برابری در فمینیسم

اصل برابری فمینیسم و موانع اشتغال زنان موضوع مورد بحث در مقاله حاضر می‌باشد. فمینیست‌ها در بیان بحث‌های زنان و مسائلی که به زنان مربوط است اتفاق نظر دارند. آنها معتقد هستند که برابری در تمام زوایا از لحاظ ظاهری، اخلاقی و غیره وجود دارد و زنان با مردان تفاوتی ندارند و در آن پا فشاری می‌کنند. مواردی که سبب رونق جایگاه فمینیستی شده می‌توان به سیاست‌های حمایتی و اقتصادی از زنان و اشتغال‌شان و حربه‌های فرهنگی و اقتصادی در زمینه مصرف و تولید آن اشاره کرد. اصول نوگرایی از جمله اومانیسم و سکولاریسم بیش‌ترین اثر را اندیشه‌های فمینیسمی داشته‌اند. که اصل برابری یکی از مهم‌ترین خودنمایی‌های اومانیسم است. لذا در این مقاله به بیان اصل برابری فمینیستی پرداخته شده و موانع و مشکلات نابرابری اشتغال زنان از نظر فمینیسم مورد بحث قرار گرفته است. هم‌چنین نظرات تحلیل‌گران شبکه‌های اجتماعی در رابطه با این موضوع بیان شده است.

عنوان

نگاهی به اصل برابری فمینیسم و موانع اشتغال زنان

درجه مقاله

علمی - پژوهشی

چکیده

جریان‌های فمینیستی علی‌رغم تكثر خاستگاه‌ها و تعدد نظریات، در یک نقطه مشترک، که مباحث زنان و مسائل مربوط به آن است، با یکدیگر تلاقی دارند. سیاست‌های حمایتی - اقتصادی از زنان و اشتغال ایشان و حربه‌های فرهنگی - اقتصادی در زمینه مصرف و تولید آن، از ابزارهای مؤثری بوده که سبب پیشرفت امواج فمینیستی گردیده است. مبانی مدرنیته از جمله اومانیسم و سکولاریسم نیز بیش‌ترین تأثیر را در آراء فمینیستی داشته است. اصل برابری از بارزترین جلوه‌های اومانیسم است. در مباحث فمینیستی، بر انواع برابری، همچون برابری ظاهری، تناسبی، اخلاقی و توزیعی بسیار تأکید می‌شود. در این مقاله، ضمن بیان اصل برابری فمینیستی و طرح انواع آن، موانع و مشکلات نابرابری اشتغال زنان از نظر فمینیسم مورد بررسی قرار گرفته و به مباحث مربوط به ساختار انگیزشی و رهیافت‌های وضعیتی و نظرات تحلیل‌گران شبکه‌های اجتماعی در رابطه با برابری و نابرابری شغلی زنان پرداخته شده است.

کلیدواژگان

فمینیسم، اصل برابری، اشتغال زنان، اومانیسم، زمینه‌های اقتصادی، سیاست‌های حمایتی.

مقدمه

در هر تحقیق و پژوهش، بیان معنای لغوی و اصطلاحی موضوع تحقیق از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بدین روی، ضروری است در ابتدا، به تبیین معنای فمینیسم در لغت و اصطلاح بپردازیم. آن‌چه درباره معنای لغوی فمینیسم مسلم است این‌که واژه مورد نظر لغتی فرانسوی است که برای بیان کیفیات زنانه به کار رفته. اما درباره این‌که این واژه اولین بار چه زمانی مطرح شده، اختلاف نظراتی وجود دارد. فمینیسم اصطلاحی است که فمینیست‌های فرهنگی و ذات‌گرا برای توصیف ایدئولوژی برتری جنس زن به کار می‌برند. فمینیسم واژه‌ای است که برای بیان عقیده‌های خاص و دفاع از حقوق برابر زنان بر اساس برابری جنسی به کار رفته است.

از تعاریف مذکور، می‌توان دریافت که فمینیسم دارای تعریف مشخصی نیست؛ چرا که گاه به یک جنبش و فعالیت برای احقاق حقوق زنان، و گاه دیگر به یک نظریه در باب برابری زن و مرد در تمام شئون حیات، اطلاق می‌گردد. آنچه فمینیست‌ها را در یک نقطه مشترک به هم می‌رساند بحث زن و مسائل مربوط به اوست؛ چراکه تمام فمینیست‌ها بر این نکته اذعان دارند که زنان به دلیل زن بودن خویش، در موقعیت تبعیض و فرودستی نسبت به مردان قرار گرفته‌اند و در همه عرصه‌ها نادیده گرفته شده‌اند.

گزارش مقاله

نویسنده در مقاله حاضر به بیان موضوعات زمینه‌های ظهور فمینیسم و دو دیدگاه اومانیسم و سکولاریسم پرداخته است و برابری از نظر فمینیسم را توضیح می‌دهد و نظر اسلام و فمینیسم بر جایگاه اشتغال زنان و موانع و مشکلات اجتماعی اشتغال زنان را بیان می‌کند.

