فمینیسم مارکسیست: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۱۰

فمینیسم مارکسیست؛ ارائه تحلیل مارکسیستی از رابطه میان ستم بر زنان و بهره‌کشی طبقاتی در نظام سرمایه‌داری.

فمینیسم مارکسیستی،در اواسط قرن نوزدهم، هم‌زمان با رشد نظام سرمایه‌داری به‌وجود آمد. این نظریه، اقتباسی از تئوری مارکس در تحلیل طبقاتی است. فمینیسم مارکسیستی، تحلیل طبقاتی مارکسیستی را به اعتراض اجتماعی فمینیستی پیوند زد و ستم جنسی را وابسته به ستم طبقاتی کرد.

از نظر فمینیست‌های مارکسیست، زنان نه به‌دلیل اختلاف منافع اساسی و مستقیم بین دو جنس، بلکه به‌سبب ظلم طبقاتی و ملزومات آن مثل نابرابری در مالکیت، استثمار کاری و ازخودبیگانگی، در وضعیت نابرابر با مردان قرار گرفته‌اند.

تحلیل وضعیت زنان

از منظر فمینیسم مارکسیست همانند فمینیسم لیبرال، زنان در وضعیت نابرابر و تبعیض آمیز نسبت به مردان قرار دارند.^[۱] در تحلیل چرایی این وضعیت بررسی دیدگاه مارکس و انگلس دارای اهمیت است.

دیدگاه‌های مارکس

مارکس به نقش سنتی زنان قائل بود و به جایگاه زنان در نظام سرمایه‌داری توجه نداشت و تاثیر خانواده را بر نظام کارگری مهم می‌دانست. خانواده با بافت سنتی‌اش برای کارگر مهم و مفید است، زیرا فشارهای کاری را در خانواده جبران می‌کند.

زنان در خانه باید تیمارداری مردان را بکنند. اگر زنان به عرصه کار وارد شوند، تهدیدی برای طبقه کارگر است. لذا مارکس به‌صورت مستقیم به مسئله ستم جنسی اشاره نمی‌کند؛ هر چند از تحلیل طبقاتی او میتوان طبقه جنسی را نیز استنباط کرد.^[۲]

دیدگاه انگلس

آثار انگلس دستاویزی برای فمینیسم مارکسیسم شد. انگلس با توجه به جایگاه زن در نظام سرمایه‌داری، تقسیم جنسی کار را کانون بحث در جامعه سرمایه‌داری قرار داد. جوامع اولیه اشتراکی بود. کمون اولیه و یک سوسیالیسم جنسی حاکم بود.

زنان با مردان بی‌شماری ارتباط داشتند و بچه از طریق انتسابش به مادر شناخته می‌شد. وضعیت مادرشاهی بود و زنان در وضعیت عالی بودند.بعد که نظام فئودالی و کشاورزی به وجود آمد. (نظام فئودالی؛ نظام اقتصادی مبتنی بر کشاورزی است) مردان به خاطر اینکه ثروت از خانواده بیرون نرود، خانواده تک‌همسری را اختیار کردند.

بنابراین خانواده به شکل امروزی شکل گرفت. بعد نظام سرمایه‌داری از خانواده برای گسترش اهداف خودش کمک گرفت. از نظر فمینیسم مارکسیسم، خانه‌داری زنان و حذف آنها از عرصه عمومی بیشترین سود را به سرمایه‌داری رساند.

نظام سرمایه‌داری، زنان را در عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی به نفع خودش نپذیرفت. تابعیت زن، شکلی از ستم است که از درون جامعه طبقاتی ایجاد شده است و چون در خدمت منافع سرمایه واقع شده، تا به امروز تداوم پیدا کرده است.^[۳]

علت فرودستی زنان

از منظر فمینیسم مارکسیست، فرودستی زنان، به‌دلیل ویژگی‌های زیستی و طبیعی زنان نیست؛ بلکه ریشه در عوامل اقتصادی دارد؛ تغییر شیوه تولید در طی تاریخ و به‌وجود آمدن اصل مالکیت که امتیازی مردانه در نظر گرفته می‌شد، سبب وابستگی اقتصادی زن به مرد و در نتیجه تابعیت او شد و همین فرودستی زن را شکل داد.^[۴]

در مقایسه با فمینیسم رادیکال، فمینیسم مارکسیستی، دل‌مشغولی کمتری به ایده‌ها و نگرش‌ها دارد. تمرکز فمینیسم مارکسیست در پژوهش‌های مربوط به جایگاه زنان، بر کار و اقتصاد است. مناسبات اجتماعی مربوط به نابرابری جنسی، توسط اقتصاد شکل می‌گیرد نه ایده‌ها و نگرش‌ها.

