سرور زنان عالم

از ویکی‌جنسیت

سرور زنان عالم؛ از لقب‌های فاطمه دختر پیامبر اسلام.

فرهنگ اسلامی در حوزه زنان، فاطمه را بهترین زن عالم معرفی می‌کند. سروری فاطمه، ناظر به ویژگی‌ها و معیارهای کمال انسانی است. آیات متعدد قرآن به عظمت و کمال فاطمه، اشاره دارد. منابع حدیثی شیعیان، فاطمه را معیار تشخیص حق از باطل معرفی کرده است. فاطمه، دختری دلسوز برای پیامبر، همسری مهربان برای علی و مادری نمونه برای فرزندانش بود. از این منظر، فاطمه، الگوی زنانی است که سبک زندگی مؤمنانه را می‌طلبند.

فاطمه از تولد تا شهادت

فاطمه در بیستم جمادی‌الثانی سال پنجم بعثت، در مکه به دنیا آمد. پدرش محمد، آخرین پیامبر خدا و مادرش خدیجه کبری است. فاطمه در منابع روایی با القابی زهرا، صدیقه، طاهره، مبارکه، بتول، راضیه، مرضیه و با کنیه‌های ام‌الحسن، ام‌الحسین، ام‌الائمه و ام‌ابیها یاد شده است. فاطمه خواستگارانی زیادی از بزرگان قریش داشت، اما پیامبر ازدواج او را منوط به اذن الهی می‌دانست تا این‌که علی بن ابی‌طالب به خواستگاری وی آمد و پیامبر و فاطمه، با این وصلت موافقت کردند. ثمره این ازدواج فرزندانی به‌ نام‌های حسن، حسین، زینب، ام‌کلثوم و محسن بود. فاطمه پس از رحلت پدرش در اثر وقایعی که اتفاق افتاد در بستر بیماری افتاد و در سوم جمادی‌الثانی سال یازدهم هجری در سن هجده‌سالگی به شهادت رسید.[۱]

جایگاه سروری زنان

قرآن در آيه ۴۲ سوره آل‌عمران، مریم را برگزیده خدا و برترین زنان عالم می‌داند. در این چارچوب، برخى روايات شيعه و بعضی عالمان اهل‌سنت، مريم را برترين زن جهان در روزگار خودش دانسته و فاطمه زهرا را برترين زن جهان در همه زمان‌ها معرفى كرده‌اند. مفسر تفسیر المیزان معتقد است؛ برگزيده بودن مريم به‌معناى تولّد عيسى به‌گونه غير متعارف و بدون شوهر است و به‌معناى برتر بودن وی از بقيه زنان نيست. هرچند مراد از «عالَمين» در آيه، مطلق هر دو جهان است ولى در آيه از واژه «اصطفاء» استفاده شده كه با حرف «على» متعدى شده و به‌معناى تقدّم است. با توجه به آيه بعد كه تولد عيسى را به مريم بشارت مى‌دهد و همچنين آيه ۹۱ سوره انبياء و آيه ۱۲ سوره تحريم كه بر دميده‌شدن روح الهى در رحم وى تصريح كرده‌اند، برگزيدگى مريم بر همه زنان به سبب ولادت اعجازآميز عيسى است و زنى در اين ويژگى، هم‌تراز مريم نيست. برخى مفسران اهل‌سنت نيز مشابه اين استدلال را مطرح كرده‌اند. از سوی دیگر، مصادر حديثى شيعه و اهل‌سنت، فاطمه زهرا را با وصف «سيدة نساء العالمين» معرفى كرده‌اند. بيش از پنجاه روايت در مصادر حديثى شيعه با اين مضمون گزارش شده‌اند. منابع حديثى اهل‌سنت نيز اين وصف را به گونه‌هاى متفاوت از پيامبر گزارش كرده‌اند، ازجمله: «سيدة نساء المؤمنين»، «سيدة نساء اهل‌الجنّه» و «سيدة نساء العالمين». به‌سبب گزارشِ اين لقب با اسناد معتبر در مصادر حديثى اهل‌سنت، محدثان و مورخان آنها نيز اين ويژگى را پذيرفته‌اند.[۲]

بر اساس متون دینی؛ برترین زن عالم بودن یکی از القاب فاطمه زهرا است و ایشان از منظر علمای شیعه نه‌تنها نسبت به زنان دیگر افضل است بلکه از مردان عالم بعد از پیامبر اکرم که اشرف کائنات و امیرالمؤمنین که قرین رسول اکرم بود، نیز افضل‌ است.[۳]

