سقط جنین از منظر قرآن و روایات: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
Alijavan110 (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Alijavan110 (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۲: | خط ۲: | ||
آیات قرآن کریم در این زمینه از نظر تعداد، زیاد و از نظر محتوا اعجابانگیز است؛ بهطوریکه با پیشرفت دانش جنینشناسی در عصر حاضر و انطباق آن با آیات قرآن، جایگاه علمی آیات مربوطه آشکار میگردد. | آیات قرآن کریم در این زمینه از نظر تعداد، زیاد و از نظر محتوا اعجابانگیز است؛ بهطوریکه با پیشرفت دانش جنینشناسی در عصر حاضر و انطباق آن با آیات قرآن، جایگاه علمی آیات مربوطه آشکار میگردد. | ||
خداوند متعال در قرآن در این رابطه فرموده است: «ثُمَّ جَعَلنَاهُ نُطفَهً فِی قَرارٍ مَّکِینٍ ثُمَّ خَلَقنَا النُّطفَهَ عَلَقَهً فَخَلَقنَا العَلَقََهَ مُضغَهً فَخَلَقنَا المُضغَهَ عِظَامًا فَکَسَونَا العِظَامَ لَحمًا ثُمَّ أَنشَأنَاهُ خَلقًا ءَاَخَرَ فَتَبَارَکَ اللهُ اَحسَنُ الَخالِقِینَ». | خداوند متعال در قرآن در این رابطه فرموده است: «ثُمَّ جَعَلنَاهُ نُطفَهً فِی قَرارٍ مَّکِینٍ ثُمَّ خَلَقنَا النُّطفَهَ عَلَقَهً فَخَلَقنَا العَلَقََهَ مُضغَهً فَخَلَقنَا المُضغَهَ عِظَامًا فَکَسَونَا العِظَامَ لَحمًا ثُمَّ أَنشَأنَاهُ خَلقًا ءَاَخَرَ فَتَبَارَکَ اللهُ اَحسَنُ الَخالِقِینَ».<ref>سوره مؤمنون، آیه ۱۳.</ref> | ||
این آیات، مراحل پنجگانهی رشد جنین را چنین مطرح نموده است: | این آیات، مراحل پنجگانهی رشد جنین را چنین مطرح نموده است: | ||
خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
به نظر اکثر مفسران، این مرحله، همان مرحلهای است که جنین «حیات انسانی» مییابد. | به نظر اکثر مفسران، این مرحله، همان مرحلهای است که جنین «حیات انسانی» مییابد. | ||
خداوند متعال در قرآن به مسئله آفرینش جنین اشاره کرده و میفرماید: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِینٍثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِی قَرَارٍ مَّکِینٍ | خداوند متعال در قرآن به مسئله آفرینش جنین اشاره کرده و میفرماید: «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن سُلَالَةٍ مِّن طِینٍثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِی قَرَارٍ مَّکِینٍ<ref>سوره مؤمنون، آیات ۱۲ تا ۱۴.</ref>؛ و به یقین انسان را از عصارهاى از گِل آفریدیم، سپس او را [بهصورت] نطفهاى در جایگاهى استوار قرار دادیم». | ||
خداوند متعال در آیه بعدی این سوره میفرماید: «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ | خداوند متعال در آیه بعدی این سوره میفرماید: «ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَکَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِینَ<ref>سوره مؤمنون، آیه 15.</ref>؛ آنگاه نطفه را بهصورت علقه درآوردیم پس آن علقه را [بهصورت] مضغه گردانیدیم و آنگاه مضغه را استخوانهایى ساختیم بعد استخوانها را با گوشتى پوشانیدیم آنگاه [جنین را در] آفرینشى دیگر پدید آوردیم آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است». | ||
حال جای این سؤال مطرح است که آیا سقط جنینی که خداوند تبارک و تعالی در رابطه با مراحل ساخت آن اینچنین زیبا سخن گفته و بهخاطر آفرینش آن بر خود آفرین گفته است، چه حکمی دارد. | حال جای این سؤال مطرح است که آیا سقط جنینی که خداوند تبارک و تعالی در رابطه با مراحل ساخت آن اینچنین زیبا سخن گفته و بهخاطر آفرینش آن بر خود آفرین گفته است، چه حکمی دارد. | ||
