رئیس جمهوری زنان
ریئس جمهوری زنان از موارد بسیار چالش برانگیز درکشور ما می باشد که هر چهار سال یکبار ذهن هر زنی را درگیر می‌کند. نویسنده در این مقاله به بررسی ویژگیهای ریئس جمهور می‌پردازد و با بررسی اصل 115 قانون اساسی سعی در توضیح آن ویژگیها دارد و در پایان به بیان شش تن از علما در مورد رجل سیاسی و صلاحیت ریاست جمهوری زن می‌پردازد.
ویژگی انتخاب رئیس جمهور
"رئیس جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند، انتخاب گردد؛
- ایرانی الاصل
- تابع ایران
- مدیر
- مدبر
- دارای حسن سابقه
- امانت‌دار
- باتقواو مومن
- معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور." [۱]
این متن مربوط به اصل یکصد و پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در مبحث ریاست جمهوری و وزراء است.
- استفاده از واژه "رجال" نشان می‌دهد که تدوین کنندگان قانون اساسی، به هر دلیل به خود اجازه نداده‌اند با توجه به مقتضیات جامعه و ملاحضات کشور به صراحت از واژه "مردان" استفاده کنند، هرچند که برخی از آنان نیز اصراری به استفاده از واژه "مردان" نداشته‌اند.
- در هیچ یک از اصول قانون اساسی به صراحت "مردان" را واجد صلاحیت برای مسولیت‌ها ندانسته است که در نفی حضور زنان به آن استناد شود. مجموعه اصول، ملاک را انسان برای کسب مسولیت قرار داده است. در قانون اساسی مسئله "مشارکت فعال و گسترده تمامی عناصر اجتماع" به صراحت ذکر شده و همه افراد اجتماع را برای تمامی مراحل تصمیم‌گیری های سیاسی و سرنوشت ساز مسئول دانسته است. در مقدمه این قانون، زنان را به دلیل ستم بیش‌تری که در نظام طاغوتی متحمل شده است بیش تر برای استیفای حقوقش ذیحق دانسته است. قانون اساسی "مشارکت عامه مردم بر تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش را از وظایف دولت جمهوری اسلامی ایران دانسته و اعلام کرده است که همه امکانات برای امور مذکور فراهم آید.
مشارکت زنان برای ریاست جمهوری
در این جا سوالاتی مطرح کرده است؛ آیا مشارکت برای زنان به معنای آن است که برای تعیین سرنوشت خویش فقط رأی بدهند؟
آیا زنان نمی‌توانند کاندیدا شوند تا به آنها رأی داده شود؟
آیا زنان فقط در انتخابات شوراها و جلس حق مشارکت دارند و در کاندیدا شدن برای ریاست جمهوری محدودیت و ممنوعیت دارند؟
بسیاری تاکنون برداشت کلی از واژه رجال را مترادف با شخصیت دانسته و تفاوتی بین واژه زن و مرد برای کاندید شدن نمی‌دانستند زیرا که زنان باید با تمرین و ممارست خود را برای این سمت مهیا می‌کردند که این نیاز به زمان داشت. در بند اول قانون انتخابات ریاست جمهوری در ایران آمده است:
از رجال مذهبی و سیاسی در هیچ یک از مواد قانون ذکری از جنسیت نشده است. اما زنان در دوره پیشین با کاندیدا شدن خود این موضوع را در معرض آزمون قرار دادند. نحوه برخورد با این موضوع با این گونه مطرح شد که رد صلاحیت آنان مربوط به جنس نبوده است. این معنا در جامعه قوت گرفت که با توجه به حساسیت ریاست جمهوری تایید صلاحیت برای آنان حول محور چند شخصیت دور می‌زند و مربوط به جنس زن بودن نیست. هیچکدام از اعضای شورای نگهبان به صراحت و از تریبون عمومی اعلام نکرد که زنان حق کاندید شدن برای ریاست جمهوری را ندارند. سخنگوی حقوقدان شورای نگهبان به پرسش یک خبرنگار تفسیر خود را از "رجال" اعلام کرد. به نظر او مردان واجد صلاحیت ریاست جمهوری هستند.
تلاش مجلس برای بررسی اصل 115 قانون اساس
در فهرست درخواست‌هایی که به کمیته زنان مجلس شورای اسلامی رسیده بود یکی بررسی اصل 115 قانون اساسی برای شفاف شدن عبارت" رجال مذهبی و سیاسی" بود. کمیته زنان کمیسیون فرهنگی مجلس ششم متنی را تهیه و برای تعدادی از اساتیددانشگاه و حوزه ارسال کرد. در این متن آمده بود که به دنبال مسکوت ماندن بحث مربوط به عبارت "رجل سیاسی و مذهبی" مندرج در اصل 115 قانون اساسی و عدم شفافیت این عبارت، درخواست می‌شود تا پاسخ خود را به منظور کمک به شفاف شدن عبارت مورد نظر و روشن شدن وضعیت زنان در ارتباط با کانداتوری ریاست جمهوری ارائه نمایند.