با توجه به دل‌مشغولی رهیافت فمینیست مارکسیست به سازمان کار، توجه خاصی به کار و دستمزد زنان دارد. اهمیت کار بی‌دستمزد در عرصه خصوصی، که کاملا مرتبط با زنان است، جدل انگیز است، چرا‌که مارکسیسم عمدتا اقتصاد را با آن‌چه در بازار سرمایه وجود دارد، برابر تصور می‌کند اما بر خلاف فمینیست‌های لیبرال، متفکرین فمینیست مارکسیست با اقتصاد سرمایه‌داری مخالفند و از رهیافت انقلابی برای سرنگونی سرمایه‌داری حمایت می‌کنند.^[۵]

نظریه فمینیسم مارکسیستی، کورجنس است. یعنی نظریه‌های آنها تحلیل جنسیتی ندارد. این واقعیت که زنان هر طبقه در مقایسه با مردان آن طبقه محروم‌ترند و نه بالعکس در این نظریه مورد توجه واقع نشده است. تمام مشکلات و مسائل زنان به نظام سرمایه‌داری نسبت داده شده.^[۶]

راهکار فمینیست مارکسیست

انقلاب کارگری

راه‌حل نابرابری جنسی، نابودی ستمگری طبقاتی است. زنان هم باید پا به پای طبقه کارگر کمک کنند و از طریق انقلاب کارگری، نظام سرمایه‌داری را حذف کنند. وقتی نظام سرمایه‌داری سرنگون شود وضعیت زنان هم بهبود پیدا می‌کند. به تبع اینکه همه در وضعیت برابر قرار می‌گیرند، وضعیت زنان هم در جایگاه برابر واقع می‌شود.^[۷]

ورود زنان به عرصه اقتصاد

ورود زنان به عرصه کار و اقتصاد نیز راهکار دومی است که فمینیسم مارکسیستی، آن را پیشنهاد می‌دهد. در این راستا اجتماعی یا عمومی کردن کار خانگی از طریق تاسیس مراکزی برای انجام کارهای خانگی زنان، مثل رستوران‌ها و مهدکودک‌ها در همین راستا پیشنهاد می‌شوند.^[۸]

حذف خانواده

فمینیسم مارکسیست، با استناد به نظر مورگان مبنی بر مادرسالار بودن جوامع اولیه بشری، معتقدند عامل بردگی زنان، پیدایش مالکیت خصوصی در جوامع است و این اسارت تا زمان ادامه نظم بورژوازی، مالکیت و خانواده بورژوازی تداوم خواهد داشت. نظریه حذف خانواده در جامعه از راهکارهای فمینیست مارکسیست است.^[۹]

شخصیت‌ها

فمینیست‌های مارکسیست از عقاید مارکس و انگلس بهره بردند. اما میشل بارت را می‌توان از برجسته‌ترین متفکران فمینیسم مارکسیست دانست. همچنین مادام کولونتای از معروف‌ترین فمینیست‌های مارکسیست بود که در انقلاب روسیه نقشی بسزا داشت.

وی علناً خواهان نفی نظام خانواده بود. از دیگر شخصیت‌های مارکسیست فمینیست می‌توان به رزا لوگزامبورگ از رهبران جنبش زنان کارگر لهستانی و هم‌رزمش کلارا زتکین از رهبران جنبش کارگری آلمان، اشاره نمود.

جستارهای وابسته

پانویس

↑ رودگر، فمینیسم، 1394ش، ص 77
↑ چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، 1388ش، ص51
↑ چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، 1388ش، ص51
↑ رودگر،فمینیسم،1394َش، ص 77
↑ بیسلی، چیستی فمینیسم، 1385ش، ص 98
↑ چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، 1388ش، ص 52
↑ چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، ص 53
↑ رودگر، فمینیسم، 1394ش، ص 78
↑ اسفندیار، پیام زن، 1387ش، ص 193

منابع

رودگر، نرجس، فمینیسم؛ تاریخچه، نظریات، گرایش‌ها، نقد، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ دوم، تابستان1394ش.
بیسلی، کریس، چیستی فمینیسم، ترجمه محمد‌رضا زمردی، تهران، روشنگران، چاپ اول، 1385ش.
چراغی کوتیانی، اسماعیل، خانواده، اسلام و فمینیسم: تبیین رویکرد اسلام و فمینیسم به کارکردهای خانواده، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
اسفندیار، سرور، پیام زن، شماره 193، فروردین 1387.