زمینه‌های ظهور فمینیسم

زمینه‌های اقتصادی: انقلاب صنعتی و تبدیل نظام فئودالی به سرمایه‌داری و فراز و فرودهای نظام سرمایه‌داری یکی از عمده‌ترین عوامل مؤثر بر وضعیت زنان بوده است. پیشرفت فناوری در سال‌های ۱۷۷۵ تا ۱۸۲۵، چنان دگرگونی در وضعیت کار و تولید به وجود آورد که برای تبیین آن نمی‌توان واژه‌ای جز انقلاب صنعتی را مناسب دانست. اساسی‌ترین تحولی که انقلاب صنعتی در وضعیت زنان به وجود آورد، تبدیل نظام تولید خانگی به کارخانه‌های تولیدی بود که همین امر موجب تفکیک کار دست مزدی در عرصه عمومی و کار غیر دست مزدی در عرصه خصوصی گردید.

زمینه‌های فرهنگی: اگر عمده‌ترین نقش نظام سرمایه‌داری در تولید کالاهای مصرفی باشد، بنابراین، مصرف‌گرایی و تبلیغ آن نیز به اصلی‌ترین هدف نظام سرمایه‌داری تبدیل می‌شود. نظام سرمایه‌داری به خوبی دریافته است که برای این دو منظور مصرف‌گرایی و تبلیغ آن زنان بهترین وسیله و ابزار هستند؛ چراکه زنان می‌توانند به عنوان مصرف‌کنندگان کالاهای تولیدی، بهترین و فعال‌ترین مخاطبان نظام سرمایه‌داری باشند. در مجموع، فمینیسم هرچند دارای وحدت و انسجام نبود، ولی امواج نوین فمینیستی به صورت نیرومندتری ظهور می کرد و تحلیل‌های متنوعی درباره سرکوب زنان و راه‌های مبارزه برای آزادی زنان ارائه می‌داد.

اومانیسم و سکولاریسم

همان‌گونه که اشاره شد، اومانیسم را می‌توان به عنوان مادر تمام تفکرات عصر نوین بر شمرد. اگر چه اومانیسم و سکولاریسم اغلب به عنوان تفکراتی مجزا بررسی می‌شوند، ولی در واقع، اومانیسم بدون سکولاریسم و سکولاریسم بدون اومانیسم قابل ریشه‌یابی نیست. کشفیات جدید علمی ابتدا انسان را از بند غل و زنجیرهای تفکر سنتی، که به شدت تحریف شده بود و در مواردی مطلوب اربابان کلیسا به کار گرفته می‌شد، رهانید و در مقابل، جلوه‌های مخفی قدرت تفکر و اندیشه مستقل را به انسان ارزانی کرد.

اولین جلوه اجتماعی تفکر اومانیستی را می‌توان در نفی فئودال‌ها و قدرت بی چون و چرای روحانیت کلیسا مشاهده کرد. اومانیسم و سکولاریسم، که در اروپا متولد شدند، سر منشأ بسیاری از اندیشه‌های بعدی از جمله آزادی و برابری گردیدند. اومانیسم در جنبه‌های تأكید بر اصالت فردی خویش، ریشه تفکراتی همانند لیبرالیسم و کاپیتالیسم و در جنبه‌های اصالت اجتماعی خویش، اساس و بنیان تفکراتی همانند سوسیالیسم و مارکسیسم است.

برابری

یکی از بارزترین جلوه‌های اومانیسم، بحث برابری است که به شدت با فمینیسم در دوران مدرنیته گره خورده است. برابری یکی از ارکان اساسی شکل‌گیری قوانین مدنی کشورهایی همچون فرانسه پس از انقلاب سال ۱۷۹۱ بوده و با معنای گسترده و وسیع خویش، الهام بخش بسیاری از جنبش‌های قرن ۱۹ و ۲۰ در اروپا و آمریکا گردیده است. در همین‌جا، باید خاطر نشان ساخت که بحث برابری یکی از بحث‌های فلسفه سیاسی است که به نحو پیچیده‌ای با مباحث عدالت، آزادی و لیبرالیسم در هم تنیده است.

در ابتدای بحث برابری، ارائه تعریفی روشن شاید تا حدی از هرج و مرج شایع درباره واژه برابری بکاهد. تعریف، واژه برابری بر یک ارتباط دو سویه دلالت دارد؛ به این معنا که برابری ناظر به یک رابطه دو جانبه در میان دو گروه از اشیا، افراد، فرایندها و یا محورهایی است که با لحاظ نمودن یک یا چند شاخصه معین، دارای کیفیتی برابر باشند، اگرچه در وجوه دیگر، کیفیت برابری موجود نباشد.