خداوند متعال در قرآن فرموده است: «إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا | خداوند متعال در قرآن فرموده است: «إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنسَانَ مِن نُّطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَّبْتَلِیهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِیعًا بَصِیرًا<ref>سوره انسان، آیه ۲۱.</ref>؛ ما انسان را از نطفه مختلطى آفریدیم و او را مىآزماییم بدین جهت او را شنوا و بینا قرار دادیم» همچنین در آیات ۳۹ قیامت، ۶ زمر، ۸ رعد و ۲۳۳ بقره در این رابطه سخن گفته است چنانکه در آیه ۲۳۳ بقره فرموده است: «وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لاَ تُکَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا لاَ تُضَآرَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلاَ مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِکَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْهِمَا وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُواْ أَوْلاَدَکُمْ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّآ آتَیْتُم بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ». | ||
در آیه خداوند میفرماید: «و مادران [باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند [این حکم] براى کسى است که بخواهد دوران شیرخوارگى را تکمیل کند و خوراک و پوشاک آنان [مادران] بهطور شایسته بر عهده پدر است هیچ کس جز به قدر وسعش مکلف نمىشود هیچ مادرى نباید به سبب فرزندش زیان ببیند و هیچ پدرى [نیز] نباید بهخاطر فرزندش [ضرر ببیند] و مانند همین [احکام] بر عهده وارث [نیز] هست پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضایت و صوابدید یکدیگر کودک را [زودتر] از شیر بازگیرند گناهى بر آن دو نیست و اگر خواستید براى فرزندان خود دایه بگیرید بر شما گناهى نیست بهشرط آنکه چیزى را که پرداخت آنرا به عهده گرفتهاید بهطور شایسته بپردازید و از خدا پروا کنید و بدانید که خداوند به آنچه انجام مىدهید بیناست». | در آیه خداوند میفرماید: «و مادران [باید] فرزندان خود را دو سال تمام شیر دهند [این حکم] براى کسى است که بخواهد دوران شیرخوارگى را تکمیل کند و خوراک و پوشاک آنان [مادران] بهطور شایسته بر عهده پدر است هیچ کس جز به قدر وسعش مکلف نمىشود هیچ مادرى نباید به سبب فرزندش زیان ببیند و هیچ پدرى [نیز] نباید بهخاطر فرزندش [ضرر ببیند] و مانند همین [احکام] بر عهده وارث [نیز] هست پس اگر [پدر و مادر] بخواهند با رضایت و صوابدید یکدیگر کودک را [زودتر] از شیر بازگیرند گناهى بر آن دو نیست و اگر خواستید براى فرزندان خود دایه بگیرید بر شما گناهى نیست بهشرط آنکه چیزى را که پرداخت آنرا به عهده گرفتهاید بهطور شایسته بپردازید و از خدا پروا کنید و بدانید که خداوند به آنچه انجام مىدهید بیناست». | ||
خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
متاسفانه امروزه شاهدیم در جامعه هستند پدران و مادرانی که دست به قتل فرزندان خود میزنند و در همان روزها و ماههای اولیه شکلگیری جنین اقدام به سقط آن از روشهای مختلف میکنند. | متاسفانه امروزه شاهدیم در جامعه هستند پدران و مادرانی که دست به قتل فرزندان خود میزنند و در همان روزها و ماههای اولیه شکلگیری جنین اقدام به سقط آن از روشهای مختلف میکنند. | ||
