الگوی سوم زن
الگوی سوم زن؛ الگویی متفاوت از الگوی زن شرقی و زن غربی، برای زن ایرانی.
مکاتب گوناگون شرقی و ایدئولوژی‌هایِ سکولار غربی هر یک به فراخور مبانی و جهت‌گیری‌های خود، نگاهی خاص به هویت زن داشتند و بسته به میزان نفوذ و قدرت خود، فرهنگ عمومی جوامع مختلف را تحت تأثیر رویکرد خود می‌ساختند؛ اما انقلاب اسلامی با تکیه بر معارف اسلامی، هویتی جدید برای زن ارائه کرد که به الگوی سوم زن شهرت یافت. این الگو، زنان را از پرده‌نشینی و بی‌اثری در حرکت تاریخ و نیز در مرکز حوادث بودن و کالا انگاری او، رها ساخته و نقشی فعال و متناسب با ظرفیت‌های طبیعی و جایگاه اجتماعی وی، طراحی کرده است.
مفهوم‌شناسی
اصطلاح الگوی سوم زن اولین‌بار توسط آیت‌الله خامنه‌ای، مطرح شد. ویژگی الگوی زن شرقی، در انزوا و بی‌نقش بودن در تاریخ‌سازي و ویژگی الگوی زن غربی، غلبه جنسیت بر انسانیت، در خـدمت سرمایه‌داري و ابزار جنسـی بودن است، الگوی سوم زن، بیانگر ویژگی‌های متفاوتی برای زن است. [۱] دال محوری در الگوی زن شرقی، خانه‌نشینی و دال محوری در الگوی زن غربی خانواده‌گریزی است،[۲] اما الگوی زن مسلمان ایرانی، جامع بین عفاف و حجاب و در متن و مرکز حوادث بودن است.[۳] علت این تقسیم‌بندی، نقشی است که زنان در تاریخ ایفا کرده‌اند یا می‌توانند ایفا کنند. شهید مطهری با سه‌گانۀ مفهومی «شیء گران‌بهای بدون نقش»، «شخص بی‌بهای داراى نقش» و «شخص گران‌بهای داراى نقش» به سه تیپ ایده‌آل برای هویت زن اشاره دارد. شیء گران‌بهای بدون نقش، بیانگر زن خانه‌نشین در خدمت مرد است که هیچ‌یک از ابعاد شخصیت انسانی او از جمله آگاهی، آزادی و خلاقیت در او رشد نکرده است [۴] و حوزه تأثیرگذاری او مستقیماً و صرفاً درون خانواده و به‌صورت غیرمستقیم در تاریخ است.[۵] در مقابل شخص بی‌بهای داراى نقش، زنی را به‌تصویر می‌کشد که ابعاد شخصیتی او رشد کرده است و شخص مؤثری در تاریخ شده است، اما به‌دلیل حضور گسترده و بدون مرز در کنار مردان و جامعه، ارزش خود را از دست داده است.[۶] نهایتاً در برابر دو تصویر گذشته زنی را می‌توان تصور کرد که شخص گران‌بهای داراى نقش، نامیده می‌شود که کمالات روحی و انسانی او همانند آگاهی، آزادی و خلاقیت او رشد کرده باشد و از طرفی مبتذل و دم‌دستی هم نباشد؛ زن در این نگاه محدودیت‌ها و اختلاط بی‌‌حد را ندارد.[۷]
شاخص‌ها
خانه‌دار خانواده‌مدار
زن الگوی سوم برخلاف زن شرقی که غافل از مسئولیت‌های اجتماعی بیرون از خانه است و نیز برخلاف زن غربی که گریزان از خانواده و وظایف درون خانه است؛ نسبت به وظایف درون خانه متعهدانه عمل می‌کند و در عین‌حال درباره وظایف و فعالیت‌های اجتماعی بیرون از خانه نیز مسئولیت‌پذیر است.[۸] مقصود از خانه‌داري در این الگو، خانه‌نشینی نیست، بلکه اولویت‌بخشی بـه مدیریت خانه است. خانه محل حضور همسر و فرزندان است که در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارند؛ به‌گونه‌ای که خوب شوهرداری کردن برای زنان حکم جهاد دارد[۹] و پاداش آن برابر با جهاد در راه خدا برای مردان است؛ هر یک از فعالیت‌های زنان همچون همسرداری، فرزندپروری و خانه‌داری، فعالیت‌هایی هستند که غیر از زن خانواده کسی حاضر و قادر به انجام آن نیست، زیرا او رکن خانواده است.[۱۰]
فعال اجتماعی
اصل و حکم اولیه در رابطه با فعالیت اجتماعی زنان، جواز آن است؛ البته حکم اولیه در صورت وجود شرایط ممکن است به حرمت یا وجوب تبدیل شود. اگر حضور اجتماعی زنان موجب مفسده‌ای برای آنها و جامعه باشد، نه‌تنها حضورشان جایز نیست بلکه حرام شرعی است؛ از طرفی در برخی موارد و مشاغل مانند پزشکی زنان که کسی غیر از آنان نباید حاضر باشد، حضور اجتماعی زنان واجب شرعی است.[۱۱] در همین راستا امام خمینی حضور اجتماعی زنان را به اندازه‌ای که اسلام اجازه داده است در همه عرصه‌ها جایز و در برخی موارد همچون انتخابات واجب می‌داند.[۱۲]
