شورای عالی زنان
شورای عالی زنان یکی از سازمان‌هایی بود که در سال 1337، با ادغام چندین جمعیت برای تمرکز فعالیتهای مرتبط با زنان در ایران شکل گرفت و اهداف خود را در قالب‌های صنفی، آموزشی، سیاسی و... معرفی و برنامه‌هایی مرتبط با این اهداف ارائه کرد.
تاریخچه
در سال 1337 نمایندگان جمعیت‌های مختلف زنان در جلسه‌ای با حضور اشرف پهلوی تشکیل جلسه دادند و پس از مذاکرات مقرر شد شورایی از نمایندگان کلیه جمعیت‌ها برای تمرکز اقدامات و اجرا شدن تصمیمات این شورا در کلیه سازمان‌های مربوط به خانم‌ها تشکیل شود.[۱] به همین منظور شورای عالی زنان در نیمه اول اردیبهشت 1338 از نمایندگان هیجده جمعیت از جمعیت‌های زنان که در اسفند 1337 در اولین جلسه شورای عالی شرکت کرده بودند تشکیل شد و آنها به عنوان موسسین شورای عالی جمعیت‌های زنان ایران شناخته شدند.
شورا در تهران شکل گرفت و ماهی دو بار نیز تشکیل جلسه می‌داد و اعضای آن یک نایب‌رئیس، دو دبیر، یک سخنگو، یک خزانه‌دار و یک حسابدار بودند. شیوه و ارکان اجرایی شورا در اساسنامه‌ای 11 ماده‌ای تهیه و تنظیم شد. هر جمعیتی یک نماینده رسمی و یک نماینده علی‌البدل به شورا معرفی می‌نمود.[۲] در آیین‌نامه حقوق و وظایف جمعیت‌های عضو شورای عالی زنان ایران آمده بود که جمعیت‌ها در امور داخلی و فعالیتهای یکدیگر مداخله نکنند و در اشاعه فعالیت جمعیت خود آزادی عمل دارند.[۳]
شورای عالی زنان برای تقویت جمعیت‌های زنان ایران و هماهنگ کردن فعالیتهای آنان شکل گرفت. این شورا علاوه بر جمعیت‌های عضو، عضویت زنان وابسته به گروه‌ها و سازمان‌های دیگر را نیز می‌پذیرفت. شرایط عضویت زنان در این شورا عبارت بود از: داشتن تابعیت ایران، هیجده سال سن، حسن شهرت و داشتن دو نفر معرف از اعضای شورای عالی زنان [۴]با عضویت زنان و جمعیت‌ها در شورا، هر یک از افراد و جمعیت‌ها می‌توانستند در کمیسیون‌های شکل گرفته در شورا مشارکت و علاوه بر آن برنامه‌های خود را نیز اجرا کنند. اعضای شورای عالی زنان ابتدا اهداف خود را در قالب‌های صنفی، آموزشی، سیاسی و... معرفی و برنامه‌هایی مرتبط با این اهداف ارائه کردند، اما ازآنجاکه با دگرگون شدن ماهیت برنامه‌های فرهنگی، این نهاد اجتماعی رسالتی سیاسی یافت، اجرای اهداف و سیاست‌های رژیم پهلوی اولویت یافت. بااین‌همه شورای عالی زنان اهداف اعلامی خود را به شکلی معرفی کرده بود که جاذبه ظاهری فراوانی برای زنان داشت.
اهداف
- افزایش حضور بانوان در فعالیتهای اجتماعی-سیاسی
این تشکیلات به عموم بانوان نوید می‌داد که فعالیتهای اجتماعی و سیاسی آنها افزایش خواهد یافت و سهم بیشتری در مسائل مهم مملکتی خواهند داشت.[۵]
- ایجاد وحدت رویه در جمعیت‌های زنان
از سوی دیگر وحدت رویه در پیشبرد امور مرتبط با زنان هم یکی دیگر از اهداف رسمی و اعلامی تشکیل شورای عالی زنان بود؛ به گونه‌ای که اشرف پهلوی هنگام افتتاح شورای عالی زنان اعلام کرد هدف شورای عالی این است که در شهرستان‌ها بین جمعیت‌های مختلف بانوان وحدتی به‌وجود آید و جمعیت‌ها ضمن حفظ سیاست اختصاصی خود در امور کلی و دسته‌جمعی، سیاست واحدی داشته باشند.[۶] به همین منظور شعبات جمعیت‌های مختلف تعطیل و شعبه شورای عالی در مراکز استان‌ها و شهرستان‌ها افتتاح شد و همه فعالیت‌ها در چهارچوب شورای عالی صورت گرفت تا وحدت عمل داشته باشند. در عین حال هرساله کنگره سالانه‌ای در تهران تشکیل و فعالیت خانم‌ها در سراسر کشور در زمینه‌های معینی مطرح می‌شد.