خداوند متعال در قرآن در این رابطه فرموده است: «وَکَذَلِکَ زَیَّنَ لِکَثِیرٍ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ قَتْلَ أَوْلاَدِهِمْ شُرَکَآۆُهُمْ لِیُرْدُوهُمْ وَلِیَلْبِسُواْ عَلَیْهِمْ دِینَهُمْ وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا یَفْتَرُونَ | خداوند متعال در قرآن در این رابطه فرموده است: «وَکَذَلِکَ زَیَّنَ لِکَثِیرٍ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ قَتْلَ أَوْلاَدِهِمْ شُرَکَآۆُهُمْ لِیُرْدُوهُمْ وَلِیَلْبِسُواْ عَلَیْهِمْ دِینَهُمْ وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا یَفْتَرُونَ<ref>سوره انعم، آیه ۱۳۷.</ref>؛ و اینگونه براى بسیارى از مشرکان بتانشان کشتن فرزندانشان را آراستند تا هلاکشان کنند و دینشان را بر آنان مشتبه سازند و اگر خدا مىخواست چنین نمىکردند پس ایشان را با آنچه به دروغ مىسازند رها کن». | ||
و این در حالی است که قتل نفس آن هم از نوع عمدی هیچ توجیهی ندارد و از بزرگترین گناهان در همه ادیان الهی محسوب میشود چنانکه خداوند متعال در قرآن در این رابطه میفرماید: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذَا جَاءکَ الْمُۆْمِنَاتُ یُبَایِعْنَکَ عَلَى أَن لَّا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئًا وَلَا یَسْرِقْنَ وَلَا یَزْنِینَ وَلَا یَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا یَأْتِینَ بِبُهْتَانٍ یَفْتَرِینَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا یَعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ فَبَایِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» | و این در حالی است که قتل نفس آن هم از نوع عمدی هیچ توجیهی ندارد و از بزرگترین گناهان در همه ادیان الهی محسوب میشود چنانکه خداوند متعال در قرآن در این رابطه میفرماید: «یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذَا جَاءکَ الْمُۆْمِنَاتُ یُبَایِعْنَکَ عَلَى أَن لَّا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئًا وَلَا یَسْرِقْنَ وَلَا یَزْنِینَ وَلَا یَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا یَأْتِینَ بِبُهْتَانٍ یَفْتَرِینَهُ بَیْنَ أَیْدِیهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا یَعْصِینَکَ فِی مَعْرُوفٍ فَبَایِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ»<ref>سوره ممتحنه آیه ۱۲.</ref>. | ||
خداوند در این ایه فرموده است: «اى پیامبر چون زنان باایمان نزد تو آیند که [با این شرط] با تو بیعت کنند که چیزى را با خدا شریک نسازند و دزدى نکنند و زنا نکنند و فرزندان خود را نکشند و بچههاى حرامزاده پیش دست و پاى خود را با بهتان [و حیله] به شوهر نبندند و در [کار] نیک از تو نافرمانى نکنند با آنان بیعت کن و از خدا براى آنان آمرزش بخواه زیرا خداوند آمرزنده مهربان است». | خداوند در این ایه فرموده است: «اى پیامبر چون زنان باایمان نزد تو آیند که [با این شرط] با تو بیعت کنند که چیزى را با خدا شریک نسازند و دزدى نکنند و زنا نکنند و فرزندان خود را نکشند و بچههاى حرامزاده پیش دست و پاى خود را با بهتان [و حیله] به شوهر نبندند و در [کار] نیک از تو نافرمانى نکنند با آنان بیعت کن و از خدا براى آنان آمرزش بخواه زیرا خداوند آمرزنده مهربان است». | ||
خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
آری صحبت ما در مورد پدیده شوم سقط جنین است که در اسلام حرام شمرده شده و از گناهان کبیره است، کسیکه سقط جنین میکند یک انسان را کشته است، و کسی که انسانی را بکشد نامش «قاتل» میشود. | آری صحبت ما در مورد پدیده شوم سقط جنین است که در اسلام حرام شمرده شده و از گناهان کبیره است، کسیکه سقط جنین میکند یک انسان را کشته است، و کسی که انسانی را بکشد نامش «قاتل» میشود. | ||