منزلت فاطمه در قرآن

علامه طباطبایی، با بررسی اقوال و روایات، شأن نزول سوره کوثر را مرتبط با تولد فاطمه زهرا دانسته و خیر کثیر را در ذریه او تطبیق می‌کند.[۴] همچنین با گزارش روایات موجود در کتاب‌های اهل‌سنّت و شیعه، شأن نزول سوره انسان را مرتبط با علی و فاطمه و داستان بیماری فرزند یا فرزندان‌شان دانسته، چنین نقل می‌کند؛ آنها برای بهبودی بچه‌ها سه روز روزه نذر کرده بودند و در هر سه روز غذای‌شان را به مستحق داده و با آب، افطارکردند، جبرئيل نازل شد و این سوره را به پیامبر عرضه داشت و تهنیت خدا را به‌خاطر داشتن چنین خاندانی برایش ابلاغ کرد.[۵] المیزان در بحث روایی از آیات نور[۶] نیز معتقد است؛ مصداق این آیات اهل‌بیت پیامبر بوده و مراد از «مشکاة» در آیه فاطمه زهرا است.[۷]

بر مبنای آیه مباهله، فاطمه شریک در رسالت بوده و در کنار پیامبر برای حقانیت رسالت پدرش در مباهله شرکت کرد و این بالاترین مناقبی بود که خدا به فاطمه داد.[۸] آیه ۳۳ سوره احزاب دلیل بر عصمت فاطمه بوده[۹] و آیات؛ لیلة‌القدر، مودت،[۱۰] التقاء‌ بحرین،‌[۱۱] همه حاکی از شخصیت بالای او است.[۱۲]

بر مبنای برخی روایات مراد از صادقین در آیه ۱۱۹ سوره توبه نیز پیامبر و اهل‌بیتش است که فاطمه یکی از آنها است و از القاب فاطمه، صدیقه است و معنای صدق عملی، همان عصمت است.[۱۳]

منزلت فاطمه در روایات

روایات بسیاری راجع به فضایل فاطمه در کتب معتبر شیعه و سنی وارد شده است؛[۱۴] روایاتی از این قبیل که فاطمه اختر تابناک در میان زنان دنیا بوده،[۱۵] شناخت دقیق فاطمه، درک شب قدر[۱۶] و داشتن الگوی حسنه است،[۱۷] پیامبر در موارد مختلف و با تعابیر متفاوت مقام و عظمت فاطمه را ستوده است.[۱۸] احادیث زیادی از پیامبر خدا با این مضامین وارد شده است که او را پارۀ تن خود دانسته،[۱۹] دستورهای او را دستور خدا،[۲۰] خشم و خشنودی او را خشم و خشنودی خود و خدا می‌داند.[۲۱] لذا در منابع حدیثی، بهشت نتیجه دوستی و محبت به فاطمه زهرا و جهنم پیامد بغض و دشمنی با او دانسته می‌شود.[۲۲]

فاطمه و هنر بندگی

به روایت حسن بصری، فاطمه به‌حدى براى عبادت می‌ایستاد که پاهایش ورم مى‌کرد. چیزی نزد او لذت‌بخش‌تر از عبادت خدا نبود و معتقد بود هرکس خدا را خالصانه عبادت کند، خداوند بزرگترین مصالح او را تأمین می‌کند. هنگام نماز از خشیت الهی نفس‌نفس زده و گریه در گلویش می‌شکست.[۲۳] از پیامبر نقل شده است که هرگاه فاطمه در محراب عبادت می‌ایستد، با تمام وجود خدا را عبادت می‌کند، نور عبادتش برای ملائکه درخشیده و خدا خضوع فاطمه را برای فرشته‌ها نشان می‌دهد.[۲۴] فاطمه دعاهاى زیادى مى‌‏خواند و برخى از آن‌ها را به یاران مخصوص پیامبر نیز تعلیم می‌داد.[۲۵]

فاطمه و ولایت‌مداری

منابع متعدد تاریخی، دفاع فاطمه از ولایت علی بن ابی‌طالب را گزارش کرده‌اند؛ با رحلت رسول خدا که حق خلافت از علی و فدک از فاطمه گرفته می‌شود، فاطمه همراه زنان بنی‌هاشم به مسجد آمده و با ایراد خطبه‌ای، از بدعت‌ها، ستم‌ها، فراموش‌ شدن وصیّت پیامبر و احیای سنت‌های جاهلی انتقاد می‌کند. او دفاع از ولایت علی و مقابله با انحراف در رهبری امت اسلامی را تکلیف خود دانسته و به شیوه‌های مختلف بدان اهتمام می‌ورزید.[۲۶]