- مبارزه با بی‌سوادی
اشرف پهلوی در جلسه کمیته شورای عالی جمعیت‌های بانوان، یکی دیگر از رسالت‌های شورای عالی زنان را مبارزه با بی‌سوادی اعلام و هفته‌ای را هم با همین عنوان نام‌گذاری کرد. حداقل چیزی که در این گونه طرح‌ها باید مورد توجه باشد تأمین بودجه و نحوه هزینه‌کرد آن است. این موضوع با جمع‌آوری پول به نام ارائه خدمات خیریه همراه شد و اشرف به عنوان رئیس جمعیت‌های زنان ایران از کلیه زنان کشور و مردان ایران خواست تا در جنبش اجتماعی مبارزه با بی‌سوادی شرکت و هر کس حداقل ده ریال برای «این هدف مقدس» پرداخت کند. اعلام شد پول‌های جمع‌آوری‌شده با بررسی و تحت نظر هیئتی مورد اعتماد، صرف باسواد کردن دختران می‌شود.بااین‌حال، هیچ‌گاه به‌طور دقیق مشخص نشد این پول‌ها در کجا و چگونه هزینه شد.
اهداف واقعی شورا
نخستین گام‌های حضور زنان در جامعه به فعالیتهای آنان در جنبش مشروطه باز می‌گردد که با توجه به مناسبات سیاسی و اجتماعی آن روزگار به شکل پنهانی و محدود انجام می‌شد. عمده فعالیتهای ابتدایی آنان در آن روزگار به اموری همچون مسائل تربیتی، آموزشی و استقلال کشور خلاصه می‌شد که در تناقض با ارزش‌ها و نگرش‌های اسلامی جامعه ایرانی نبود، اما این رویکرد در عصر رضاخان به فراموشی سپرده شد. از آن پس سرشت نهادهای فرهنگی ـ اجتماعی تغییر کرد و نیازهای شکل‌گرفته در میان زنان جامعه عمدتاً با نگاه به الگوهای غربی پاسخ داده می‌شد. شورای عالی زنان نیز در زمانی تأسیس شد که ایران در وضعیت گذار به سر می‌برد. حکومت پهلوی با پشتیبانی آمریکا به دنبال عبور از نظام تولیدی و ارزشی سنتی و تغییر مناسبات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در ایران بود.
شورای عالی زنان یکی از همین سازمان‌ها بود که با توجه به اهمیت نقش زنان در فرآیند توسعه غربی در ایران شکل گرفت تا زنان را به عنوان نیمی از نیروی اجتماعی در مسیر مورد نظر رژیم پهلوی تربیت کند. نگاهی به بافت و نیروهای اصلی شورای عالی زنان که همگی از بین زنان غرب‌گرا و منتقد فرهنگ سنتی ایرانی ـ اسلامی برگزیده شده بودند نشان می‌دهد که این شورا با هدف تربیت نیروهای جدید در میان جامعه زنان و آماده‌سازی آنها برای اجرای طرح‌های موردنظر رژیم پهلوی از جمله تکمیل پروژه کشف حجاب و تجددگرایی در ایران تأسیس شد. جالب اینجاست که اشرف پهلوی ریاست عالیه شورا و فریده دیبا، مادر فرح پهلوی، به‌عنوان نایب‌رئیس شورای عالی منسوب شده بودند.[۷] حضور این زنان درباری و بانفوذ با انجام اقداماتی همچون فعالیت برای برخورداری زنان از حق رأی همراه شد که ظاهری مترقی داشت. مصاحبه‌های اشرف موید آن بود که زنان ایران می‌خواهند با استفاده از همه امکانات حقوق بیشتری کسب کنند و این موضوع با نزدیک شدن انتخابات دور بیستم مجلس شورای ملی زیادتر شد.[۸]
اشرف پهلوی بارها اعلام کرده بود زنان ایران، که فقط و فقط به همت برادر تاجدارم به یکباره با مردان دارای حقوق مساوی شده و از عدالت اجتماعی که مدنظرشان بوده برخوردار شده‌اند، باید برای همبستگی و همفکری بیشتر تلاش کنند. اقدامات شورای عالی زنان در سال 1339 برای تبلیغ مشارکت زنان در عرصه سیاسی و اجتماعی پیش از اعلام رژیم برای شرکت زنان در انتخابات را باید در همین راستا ارزیابی کرد.هرساله جشنی در 17 دی‌ماه با حضور برخی از زنان بانفوذ دربار برگزار و گزارش‌هایی از کوشش‌های جمعیت‌های زنان ایران ارائه می‌شد. یکی از این جشن‌ها مربوط به 8 اسفند 1341 و اعلام منشور آزادی زنان بود که گفته می‌شد به موجب آن حقوق سیاسی و انتخاباتی مساوی به زنان ایران اعطا شد. این جشن‌ها با ستایش از پیشگاه شاه نسبت به آزادی زنان و ابراز احساسات دسته‌جمعی نسبت به خاندان سلطنت و اشرف پهلوی به اتمام می‌رسید.[۹] اشرف در سخنرانی خود این واقعه را دنباله اقدامات پدر تاجدارش می‌دانست که زن‌های ایران را از «پرده حجاب» یا به‌اصطلاح «پرده غفلت و نیستی» خارج کرد.[۱۰] فرح نیز اعلام تساوی کامل حقوق زن و مرد را اقدامی می‌دانست که جامعه زنان ایران را از «دوران تاریک قرون وسطایی» وارد «مترقی‌ترین دوره عصر تمدن بشری» کرد و به ایشان امکان حق تعیین سرنوشت مملکتشان را داد.[۱۱]شورای عالی زنان به این ترتیب در طول سال‌های فعالیت خود با دنبال کردن موضوعاتی همچون اعطای حق رأی به زنان در نظام استبدادی شاه ، در عمل به دنبال تشویق زنان برای تغییر سبک زندگی، فاصله گرفتن از فرهنگ و ارزش‌های سنتی و به تعبیری تجددگرایی و غربی شدن بود که با انجام برنامه‌های مختلف به اسم برنامه‌های فرهنگی صورت می‌گرفت.