عدهای هم هستند که از ترس فقر و شرایط سخت معیشتی جنین خود را سقط میکنند، که به این قبیل افراد هم خداوند متعال صراحتاً در سوره اسراء دستور میدهد که: «وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبیراً | عدهای هم هستند که از ترس فقر و شرایط سخت معیشتی جنین خود را سقط میکنند، که به این قبیل افراد هم خداوند متعال صراحتاً در سوره اسراء دستور میدهد که: «وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبیراً<ref>سوره اسراء آیه ۳۱.</ref>؛ و از بیم تنگدستى فرزندان خود را مکشید ماییم که به آنها و شما روزى مىبخشیم آرى کشتن آنان همواره خطایى بزرگ است». | ||
== سقط جنین از نگاه روایات == | == سقط جنین از نگاه روایات == | ||
در روایتی آمده است که شخصی از ابوجعفر درباره زن آبستنى پرسید که بدون آگاهى همسرش دارویى نوشیده و بچهاش را انداخته است. امام فرمود: اگر داراى استخوان بوده و گوشت بر آنها روییده، پرداخت دیه بر زن واجب است و باید آنرا به شوهرش بپردازد و اگر به هنگامىکه بچه را انداخته، علقه یا مضغه بوده، باید چهل دینار یا یک بنده، به پدر بچه تسلیم کند. آن شخص پرسید: پس آیا زن در این دیه، از فرزندش ارث نمیبرد؟ فرمود: نه، زیرا خودش بچه را کشته، پس ارث هم نمىبرد». | در روایتی آمده است که شخصی از ابوجعفر درباره زن آبستنى پرسید که بدون آگاهى همسرش دارویى نوشیده و بچهاش را انداخته است. امام فرمود: اگر داراى استخوان بوده و گوشت بر آنها روییده، پرداخت دیه بر زن واجب است و باید آنرا به شوهرش بپردازد و اگر به هنگامىکه بچه را انداخته، علقه یا مضغه بوده، باید چهل دینار یا یک بنده، به پدر بچه تسلیم کند. آن شخص پرسید: پس آیا زن در این دیه، از فرزندش ارث نمیبرد؟ فرمود: نه، زیرا خودش بچه را کشته، پس ارث هم نمىبرد».<ref>الکافی، 7، ص345.</ref> | ||
== دیدگاه مراجع تقلید در رابه با سقط جنین == | == دیدگاه مراجع تقلید در رابه با سقط جنین == | ||
خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
حضرت آیتالله العظمی خامنهای(مدظلهالعالی) دراین رابطه گفته است: سقط جنین شرعاً حرام است و در هیچ حالتى جایز نبوده و توبه جدى از آن لازم است و باید دیه سقط جنین پرداخت شود که اگر علقه باشد دیه آن چهل دینار است و اگر مضغه باشد شصت دینار است و اگر استخوان بدون گوشت باشد هشتاد دینار است و دیه به وارث جنین با رعایت طبقات ارث پرداخت مىشود ولى وارثى که مباشر سقط جنین بوده از آن، سهمى ندارد.دینار شرعى معادل سکه طلا به وزن یک مثقال شرعى (۶ /۳ گرم) مىباشد و قیمت آنرا مىتوان از بازار بهدست آورد. | حضرت آیتالله العظمی خامنهای(مدظلهالعالی) دراین رابطه گفته است: سقط جنین شرعاً حرام است و در هیچ حالتى جایز نبوده و توبه جدى از آن لازم است و باید دیه سقط جنین پرداخت شود که اگر علقه باشد دیه آن چهل دینار است و اگر مضغه باشد شصت دینار است و اگر استخوان بدون گوشت باشد هشتاد دینار است و دیه به وارث جنین با رعایت طبقات ارث پرداخت مىشود ولى وارثى که مباشر سقط جنین بوده از آن، سهمى ندارد.دینار شرعى معادل سکه طلا به وزن یک مثقال شرعى (۶ /۳ گرم) مىباشد و قیمت آنرا مىتوان از بازار بهدست آورد.<ref> استفتائات، مسائل پزشکی، سقط جنین، https://farsi.khamenei.ir/treatise-index</ref> | ||