عرصه‌های حضور اجتماعی زنان
اسلام برای شرکت زنان در فعالیت‌های دینی، سیاسی، علمی و فرهنگـی مانعی نمی‌بیند، زیرا اداره جامعه اسـلامی و تـلاش بـراي پیشـرفت آن مسـئولیتی است که به‌طور مشترك بر عهده مردان و زنان است و در این زمینه بین زنان و مردان تفاوتی نیست.[۱۳]
موانع تحقق الگوی سوم زن
عدم تناسب ساختار مدیریتی کشور با الگوی سوم زن؛ آسیب‌های مختلفی می‌تواند داشته است؛
- عدم تناسب با خانواده‌مداری: ساختارهای اجتماعی به‌گونه‌ای طراحی شده است که قابلیت جمع شدن فعالیت اجتماعی زنان با خانواده‌داری را ندارد؛[۱۴] به‌‌عنوان مثال در برخی از گفتگوها و مصاحبه‌ها، از دست دادن شغل، علت برخی عدم فرزندآوری‌ها بیان شده است.[۱۵]
- عدم تناسب با روحیات زنانه: بعضـی زنان شاغل از روي ناچاري به کارهایی می‌پردازند که با روحیات زنانه آنها سازگاري نـدارد و همین امر آنان را در معرض برخی آسیب‌هاي اخلاقی قرار می‌دهد. از این‌رو لازم است محـیط کـار بـراي زنان شاغل سالم و ایمن باشد؛ مثلاً منطقی به نظر نمی‌رسد که در یک کارگاه صنعتی که تعداد زیادي مرد مشغول کار هستند، زنـی نیز مشغول به کار باشد.[۱۶]
- عدم مشوق‌ها و تدابیر حمایتی برای جهت‌دهی زنان به سمت مشاغل و فعالیت‌های اجتماعی متناسب با الگوی سوم زن.[۱۷]
پانویس
- ↑ حسینی خامنه‌ای، «پیام به کنگرۀ هفت‌هزار زن شهید کشور»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص31.
- ↑ حسینی خامنه‌ای، «پیام به کنگرۀ هفت‌هزار زن شهید کشور»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج2، ص231
- ↑ مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج1، ص400.
- ↑ مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج1، ص401.
- ↑ مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج1، ص402.
- ↑ هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص84.
- ↑ ابن‌شعبه، تحف العقول، 1363ش، ص60.
- ↑ حسینی خامنه‌ای، «بیانات در سومین نشست اندیشه‌های راهبردی؛ مسئولیت‌های اجتماعی زنان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص74-77.
- ↑ خمینی، صحیفۀ امام مجموعه آثار امام خمینی، 1379ش، ص403.
- ↑ حسینی خامنه‌ای، «بیانات در اجتماع زنان خوزستان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص169.
- ↑ هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص49.
- ↑ هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص172-170.
- ↑ هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص177.
منابع
- ابن‌شعبه، حسن، تحف العقول، قم، موسسه نشر اسلامی، 1363ش.
- حسینی خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در سومین نشست اندیشه‌های راهبردی؛ مسئولیت‌های اجتماعی زنان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ سخنرانی: 14 دی 1390ش.
- حسینی خامنه‌ای، سیدعلی، «پیام به کنگرۀ هفت‌هزار زن شهید کشور»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ سخنرانی: 16 اسفند 1391ش.
- حسینی خامنه‌ای، سیدعلی، «بیانات در اجتماع زنان خوزستان»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ سخنرانی: 20 اسفند 1375ش.
- خمینی، روح‌الله، صحیفۀ امام مجموعه آثار امام خمینی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ سوم، 1379ش.
- مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، تهران، صدرا، چاپ بیست‌و‌پنجم، بی‌تا.
- هدایت‌نیا، فرج‌الله، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، تهران، لشگر فرشتگان، چاپ دوم، 1396ش.