فرجام شورای عالی زنان
هم‌زمانی تشکیل شورای عالی زنان در سال‌های پایانی دهه 1330 با طرح انقلاب سفید زمینه‌ای را فراهم کرد تا حکومت پهلوی دوم از این ابزار فرهنگی در جهت سیاسی و پذیرش افکار عمومی استفاده کند. اما اجرای طرح انقلاب سفید نیازمند تشکیلاتی منسجم‌تر و گسترده‌تر بود تا به کمک آن شرایط مناسبی برای جلب هماهنگی و همکاری حداکثری در سطح جامعه فراهم شود. از سوی دیگر پس از مدتی، به دلیل مشکلات و درگیری‌های داخلی شورا (1338-1345)، زمزمه تشکیل سازمانی با امکانات و اختیارات بیشتر مطرح شد. به این ترتیب «سازمان زنان ایران» به ریاست اشرف پهلوی جای شورای عالی زنان را گرفت. اشرف این سازمان را با جنبه همه‌گیر و تشکیلات دموکراتیک خود بهترین وسیله پیشبرد مقام زن ایرانی و استفاده از امکانات او می‌دانست.
او در تشریح هدف‌های سازمان اعلام کرد هدف اساسی شورای عالی زنان تلاش برای انطباق اوضاع اجتماعی زنان با احتیاجات کشور بود تا نیمی از جمعیت ایران، یعنی زنان ایران، به تحرک درآیند. بر همین اساس بود که گفته می‌شد سازمان زنان ایران در راستای تحقق «آزادی‌ها و حقوقی که به موجب منشور انقلاب شاه و مردم به زنان ایرانی اعطا شده» گام‌های بلندی برخواهد داشت.اما در اصل انحلال شورای عالی زنان و تأسیس سازمان زنان ایران در سال 1345 با هدف تحکیم هر چه بیشتر پایه‌های قدرت رژیم پهلوی در عرصه‌های داخلی و خارجی بود. بر همین اساس بار دیگر سازمانی فرهنگی اما وابسته به حکومت جایگزین سازمانی دیگر می‌شد تا با ایجاد هماهنگی در سطح جامعه، اهداف رژیم پهلوی را بهتر از گذشته پیش ببرد.
پانویس
- ↑ «مجله خواندنیها»، ش36، ص3، 1336ش
- ↑ «اساسنامه شورای عالی جمعیت‌های زنان ایران»، تهران، شورای عالی زنان، بی‌تا، ص 3-5
- ↑ «شورای عالی زنان»، اساسنامه شورای عالی جمعیت‌های زنان، 11/12/1337، ص 12
- ↑ «آرشیو پزوهشکده تارخ معاصر»، سند شماره 68-2011-115 الف
- ↑ «مجله خواندنیها»، ش100، ص7، 1345ش
- ↑ «اطلاعات بانوان»، ش 309، 1342ش، ص 5
- ↑ «طلاعات بانوان»، ش 353 ،1342ش، ص 2
- ↑ «خواندنیها»، سال 19، ش 74 ،1338ش، ص 6
- ↑ «آرشیو پزوهشکده تارخ معاصر»، سند شماره122-472-7م
- ↑ نشریه شورای عالی جمعیت‌های زنان ایران، «ارگان شورای عالی جمعیت‌های زنان ایران»، تهران، ش 1، تهران، 1342ش، ص 1
- ↑ نشریه شورای عالی جمعیت‌های زنان، «دفتر روابط عمومی شورای عالی جمعیت‌های زنان ایران»، ش 9، 1343ش، ص 1
منابع
- موسوی، سیده‌لیلا، «نگاهی به «شورای عالی زنان» در پهلوی دوم»، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران
- رنجبر عمرانی، حمیرا، «سازمان زنان ایران، ابزار فرهنگی ـ اجتماعی حکومت شاه و نقش اشرف پهلوی»، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1384ش
- حافظيان، محمدحسين، «سازمان هاي زنان در ايران عصر پهلوي»، دوره 1، شماره 2، ص33-50،زمستان 1387ش