همچنین، حضرت آیتالله العظمی سیستانی در این خصوص گفته است: انداختن حَمْل پس از انعقاد نطفه ، جایز نیست و دیه و کفاره (دو ماه روزه متوالی) دارد، مگر اینکه باقى ماندن حمل براى مادر ضرر جانى داشته باشد، یا مستلزم حرج شدیدى باشد که معمولاً تحمل نمىشود، که در این صورت قبل از دمیدن روح و جان گرفتن جنین اسقاط آن جایز است، و بعد از آن مطلقاً جایز نیست. و اگر مادر حمل خود را بیاندازد، دیه آن بر مادر واجب است و باید آنرا به پدر یا دیگر ورثهاش بپردازد و اگر پدر حمل را بیاندازد، دیهاش بر او واجب است و باید آنرا به مادر بپردازد و اگر پزشک این عمل را انجام دهد، دیه بر او واجب است، مگر اینکه وارث ببخشد. | همچنین، حضرت آیتالله العظمی سیستانی در این خصوص گفته است: انداختن حَمْل پس از انعقاد نطفه ، جایز نیست و دیه و کفاره (دو ماه روزه متوالی) دارد، مگر اینکه باقى ماندن حمل براى مادر ضرر جانى داشته باشد، یا مستلزم حرج شدیدى باشد که معمولاً تحمل نمىشود، که در این صورت قبل از دمیدن روح و جان گرفتن جنین اسقاط آن جایز است، و بعد از آن مطلقاً جایز نیست. و اگر مادر حمل خود را بیاندازد، دیه آن بر مادر واجب است و باید آنرا به پدر یا دیگر ورثهاش بپردازد و اگر پدر حمل را بیاندازد، دیهاش بر او واجب است و باید آنرا به مادر بپردازد و اگر پزشک این عمل را انجام دهد، دیه بر او واجب است، مگر اینکه وارث ببخشد.<ref>توضیح مسائل جامع، ج 4، بخش سقط جنین، ص 306 https://www.sistani.org/persian/book/26578/6675/</ref> | ||
همچنین، حضرت آیتالله العظمی مکارم شیرازی در این رابطه گفته است: اسقاط جنین حرام است، ولى هرگاه جنین در مراحل ابتدایى باشد، و بهصورت انسان کامل در نیامده باشد، و باقیماندن جنین در آن حالت و سپس تولّد ناقص آن به تصدیق اهل اطلاع متدین باعث عسر و حرج شدید براى پدر و مادر گردد، پایان دادن به حاملگى جایز است و احتیاطاً باید دیه را بدهند و دیه جنین بر کسانی است که در سقط دست داشتهاند، و چنانچه مادر با میل و اختیار، خود را در اختیار طبیب قرار داده که سقط کند نیمی از دیه بر عهدۀ اوست، و باید علاوه بر پرداخت دیه از گناه بزرگی که مرتکب شدهاند بهطور جدی توبه کنند و با اعمال نیک آینده گذشته را جبران نمایند. | همچنین، حضرت آیتالله العظمی مکارم شیرازی در این رابطه گفته است: اسقاط جنین حرام است، ولى هرگاه جنین در مراحل ابتدایى باشد، و بهصورت انسان کامل در نیامده باشد، و باقیماندن جنین در آن حالت و سپس تولّد ناقص آن به تصدیق اهل اطلاع متدین باعث عسر و حرج شدید براى پدر و مادر گردد، پایان دادن به حاملگى جایز است و احتیاطاً باید دیه را بدهند و دیه جنین بر کسانی است که در سقط دست داشتهاند، و چنانچه مادر با میل و اختیار، خود را در اختیار طبیب قرار داده که سقط کند نیمی از دیه بر عهدۀ اوست، و باید علاوه بر پرداخت دیه از گناه بزرگی که مرتکب شدهاند بهطور جدی توبه کنند و با اعمال نیک آینده گذشته را جبران نمایند.<ref>استفتاءات جديد، ج3، ص، 526.</ref> | ||
== منابع == | |||
== | |||
قرآن کریم. | قرآن کریم. | ||
خط ۹۶: | خط ۷۲: | ||
توضیح مسائل جامع، ج 4، بخش سقط جنین، ص 306 <nowiki>https://www.sistani.org/persian/book/26578/6675/</nowiki> | توضیح مسائل جامع، ج 4، بخش سقط جنین، ص 306 <nowiki>https://www.sistani.org/persian/book/26578/6675/</nowiki> | ||
استفتاءات جديد، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: عليان نژادى، ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1427 قمری، چاپ دوم، ج3. | استفتاءات جديد، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: عليان نژادى، ابوالقاسم، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم، 1427 قمری، چاپ دوم، ج3. | ||
== پانویس == |