| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==دیدگاه== | ==دیدگاه== | ||
موضوع اصلی اندیشه‌های مرنیسی آشتی دادن قرائت سنتی از اسلام با اندیشه‌های مدرن و هدفش تسهیل آزادی بیان در قلمروهای مربوط به زنان و سنت‌های اجتماعی است. کارهای مرنیسی حول محور بررسی رابطۀ بین هویت جنسی، سازمان سیاسی‌ـاجتماعی و جایگاه زن در اسلام شکل گرفته است؛ اگرچه تمرکز اصلی او جامعه و فرهنگ مراکش بوده است.از آنجا که مرنیسی دوران کودکی خود را در حرم سپری کرده بود، زندگی درون ساختار حرم ـ حوزۀ خصوصی زنان یک خانوادۀ بزرگ ـ عمیقاً نوشته‌های او را تحت تأثیر قرار داده، به نحوی که موضوع بسیاری از نوشته‌های آکادمیک مرنیسی نیز زندگی درون حرم، جنسیت، فضای عمومی و خصوصی بوده است. از آن جمله می‌توان به کتاب رؤیای سرکشی: افسانه‌های دختران حرم (۱۹۹۰) اشاره کرد که به دلیل تفسیر روشنگرانه‌ای که از واقعیت‌های پیچیدۀ اجتماعی و سیاسی فرهنگ سنتی در مراکش ارائه داده، بسیار ستایش شده است.آثار این متفکر زن نشان‌دهندۀ تلاش در جهت تضعیف نظام سیاسی و ایدئولوژیکی است که زنان مسلمان را به سکوت و پذیرفتن ظلم و ستم تشویق می‌کند. او این کار را به دو روش انجام داده است: نخست، به چالش کشیدن گفتمانِ غالب مردان دربارۀ زنان و مسائل جنسی‌شان، و دوم، بخشیدن «صدایی» به زنان «خاموش» برای بیان روایت‌هایشان.او در کتاب خود (۱۹۸۷)، که با عنوان زنان پرده‌نشین و نخبگان جوشن‌پوش به فارسی برگردانده شده است، زمینه‌های تاریخیِ قوانین اسلامی و سنت‌هایشان را بررسی و بیان کرده است پیام اصلی پیامبر مسلمانان، محمد(ص)، که در پی ایجاد برابری بین زن و مرد بود، به وسیلۀ شخصیت‌های سیاسی بعد از ایشان تحریف شده است.<ref>نشریه زنان امروز،گذری بر اندیشه‌های فاطمه مرنیسی،97/11/25</ref> | موضوع اصلی اندیشه‌های مرنیسی آشتی دادن قرائت سنتی از اسلام با اندیشه‌های مدرن و هدفش تسهیل آزادی بیان در قلمروهای مربوط به زنان و سنت‌های اجتماعی است. کارهای مرنیسی حول محور بررسی رابطۀ بین هویت جنسی، سازمان سیاسی‌ـاجتماعی و جایگاه زن در اسلام شکل گرفته است؛ اگرچه تمرکز اصلی او جامعه و فرهنگ مراکش بوده است.از آنجا که مرنیسی دوران کودکی خود را در حرم سپری کرده بود، زندگی درون ساختار حرم ـ حوزۀ خصوصی زنان یک خانوادۀ بزرگ ـ عمیقاً نوشته‌های او را تحت تأثیر قرار داده، به نحوی که موضوع بسیاری از نوشته‌های آکادمیک مرنیسی نیز زندگی درون حرم، جنسیت، فضای عمومی و خصوصی بوده است. از آن جمله می‌توان به کتاب رؤیای سرکشی: افسانه‌های دختران حرم (۱۹۹۰) اشاره کرد که به دلیل تفسیر روشنگرانه‌ای که از واقعیت‌های پیچیدۀ اجتماعی و سیاسی فرهنگ سنتی در مراکش ارائه داده، بسیار ستایش شده است.آثار این متفکر زن نشان‌دهندۀ تلاش در جهت تضعیف نظام سیاسی و ایدئولوژیکی است که زنان مسلمان را به سکوت و پذیرفتن ظلم و ستم تشویق می‌کند. او این کار را به دو روش انجام داده است: نخست، به چالش کشیدن گفتمانِ غالب مردان دربارۀ زنان و مسائل جنسی‌شان، و دوم، بخشیدن «صدایی» به زنان «خاموش» برای بیان روایت‌هایشان.او در کتاب خود (۱۹۸۷)، که با عنوان زنان پرده‌نشین و نخبگان جوشن‌پوش به فارسی برگردانده شده است، زمینه‌های تاریخیِ قوانین اسلامی و سنت‌هایشان را بررسی و بیان کرده است پیام اصلی پیامبر مسلمانان، محمد(ص)، که در پی ایجاد برابری بین زن و مرد بود، به وسیلۀ شخصیت‌های سیاسی بعد از ایشان تحریف شده است.<ref>نشریه زنان امروز،گذری بر اندیشه‌های فاطمه مرنیسی،97/11/25</ref> | ||