اسلام، فمینیسم و اصل برابری در جایگاه اشتغال زن و مرد

فمینیسم با تکیه بر اصل برابری زن و مرد و به داعیه دفاع از حقوق زن، در همه زمینه‌های اقتصادی، با زمینه‌ها و جریاناتی که سبب نابرابری در مشاغل، رده‌بندی شغلی، حقوق نابرابر و هر نوع تبعیض کاری می‌شود، مبارزه می‌کند. البته اسلام نیز با بسیاری از تبعیض‌های کاری و پرداخت حقوق نابرابر مخالفت می‌کند و مالکیت اقتصادی را به همان میزان که برای مرد به رسمیت می‌شناسد، برای زن نیز به رسمیت می‌شناسد. زن مالک مستقل املاک و اموال خویش است و ثبوت حق فعالیت اقتصادی برای زن، مسلم است و مورد استثنایی آن در فقه نیز رعایت عدالت و سایر حقوق زن ذکر گردیده است.

آن‌چه نظرگاه اسلام و فمینیسم را در مسئله اشتغال از یکدیگر جدا می‌کند این است که فمینیسم تفاوت‌های جنسی و فیزیولوژی و نوع علایق و سلایق و توانمندی‌های مردانه و زنانه را نادیده می‌گیرد؛ ولی اسلام با توجه به این نوع تفاوت‌ها، اولویت‌هایی را درباره مشاغل و طبقه‌بندی مشاغل توصیه می‌نماید و برای زنان، شغل‌هایی را متناسب با شئونات آن‌ها پیشنهاد می‌دهد و شوهران را مکلف می‌کند که در صورت تقاضای زنان، در مقابل شغل خانه‌داری و فرزندداری ایشان، دستمزد قرار دهند.

موانع و مشکلات اجتماعی اشتغال زنان

۱. از نظر فمینیسم: سه نوع مانع و مشکل از لحاظ تحلیلی، در اشتغال زنان مؤثرند: اول كم و کیف«هنجارهای» غالب در زمان و مکانی خاص؛ دوم کم و کیف«تعاریف» رایج؛ و سوم کم و کیف«نظام پاداش و جزا» حاکم. این سه اگر چه از لحاظ تحلیلی متفاوتند، اما به لحاظ تجربی، یک کل واحد را تشکیل می‌دهند. و هر جامعه‌ای به رغم دارا بودن کنش‌گران زیاد، به دو کنش‌گر اصلی قابل تقسیم است: اول کنش‌گر برتر(بالادست مقتدر، کارفرما) و دوم کنش‌گر فروتر(زیردست، نامقتدر و متعهد).

معیار تفکیک این دو از همدیگر، میزان دارا بودن منزلت، قدرت، ثروت و دانش است. این‌ها ناشی از قرار گرفتن شخص در مواضع اجتماعی است. مواضع اجتماعی، خود برحسب دو عامل متفاوت تجزیه می‌شود: عوامل اسمی و عوامل درجه‌بندی شده. عوامل اسمی مواضع کنش‌گران را برحسب دارا بودن صفات اسمی(فاقد رتبه) همچون جنس، قوم و مانند آن تفکیک می‌کند. عوامل درجه‌بندی شده مواضع کنش‌گران را برحسب دارا بودن صفات درجه‌بندی شده(توانایی جسمی، توانایی فکری و مانند آن) تفکیک می‌کند. این دو عوامل با همدیگر همبستگی دارند. ۲. از نظر ساختار انگیزشی زنان: انگیزش کاری شامل مجموعه‌ای از نیروهای درونی و بیرونی است که رفتار اقدام به اشتغال، از آن نیروها ناشی می‌شود. این تعریف شامل موانع بیرونی از قبیل نیاز به نیروی کار، نظام پاداش و جزای سازمانی، و ماهیت کار واگذار شده به زنان و نیروهای درونی نهفته در خود زنان شامل نیازهای فردی و علایق و مانند آن است. به رغم طرفداران این دیدگاه، اقدام به اشتغال در بخش‌های دولتی، بیشتر از نیروهای درونی تأثیر می‌پذیرد تا از نیروهای بیرونی. روابط اجتماعی مورد انتظار در محیط کاری و امکان اقناع نیازها از جمله عوامل انگیزش درونی ترغیب زنان به اشتغال در بخش‌های دولتی است.

نتیجه

برابری از جلوه‌های ظاهری اومانیسم است و ارتباط برابری و عدالت، مقیاس‌های برابری، محدودیت‌های برابری، جایگاه برابری، جایگاه برابری محیط و نظریه عدالت از قلمروهای بحث برانگیز مباحث برابری است که پردامنه‌ترین بحث‌های مربوط به زنان، به خصوص مباحث فمینیستی، را در بر گرفته است. بحث برابری از پیچیده‌ترین بحث‌های فلسفه سیاسی است که مباحث آزادی، عدالت و لیبرالیسم را در خود دارد.

از نظر فمینیست‌ها، اصلی‌ترین موانع اشتغال زنان عبارت است از:

1. ایجاد هنجارهایی که توسط آن‌ها مردان به باز تولید نقش برتر خود ادامه می‌دهند.
2. غیر عادلانه بودن نظام پاداش جزای حاکم بر مبادلات بین کنش‌گران اصلی.

منبع

• نویسندگان: دکتر محمد صادق مهدوی، غزاله دولتی؛ منبع: مجله بانوان شیعه، پاییز ۱۳۸۵، شماره ۹
• لینک نورمگز