فاطمه در مقام دختری

بر مبنای گزارش منابع تاریخی؛ فاطمه بعد از وفات مادرش خدیجه، نه‌تنها نقش دختری که نقش مادری را نیز برای پیامبر ایفا کرده و از سوی پدرش مفتخر به لقب «ام‌ابیها» شد. این لقب زمانى به او داده شد که با نزول آیه ۶ سوره احزاب، همسران پیامبر ملقب به «ام‌المؤمنین» شدند و پیامبر لقب ام‌ابیها را به فاطمه داد. هر گاه مشرکان خاکستر بر سرش می‌ریختند، فاطمه آن را پاک می‌کرد و در جنگ‌ها جراحات پیامبر را می‌بست. فاطمه برای پیامبر چنان عزیز بود که دست او را می‌بوسید، در هنگام سفر از او خداحافظى می‌کرد و در هنگام بازگشت از سفر ابتدا با فاطمه دیدار می‌کرد و هرگاه زهرا نزدش می‌آمد، به احترام او بر می‌خاست. پیامبر خود را درخت طهارت و فاطمه را ریشه آن می‌دانست.[۲۷]

فاطمه در مقام همسری

در منابع روایی از پیامبر نقل شده است که ازدواج علی و فاطمه امر الهی بوده و اگر علی نبود همتایی برای فاطمه نبود.[۲۸] بر مبنای گزارش‌های موثق تاریخی علی و فاطمه همسران نیکو برای همدیگر بودند؛ هرگز همدیگر را ناراحت نکرده و علی با دیدن فاطمه غصه‌هایش را فراموش می‌کرد.[۲۹] آنها امورات خانواده را منطبق با نقش‌های جنسیتی انجام می‌دادند.[۳۰]

از منظر علی، فاطمه یاور او در اطاعت خدا بود و فاطمه نیز علی را بهترین همسر می‌دانست. علی پیوسته به همسری با فاطمه افتخار می‌کرد. اشعاری از او در وصف فاطمه گزارش شده که حاکی از دلبستگی او به فاطمه است. فاطمه تنها محبوبی بود که در قلب علی جای داشت. علی فراتر از تمایل عاطفی، شایستگی همسری با فاطمه را از نشانه‌های حقانیت خود در امر ولایت می‌دانست.[۳۱] فاطمه در بستر بیماری برای تنهایی علی می‌گریست[۳۲] و علی با شنیدن شهادت فاطمه به زمین افتاد.[۳۳]

فاطمه در مقام مادری

به گزارش سیره‌نویسان؛ فاطمه فرزندانش را با تعبیرات نور چشم و میوه دل صدا می‌کرد و رسیدگی به بچه‌ها را بر هر کار دیگری مقدم داشته و مادر را در این امر سزاوارتر می‌دانست.[۳۴] حسن در موارد متعددی از فضیلت‌های مادرش گزارش داده، از جمله به این نکته تربیتی اشاره می‌کند که مادرش شبی پیوسته در حال عبادت بود و هنگام صبح برای مردان و زنان مؤمن دعا کرد، اما برای خود چیزی از خدا نخواست و به او نیز سفارش می‌کند که اول همسایه سپس اهل خانه. حسین نیز مدام از مادرش به عظمت یاد کرده و از جمله در حادثه عاشورا به مادرش فاطمه مباهات می‌کند و آن را یکی از امتیازات خود نسبت به دیگران می‌داند. حسین پیش از شهادت، دعایی را که از مادر آموخته بود به فرزندش زین‌العابدین می‌آموزد و او را به خواندن مداوم آن سفارش می‌کند.[۳۵]