منظور از رجل سیاسی و نظر فقه در مورد صلاحیت زن
آیا معنای عبارت رجل سیاسی همان شخصیت سیاسی است و اعم از زن و مرد می‌باشد و زنان محدودیتی در این مورد ندارند؛ یا اینکه فقه اسلامی عدم صلاحیت زن را محرز می‌داند و زنان برای مسئولیت محدودیت دارند؟
- آیت الله محمد موسوی بجنوردی : مقصود از رجل سیاسی و مذهبی در اصل 115 قانون اساسی شخصیت سیاسی است نه مرد سیاسی و این موضوع در جوامع فرهنگی عربی متداول است. مانند رجل اخلاق
- آیت الله سید حسین موسوی تبریزی: "... از نظر آیات و روایات صحیحه و معتبره احراز مقام ریاست جمهوری با رای مردم برای خانمها مانند آقایان هیچ منعی ندارد و هیچ کدام از فقهای شیعه در این مورد اشکال نکرده‌اند. اختلاف فقها در مورد قضاوت و ولایت امت و افناء و مرجعیت تقلید برای خانم هاست."
- دکتر اسدلله امامی: اعلام کرد که در نظام خلقت زنان و مردان هر دو در انسانیت مشترکند لذا در برخورداری از حقوق و مزایای اجتماعی نمی توان بین آنان تفاوتی قائل شد و تبعیض یا تفاوت در این زمینه عقلا و منطقا قابل دفاع نیستو ایشان با اشاره به آیات [۲] بیان کردند که از جهت فضیلت و کرامت انسانی و دست یابی به مقامات عالیه معنوی و احراز صلاحیت علمی بین زن و مرد تفاوتی در آیات مذکور ملاحضه نمی‌گردد. سپس ایشان به اعلامیه‌های جهانی و بین المللی و اصول قانون اساسی و قانون مدنی اشاره می‌کند و در خاتمه نظر می دهد که نظر به این که از نظر شرعی نصی که زن را ممنوع از دخالت در امور سیاسی از جمله تصدص ریاست جمهوری کند در حقوق اسلام ملاحضه نمی‌گردد، لذا زنان حق دارند کاندیدای ریاست جمهوری گردند.
- دکتر سید حسین صفایی: نیز پس از بررسی دو نظریه سنتی و جدید اعلام می‌دارد که از لحاظ شرعی و فقهی نیز منعی برای انتخاب زنان به سمت رئیس جمهور در صورتی که واجد شرایط مذکور در اصل 115 باشند؛ وجود ندارد. به هر حال این نظریه با روش‌های جدید تفسیر قانون که در کشورهای پیشرفته پذیرفته شده بیش تر سازگار و مورد تایید اینجانب است.
- آیت الله سید محمد حسین مرعشی: نظریه ایشان بر این اساس بود که تفسیر موسع از قانون بدون دلیل جایز نیست و به علاوه مرجع تفسیر قانون اساسی با شورای محترم نگهبان است.
- آیت الله مرتضی مقتدایی: نیز با بیان مسئله ولایت و اینکه ریاست جمهوری شاخه از ولایت است، در ولایت شرط مرد بودن را معتبر دانسته است. معتقد است اعتبار شرط مرد بودن در ولایت به هیچ وجه دلالت بر وجود نقص در خانمها یا امری که بر خلاف شأن و حرمت و منزلت آنها باشد وجود ندارد بلکه این بازگشت به کیفیت خلقت انسان و اختلاف بین زن و مرد در خلقت است. ... کمیته زنان مجلس با توجه به پاسخ‌های دریافتی، تفسیر را به عهده شورای نگهبان گذاشتند.
تلاش برای تنظیم طرح قانونی استفساریه
کمیته زنان و اعضای فراکسیون زنان در مجلس ششم متنی را تهیه کردند تا از شورای محترم نگهبان استسفار کنند. موضوع: آیا مراد قانون‌گذار از واژه" رجل" در عبارت "رجال مذهبی و سیاسی" در ارتباط با انتخابات ریاست جمهوری ج.ا.ا در اصل 115 "مرد" است یا منظور"شخصیت" مذهبی و سیاسی اعم از مرد و زن می باشد؟
رئیس کمیته زنان در گفت و گویی اعلام کرد که علی رغم آماده بودن طرح استفساریه، از طرح آن به دلایلی ناامید شده است. مجلس ششم پایان یافت و کار به سرانجام نرسید. هرچند که رئیس جمهوری زنان در ایران در گرو تفسیر واژه "رجال" است مطالب زیر قابل تأمل است:
- انقلاب اسلامی با یاری زنان به ثمر نشسته است. نقش زنان را در پیروزی انقلاب نمی‌توان نادیده گرفت.
- استمرار انقلاب اسلامی با توجه به جنگ تحمیلی به مدت 8 سال و ضرورت حضور زنان در دوره سازندگی، هنوز هم به حمایت همه جانبه زنان نیاز دارد.
- تدوین کنندگان قانون اساسی هنگام رای گیری به واژه "مرد" در اصل 115 رای ندادند و در عمل واژه " رجل" را برگزیدند. چرا؟
- امام خمینی رهبر انقلاب اسلامی هیچ گاه و در هیچ یک از سخنرانی‌های خود به صراحت به ضرورت مرد بودن رئیس جمهوری اسلامی اشاره نکرده‌اند.
- اختلاف نظر در دیدگاه علما، نشان از این دارد که رئیس جمهوری شرط مرد بودن نداشته است.
- وجود زنانی که در کشورهای دیگر رئیس جمهور شده‌اند نشان می دهد که زنان به مرور توانسته اند توانایی‌هایی را کسب کنند.
پانویس
منبع
- نویسنده: اشرف گرامی زادگان؛ حقوق زنان مهر و آبان 1384 - شماره 26 (4 صفحه - از 6 تا 9 )
- لینک نورمگز
- لینک پرتال جامع علوم انسانی