در کتاب معروف فراسوی حجاب: پویایی زن‌ـ‌مرد در جامعۀ اسلامی مدرن (۱۹۷۵)، مرنیسی به مقایسۀ مفاهیم زنانگی و سکچوالیته از دیدگاه اسلام و غرب پرداخته است. در تضاد کامل با تصویری که غرب از زن مسلمان به عنوان فردی درجه دو و منفعل نشان می‌داد، مرنیسی با تکیه بر کار پژوهشگران مسلمان نشان می‌دهد که بسیاری از آنها زنان را فعال و دارای تمایلات جنسی تهاجمی تصویر کرده‌اند.مرنیسی با استناد به احادیث متعدد و باز‌تفسیر آنها از دیدگاهی زنانه، به ایده‌آل برخی مردان سنتی یعنی «زنان خاموش، منفعل و مطیع» تشکیک وارد کرده و معتقد است که این مسائل ربطی به پیام حقیقی اسلام ندارند. در تفسیر مجدد تاریخیِ روایت‌ها، هدف مرنیسی نه رد سنت‌های اسلامی، که اصلاح آن بود.<ref>نشریه زنان امروز،گذری بر اندیشه‌های فاطمه مرنیسی،97/11/25</ref> | در کتاب معروف فراسوی حجاب: پویایی زن‌ـ‌مرد در جامعۀ اسلامی مدرن (۱۹۷۵)، مرنیسی به مقایسۀ مفاهیم زنانگی و سکچوالیته از دیدگاه اسلام و غرب پرداخته است. در تضاد کامل با تصویری که غرب از زن مسلمان به عنوان فردی درجه دو و منفعل نشان می‌داد، مرنیسی با تکیه بر کار پژوهشگران مسلمان نشان می‌دهد که بسیاری از آنها زنان را فعال و دارای تمایلات جنسی تهاجمی تصویر کرده‌اند.مرنیسی با استناد به احادیث متعدد و باز‌تفسیر آنها از دیدگاهی زنانه، به ایده‌آل برخی مردان سنتی یعنی «زنان خاموش، منفعل و مطیع» تشکیک وارد کرده و معتقد است که این مسائل ربطی به پیام حقیقی اسلام ندارند. در تفسیر مجدد تاریخیِ روایت‌ها، هدف مرنیسی نه رد سنت‌های اسلامی، که اصلاح آن بود.<ref>نشریه زنان امروز،گذری بر اندیشه‌های فاطمه مرنیسی،97/11/25</ref> | ||
مرنیسی در کتاب زنان پرده نشین و نخبگان جوشن پوش می‌نویسد: «مردانی که تصور می‌کنند هر زن مسلمانی که برای عزت و کرامت و حقوق شهروندی‌اش می‌جنگد الزاماً خود را از امت جدا کرده و قربانی شست‌وشوی مغزی پروپاگاندا (بازی‌های تبلیغاتی) غرب است، درواقع برداشت درستی از میراث دینی و هویت فرهنگی خود ندارند. طیف وسیعی از اسناد الهام‌بخش تاریخ اسلام، که توسط پژوهشگران به‌نامی چون ابن هشام، ابن حجر، ابن سعد و طبری جمع‌آوری شده‌اند، نگاهی مخالف این افراد را نشان می‌دهند. ما زنان مسلمان می‌توانیم با افتخار پا به دنیای مدرن بگذاریم، با آگاهی از آنکه شأن و کرامت انسانی، دموکراسی، حقوق بشر، مشارکت در موضوعات سیاسی و اجتماعی کشورمان، نه‌تنها ارزش‌های وارداتی غرب نیستند که ریشه در سنت‌های مسلمانان دارند. با خواندن آثار این پژوهشگران به تاریخ و گذشتۀ مسلمانان افتخار می‌کنیم و به بهترین دستاورد تمدن مدرن که حقوق بشر و شهروندی است، ارج می‌نهیم.»