جمعیت نسوان‌ وطن‌خواه

هیئت مدیره جمعیت نسوان وطنخواه نشسته از چپ به راست: فخرآفاق پارسا، ملوک اسکندری، کبری چنانی، مستوره افشار، نصرت مشیری، صفیه اسکندری، عصمت‌الملوک شریفی. ایستاده: مهرانگیز اسکندری، بانو چنانی، هائیده افشار، عباسه پایور، قدسیه مشیری.

جمعيــت نســوان وطن‌خــواه (1301–1314 (از ســازمانهاى تنــدرو شناخته شـدة زنـان در تهـران بـود، كـه در 1301 بـه اهتمـام محترم اسکندری و جمعــى از زنــان روشــنفكر ايرانــى تأســيس شــد. هــدف ايــن جمعيــت ترويــج حقــوق زنــان و بهبــود شــرايط دختــران بــود.این انجمن برای تغییر فرهنگ دینی و ملی زنان و اقتدا به الگوهای غربی تلاش‌های گسترده‌ای انجام داد.از اعضای سرشناس این انجمن میتوان: نورالهدی منگنه، فخرآفاق پارسا، فخرعظمی ارغون (عادل خلعتبری)و مستوره افشاررا نام برد.

تاریخچه

انجمن نسوان وطن‌خواه در سال 1300 ش. توسط محترم اسکندری تأسیس شد.توجه به پيشــينة نخســتين اعضــاى جمعيــت نشان میدهد که اكثــر آنــان برآمــده از خانوادههــاى اعيــان و اشــراف تهــران بودنــد و تمايــلات سوسياليســتى داشــتند؛ علــت ايــن گرايــش سياســى ايــن بــود كــه مــردان خانــوادة‌ی مؤسســان ايــن جمعيــت، در ســالهاى پـس از انقـلاب مشـروطه، از اعضـا و رهبـران احـزاب سوسـيال دموكـرات ايـران بودنــد. هميــن جهتگيــرى سياســى ســبب مىشــد كــه ايــن جمعيــت، متمايــز بــا ســاير تشــكلها و گروههــاى زنــان، در ســمتگيرى و فعاليتهــاى اجتماعــى خـود اقشـار محـروم جامعـه را نيـز درنظـر داشـته باشـند این انجمن کمکهای محرمانه ای را نیز از دولت دریافت می کرد. مهمترین هدف این انجمن احقاق حقوق زنان بخصوص پس از انقلاب مشروطه ذکر شده است. برنامـة جمعيـت نسـوان وطن‌خـواه در 34 مـاده تدويـن شــده بــود، مشــتمل بــر دو بخــش بــود: نخســت درخواســتهاى عمومــى كــه شــامل حــال همــة زنــان می‌شــد، ماننــد آمــوزش و تربيــت دختــران و اســتفاده از منسـوجات وطنـى، و دوم برنامه‌هايـى كـه بـه زنـان محـروم جامعـه اختصـاص می‌يافـت؛ که در قالبهای ذیل قابلیت اجرا یافت:

• سعی در تهذیب و تربیت دختران
• ترویج صنایع وطنی
• باسواد کردن زنان
• نگاهداری از دختران بی کس
• تأسیس مریضخانه برای زنان فقیر
• تشکیل هیأت تعاونی به منظور تکمیل صنایع داخلی
• مساعدت مادی و معنوی نسبت به مدافعان وطن در موقع جنگ

اعضــاى ايــن تشــكل، به‌رغــم تمايــل بــه بهبــود وضعيــت زنــان طبقــات فرودســت جامعــه، بــه ســبب ناتوانــى در برقــرارى ارتبــاط بــا آن زنـان توانايـى و امكانـات آن را نيافتنـد تـا ايـن بخـش از اهـداف خـود را محقـق سـازند.چرا که زنـان فعـال در حـوزة آمـوزش و برابـرى حقـوق زنـان برآمـده از خاندانهـاى اعيـان و اشـراف بودنـد و شـناختى از تفاوتهـاى فرهنگـى، روانشناســى و شــيوة زندگــى طبقــات متوســط و فرودســت جامعــه نداشــتند و همچنین شـرايط فرهنگـى و سـنتهاى حاكـم موانعـى بـر سـر راه برقـرارى ارتبـاط همه‌جانبـه ميـان زنـان طبقـات فرودسـت و فرادسـت ايجـاد می‌كـرد كـه گـذر از ايـن موانـع نيازمنـد تجربـه و شـناخت عميـق بـود و ايـن زنـان عـارى از ايــن تجــارب و شــناخت بودنــد.