پانویس

  1. «زندگینامه حضرت فاطمه زهرا از تولد تا شهادت»، در وب‌سایت دانشگاه علوم پژشکی کاشان.
  2. محمدی ری‌شهری، «لقب سرور بانوان جهانيان برای حضرت فاطمه»، در پایگاه اطلاع رسانی حدیث شیعه.
  3. قائنی، «حضرت زهرا سرور همه زنان جهان در تمام دوران‌ها است»، در وب‌سایت قدس آنلاین.
  4. طباطبایی، المیزان، 1374ش، ج20، ص639-638.
  5. طباطبایی، المیزان، 1374ش، ج20، ص213-212.
  6. سوره نور، آیه 38-35.
  7. طباطبایی، المیزان، 1374ش، ج15، ص196-195.
  8. طباطبایی، المیزان، 1374ش، ج3، ص354.
  9. مکارم شیرازی، نمونه، 1374ش، ج17، ص293.
  10. سوره شوری، آیه 23.
  11. سوره الرحمن، آیه 19.
  12. علایی رحمانی، «شخصیت حضرت فاطمه زهرا در کلام وحی/ از سوره کوثر تا آیه التقاء بحرین»، در خبرگزاری بین المللی قرآن.
  13. قائنی، «حضرت زهرا سرور همه زنان جهان در تمام دوران‌ها است»، در وب‌سایت قدس آنلاین.
  14. قائنی، «حضرت زهرا سرور همه زنان جهان در تمام دوران‌ها است»، در وب‌سایت قدس آنلاین.
  15. مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏4، ص19.
  16. مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏43، ص65.
  17. مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏53، ص180.
  18. عسکری اسلامپور، «فاطمه به روایت معصوم»، در پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  19. عاملى، وسائل الشيعه، 1409ق، ج‏20، ص67.
  20. ابن‌طاووس، طرف من الأنباء و المناقب، 1420ق، ص169.
  21. مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏43، ص19.
  22. مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏27، ص116.
  23. «هنر عبودیت و بندگی حضرت زهرا»، در پایگاه تخصصی مسجد.
  24. ديلمى، إرشاد القلوب، 1412ق، ج‏2، ص295.
  25. «هنر عبودیت و بندگی حضرت زهرا»، در پایگاه تخصصی مسجد.
  26. عسکری اسلامپور، «فاطمه به روایت معصوم»، در پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  27. ناصری، «رفتار پیامبر با دخترش فاطمه»، 1389ش، بی‌ص.
  28. مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏40، ص77.
  29. مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏43، ص134.
  30. مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏43، ص151.
  31. عسکری اسلامپور، «فاطمه به روایت معصوم»، در پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  32. مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏43، ص218.
  33. مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج‏43، ص187.
  34. نوری، «الگوهای رفتاری حضرت زهرا در خانواده»، 1388ش، بی‌ص.
  35. عسکری اسلامپور، «فاطمه به روایت معصوم»، در پایگاه اطلاع رسانی حوزه.

منابع

  • قرآن کریم
  • ابن‌طاووس، على بن موسى، طرف من الأنباء و المناقب، مشهد، تاسوعا، 1420ق.
  • ديلمى، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلى الصواب، قم، الشريف الرضي‏، 1412ق.
  • «زندگینامه حضرت فاطمه زهرا از تولد تا شهادت»، وب‌سایت دانشگاه علوم پژشکی کاشان، تاریخ درج: 25 آذر 1402ش.
  • طبا‌طبایي، سيد محمدحسين، الميزان، ترجمه سيد محمدباقر موسوي‌‌ همداني، قم، جامعه ‌مدرسين، 1374ش.
  • عاملى، محمد، وسائل الشيعه، قم، مؤسسة آل‌البيت‏، 1409ق.
  • عسکری اسلامپور، «فاطمه به روایت معصوم»، در پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج: 17 تیر 1386ش.
  • علایی رحمانی، فاطمه، «شخصیت حضرت فاطمه زهرا در کلام وحی/ از سوره کوثر تا آیه التقاء بحرین»، خبرگزاری بین المللی قرآن، تاریخ درج: 11 بهمن 1397ش.
  • قائنی، محمد، «حضرت زهرا سرور همه زنان جهان در تمام دوران‌ها است»، در وب‌سایت قدس آنلاین، تاریخ درج: 15 بهمن 1399ش.
  • مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، بيروت، دار إحياء التراث العربي،‏ 1403ق.
  • محمدی ری‌شهری، محمد، «لقب سرور بانوان جهانيان برای حضرت فاطمه»، در پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه، تاریخ بازدید: 11 آذر 1403ش.
  • مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلاميه، 1374ش.
  • ناصری، محمد، «رفتار پیامبر با دخترش فاطمه»، در فرهنگ کوثر شماره 81، سال 1389ش.
  • نوری، اعظم، «الگوهای رفتاری حضرت زهرا در خانواده»، در نامه جامعه، شماره 57، سال 1388ش.
  • «هنر عبودیت و بندگی حضرت زهرا»، در پایگاه تخصصی مسجد، تاریخ درج: 1 اسفند 1395ش.