژی انقلابی و جذابیت‌های رسانه‌ای).<ref>. مظاهری، رسانه شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۱3-۳۱5.</ref>
 '''۴) شبه ‌هیئت‌ها؛''' نهادهای نوظهوری که با حفظ ظواهر هیئت‌ها (مانند مداحی)، کارکردی تجاری یا سرگرمی‌محور دارند. این دسته بازتابی از جامعه‌پذیری مذهب در عصر جهانی‌شدن است.