<ref>نشریه زنان امروز،گذری بر اندیشه‌های فاطمه مرنیسی،97/11/25</ref> | مرنیسی در کتاب زنان پرده نشین و نخبگان جوشن پوش می‌نویسد: «مردانی که تصور می‌کنند هر زن مسلمانی که برای عزت و کرامت و حقوق شهروندی‌اش می‌جنگد الزاماً خود را از امت جدا کرده و قربانی شست‌وشوی مغزی پروپاگاندا (بازی‌های تبلیغاتی) غرب است، درواقع برداشت درستی از میراث دینی و هویت فرهنگی خود ندارند. طیف وسیعی از اسناد الهام‌بخش تاریخ اسلام، که توسط پژوهشگران به‌نامی چون ابن هشام، ابن حجر، ابن سعد و طبری جمع‌آوری شده‌اند، نگاهی مخالف این افراد را نشان می‌دهند. ما زنان مسلمان می‌توانیم با افتخار پا به دنیای مدرن بگذاریم، با آگاهی از آنکه شأن و کرامت انسانی، دموکراسی، حقوق بشر، مشارکت در موضوعات سیاسی و اجتماعی کشورمان، نه‌تنها ارزش‌های وارداتی غرب نیستند که ریشه در سنت‌های مسلمانان دارند. با خواندن آثار این پژوهشگران به تاریخ و گذشتۀ مسلمانان افتخار می‌کنیم و به بهترین دستاورد تمدن مدرن که حقوق بشر و شهروندی است، ارج می‌نهیم.»<ref>نشریه زنان امروز،گذری بر اندیشه‌های فاطمه مرنیسی،97/11/25</ref> | ||
توجه مرنیسی به نقش فعال زنان در سیاست در صدر اسلام، و به‌خصوص تحت تأثیر انتخاب بی‌نظیر بوتو به مقام نخست‌وزیری پاکستان و این ادعای مسلمانانِ محافظه‌کار که رهبری سیاسی زنان غیر‌اسلامی است، منتهی به نگارش کتاب ملکه‌های فراموش‌شدۀ اسلام (۱۹۹۰) شد. او در این کتاب پیوند تاریخی بین احکام مبتنی بر موقعیت اجتماعی و سیاسی علمای صدر اسلام، فشار اجتماعی علیه زنان و سرکوب دموکراسی در کشورهای عمدتاً مسلمان را بررسی می‌کند.<ref>نشریه زنان امروز،گذری بر اندیشه‌های فاطمه مرنیسی،97/11/25</ref> | توجه مرنیسی به نقش فعال زنان در سیاست در صدر اسلام، و به‌خصوص تحت تأثیر انتخاب بی‌نظیر بوتو به مقام نخست‌وزیری پاکستان و این ادعای مسلمانانِ محافظه‌کار که رهبری سیاسی زنان غیر‌اسلامی است، منتهی به نگارش کتاب ملکه‌های فراموش‌شدۀ اسلام (۱۹۹۰) شد. او در این کتاب پیوند تاریخی بین احکام مبتنی بر موقعیت اجتماعی و سیاسی علمای صدر اسلام، فشار اجتماعی علیه زنان و سرکوب دموکراسی در کشورهای عمدتاً مسلمان را بررسی می‌کند.<ref>نشریه زنان امروز،گذری بر اندیشه‌های فاطمه مرنیسی،97/11/25</ref> | ||
مرنیسی در کتاب جنجالی اسلام و دموکراسی: ترس از دنیای مدرن (۱۹۹۲) تحلیلی مبنی بر چرایی مخالفت دولت‌ها و نخبگان مذهبی خاورمیانه با فرایند دموکراتیک کردن جوامعشان ارائه می‌دهد که بر پایۀ دو محور اساسی است. اول، چنانچه در سایر آثارش نیز به آن اشاره کرده است موقعیت زنان در جامعه را معیاری برای برخورداری از «حقوق فردی» در جامعه می‌داند. | مرنیسی در کتاب جنجالی اسلام و دموکراسی: ترس از دنیای مدرن (۱۹۹۲) تحلیلی مبنی بر چرایی مخالفت دولت‌ها و نخبگان مذهبی خاورمیانه با فرایند دموکراتیک کردن جوامعشان ارائه می‌دهد که بر پایۀ دو محور اساسی است. اول، چنانچه در سایر آثارش نیز به آن اشاره کرده است موقعیت زنان در جامعه را معیاری برای برخورداری از «حقوق فردی» در جامعه می‌داند. | ||
مرنیسی برای توضیح مشکلات سیاسی مرتبط با عدم پذیرش دموکراسی در جوامعِ ظاهراً اسلامی، نظام روابط خانوادگی آنان را توصیف می‌کند که، همانند نظام روابط خانوادگی در انقلاب فرانسه، باز هم زنان در آن نقش قربانی را بازی می‌کنند. او داستان‌های متعددی از زمان فاطمیون تا الجزایر قرن بیستم به منظور نشان دادن انقیاد زنان به عنوان روشی استاندارد برای تحمیل مجدد «وضعیت سابق» روایت می‌کند. <ref>نشریه زنان امروز،گذری بر اندیشه‌های فاطمه مرنیسی،97/11/25</ref> | مرنیسی برای توضیح مشکلات سیاسی مرتبط با عدم پذیرش دموکراسی در جوامعِ ظاهراً اسلامی، نظام روابط خانوادگی آنان را توصیف می‌کند که، همانند نظام روابط خانوادگی در انقلاب فرانسه، باز هم زنان در آن نقش قربانی را بازی می‌کنند. او داستان‌های متعددی از زمان فاطمیون تا الجزایر قرن بیستم به منظور نشان دادن انقیاد زنان به عنوان روشی استاندارد برای تحمیل مجدد «وضعیت سابق» روایت می‌کند. <ref>نشریه زنان امروز،گذری بر اندیشه‌های فاطمه مرنیسی،97/11/25</ref> | ||