فعالیت‌ها

• برپایی مراسم سخنرانی؛ اعضای این انجمن هرکجا عده‌ای از زنان و دختران حضور داشتند سخنرانی کرده و آنها را به تفکر در مورد وضع زنان در ایران و مقایسه آن با زنان اروپایی تشویق می کردند.
• تشکیل کلاس اکابر برای خانم‌های بزرگسال؛ در اواخر سال 1302 هیئت مدیره جمعیت، مدرسه اکابر مخصوص بزرگسالان را تأسیس کرد و به پیشنهاد نورالهدی منگنه قرار شد که ابتدا یک کلاس برای بیسوادان دایر شود و بعد آن را به صورت یک دبیرستان دربیاورند. شاگردان در این مدرسه به صورت رایگان پذیرفته می‌شدند.
• اجرای نمایشنامه؛ یکی دیگر از راه‌هایی که «جمعیت نسوان وطنخواه» برای ترویج دیدگاهها و ارزش‌های خود از آن بهره گرفتند، برپایی و اجرای تئاتر و نمایشنامه بود.
• انتشار مجله «نسوان وطن‌خواه»؛ این نشریه در سال 1301 به مدیریت ملوک اسکندری منتشر شد و تا سال 1305 نیز انتشار آن ادامه داشت. مندرجات مجله غالباً مطالب مربوط به زنان و تربیت دوشیزگان بود. این مجله تلاش داشت تا تغییراتی در طرز تفکر و زندگی زنان ایجاد کند. مطالب مندرج در این نشریه بیشتر حول مباحث ذیل بود:

معرفی زنان مشهور غربی، ترویج انواع مد لباس، مقایسه زن عهد عتیق و زن در عصر جدید؛ در این مقایسه زنان مذهبی زنانی کهنه گرا، خرافاتی، بی‌سواد، بدبخت به حساب می‌آمدند و در عوض زنان فرنگ زنانی امروزی، اجتماعی، باسواد و سعادتمند معرفی می‌شدند. این انجمن برای تغییر فرهنگ دینی و ملی زنان و اقتدا به الگوهای غربی تلاش‌های گسترده‌ای انجام داد. از آنجایی که اعضای آن به اقشار متوسط و بالای زنان جامعه ایران محدود می شدند، هیچگاه نتوانستند به تشکلی فراگیر و سراسری تبدیل شوند.

• فعاليت‌هــاى بين‌المللــى، اهتمــام اعضــاى جمعيــت بــراى برقــرارى ارتبــاط بــا فعــالان زنــان در كشــورهاى اروپايــى،از جمله سـفر صدیقه دولت آبادی بـه نمايندگـى از جمعيـت بـراى ارتبـاط بــا تشــكلهاى خــاص زنــان در پاريــس، شــركت در دهميــن كنگــرة بين‌المللــى حــق رأى، ارتبــاط بــا زنــان اروپايــى و آمريكايــى ســاكن تهــران كــه در مــدارس مســيونرى كار می‌كردنــد را میتوان در زمره گسترش فعالیتهای بین‌المللی این جمعیت دانست.
• ميزبانـى دوميـن كنگـرة نسـوان شـرق كـه بـا حضـور كشـورهايى چـون مصـر، عـراق، ژاپـن، هندوسـتان، سـوريه و لبنـان در 1311 در تهـران برگـزار شـد.

منابع

• خسروپناه، محمدحسین،«جمعیت نسوان‌خواه ایران»، خجسته، 1401ش
• عسگری، ساره،«تجددطلبی فارغ از سیاست بررسی ونقد کتاب نسوان وطن‌خواه ایران»، نقد کتاب علوم انسانی، شماره 3 و 4از 97 تا 110، پاییز و زمستان 1397ش
• «نسوان وطنخواه»، در دانشنامه الکترونیکی زنان، بازدید 5اسفند 1401ش
• «نسوان وطنخواه»، درویکی پدیا، بازدید 10اسفند 1401ش