به‌طور خلاصه، آثار فاطمه مرنیسی تأثیر احکام مربوط به مسائل جنسیتی بر روی ساخت مفهوم [[جنسیت]] و سازمان زندگی سیاسی و خانوادگی مسلمانان در جامعۀ امروزی را بررسی می‌کند. مرنیسی در طول حیات خود برای به دست آوردن [[برابری جنسیتی]] و حقوق زنان جنگید و همچنان علاقۀ خاصی به مسئلۀ دموکراسی در جوامع اسلامی داشت. | به‌طور خلاصه، آثار فاطمه مرنیسی تأثیر احکام مربوط به مسائل جنسیتی بر روی ساخت مفهوم [[جنسیت]] و سازمان زندگی سیاسی و خانوادگی مسلمانان در جامعۀ امروزی را بررسی می‌کند. مرنیسی در طول حیات خود برای به دست آوردن [[برابری جنسیتی]] و حقوق زنان جنگید و همچنان علاقۀ خاصی به مسئلۀ دموکراسی در جوامع اسلامی داشت. | ||
==نقد== | ==نقد== | ||
یکی از واژه های پرتکرار در نوشته‌های مرنیسی و دیگر روشنفکران عرب «تراث» است که به جهات مختلف مورد تحلیل، ارزیابی و بازخوانی قرا گرفته است. این گروه در مقابل جریانهای سلفی، تراث را که تا آن زمان از سرمایه‌های مقدس و غیرقابل بحث در میان مسلمانان اهل سنت به شمار میرفت، بی محابا نقد کردند، اما نوع بازخوانی مرنیسی از تراث با دیگران تفاوت داشت و او می خواست تراث را پالایش و به زعم خود سنت نبوی و بخش های فراموش شده در تاریخ اسلام درباره زندگی زنان را، کاوش و مطرح کند. تحلیلهای او به طور عمده در چارچوب جامعه‌شناسی تاریخی قرار میگیرند. ادبیات پژوهشی، رویکردهای پساساختارگرایی و تحلیل های تاریخی و تفصیلی در کشورهای شمال آفریقا به دلیل غلبه فرهنگ فرانسوی، با سنت فرانسویها سازگار است. مرنیسی نیز به واسطه آن که دانش آموخته آکادمی های فرانسوی بوده است؛ از سنت های علمی و روشی آنها تاثیر پذیرفته است.<ref>قم نیوز، نشست بازخوانی اندیشه های فاطمه مرنیسی ، مرکز تحقیقات زن و خانواده، 94/10/04</ref> | یکی از واژه های پرتکرار در نوشته‌های مرنیسی و دیگر روشنفکران عرب «تراث» است که به جهات مختلف مورد تحلیل، ارزیابی و بازخوانی قرا گرفته است. این گروه در مقابل جریانهای سلفی، تراث را که تا آن زمان از سرمایه‌های مقدس و غیرقابل بحث در میان مسلمانان اهل سنت به شمار میرفت، بی محابا نقد کردند، اما نوع بازخوانی مرنیسی از تراث با دیگران تفاوت داشت و او می خواست تراث را پالایش و به زعم خود سنت نبوی و بخش های فراموش شده در تاریخ اسلام درباره زندگی زنان را، کاوش و مطرح کند. تحلیلهای او به طور عمده در چارچوب جامعه‌شناسی تاریخی قرار میگیرند. ادبیات پژوهشی، رویکردهای پساساختارگرایی و تحلیل های تاریخی و تفصیلی در کشورهای شمال آفریقا به دلیل غلبه فرهنگ فرانسوی، با سنت فرانسویها سازگار است. مرنیسی نیز به واسطه آن که دانش آموخته آکادمی های فرانسوی بوده است؛ از سنت های علمی و روشی آنها تاثیر پذیرفته است.<ref>قم نیوز، نشست بازخوانی اندیشه های فاطمه مرنیسی ، مرکز تحقیقات زن و خانواده، 94/10/04</ref> | ||