[1] رودگر، فمینیسم، 1394ش، ص 77

[2] چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، 1388ش، ص51

[3] چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، 1388ش، ص51

[4] رودگر،فمینیسم،1394َش، ص 77

[5] بیسلی، چیستی فمینیسم، 1385ش، ص 98

[6] چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، 1388ش، ص 52

[7] چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، ص 53

[8] رودگر، فمینیسم، 1394ش، ص 78

[9] اسفندیار، پیام زن، 1387ش، ص 193

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{جعبه اطلاعات جزوه
-|تصویر=
-|نام استاد= اسماعیل چراغی
-|نام جزوه= مبانی و آثار فمینیسم
-|مرکز آموزشی=جامعه الزهرا
-|مقطع تحصیلی=سطح سه
-|گرایش= مطالعات زنان}}
+'''فمینیسم مارکسیست'''؛ ارائه تحلیل مارکسیستی از رابطه میان ستم بر '''[[زنان]]''' و بهره‌کشی طبقاتی در نظام سرمایه‌داری.
-==فمینیسم [[مارکسیسم]] ==
+فمینیسم مارکسیستی،در اواسط قرن نوزدهم، هم‌زمان با رشد نظام سرمایه‌داری به‌وجود آمد. این نظریه، اقتباسی از تئوری مارکس در تحلیل طبقاتی است. فمینیسم مارکسیستی، تحلیل طبقاتی مارکسیستی را به اعتراض اجتماعی فمینیستی پیوند زد و ستم جنسی را وابسته به ستم طبقاتی کرد.
-[[رادیکال ها]] از [[مارکسیسم]] استفاده می کنند. [[مارکسیسم]] برگرفته از نظر [[مارکس]] است.
+از نظر فمینیست‌های مارکسیست، زنان نه به‌دلیل اختلاف منافع اساسی و مستقیم بین دو جنس، بلکه به‌سبب ظلم طبقاتی و ملزومات آن مثل نابرابری در مالکیت، استثمار کاری و ازخودبیگانگی، در وضعیت نابرابر با مردان قرار گرفته‌اند.
-===دیدگاه های [[مارکس]]===
+==تحلیل وضعیت زنان==
-خودش به نقش سنتی زنان قائل بود و به جایگاه زنان در نظام سرمایه‌داری توجه نداشت و تاثیر خانواده را بر نظام کارگری مهم می دانست. خانواده با بافت سنتی اش برای کارگر مهم و مفید است، زیرا فشارهای کاری را در [[خانواده]] جبران می کند. زنان در خانه باید تیمارداری مردان را بکنند. اگر زنان به عرصه کار وارد شوند، تهدیدی برای طبقه کارگر است.
+از منظر فمینیسم مارکسیست همانند [[فمینیسم لیبرال|'''فمینیسم لیبرال''']]، زنان در وضعیت نابرابر و تبعیض آمیز نسبت به مردان قرار دارند.<ref>رودگر، فمینیسم، 1394ش، ص 77</ref> در تحلیل چرایی این وضعیت بررسی دیدگاه مارکس و انگلس دارای اهمیت است.
-حرف دوست [[مارکس]] به نام [[انگلس دستاویزی]] برای [[فمینیسم مارکسیسم]] شد.  جوامع اولیه اشتراکی بود. کمون اولیه و یک [[سوسیالیسم]] جنسی حاکم بود. زنان با مردان بی شماری ارتباط داشتند و بچه از طریق انتسابش به مادر شناخته می‌شد. وضعیت مادرشاهی بود و زنان در وضعیت عالی بودند.
+===دیدگاه‌های مارکس===
+مارکس به نقش سنتی زنان قائل بود و به جایگاه زنان در نظام سرمایه‌داری توجه نداشت و تاثیر خانواده را بر نظام کارگری مهم می‌دانست. خانواده با بافت سنتی‌اش برای کارگر مهم و مفید است، زیرا فشارهای کاری را در '''[[خانواده]]''' جبران می‌کند.
+زنان در خانه باید تیمارداری مردان را بکنند. اگر [[زنان]] به عرصه کار وارد شوند، تهدیدی برای طبقه کارگر است. لذا مارکس به‌صورت مستقیم به مسئله ستم جنسی اشاره نمی‌کند؛ هر چند از تحلیل طبقاتی او میتوان طبقه جنسی را نیز استنباط کرد.<ref>چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، 1388ش، ص51</ref>
-بعد که نظام فئودالی و کشاورزی به وجود آمد. (نظام فئودالی؛ نظام اقتصادی مبتنی بر کشاورزی است) مردان به خاطر اینکه ثروت از [[خانواده]] بیرون نرود، [[خانواده]] تک همسری را اختیار کردند. بنابراین [[خانواده]] به شکل امروزی شکل گرفت. بعد نظام سرمایه داری از [[خانواده]] برای گسترش اهداف خودش کمک گرفت. از نظر [[فمینیسم مارکسیسم]]، خانه داری زنان و حذف آنها از عرصه عمومی بیشترین سود به سرمایه داری رسید. نظام سرمایه داری، زنان را در عرصه های اجتماعی و اقتصادی به نفع خودش نپذیرفت.
+===دیدگاه انگلس===
+آثار انگلس دستاویزی برای فمینیسم مارکسیسم شد. انگلس با توجه به جایگاه زن در نظام سرمایه‌داری، تقسیم جنسی کار را کانون بحث در جامعه سرمایه‌داری قرار داد. جوامع اولیه اشتراکی بود. کمون اولیه و یک سوسیالیسم جنسی حاکم بود.
-'''راهکار:''' زنان هم باید پا به پای طبقه کارگر کمک کنند و نظام سرمایه داری را حذف کنند. وقتی نظام سرمایه داری سرنگون شود وضعیت زنان هم خوب می شود. به تبع اینکه وضعیت همه خوب می شود، وضعیت زنان هم خوب می شود.
+زنان با مردان بی‌شماری ارتباط داشتند و بچه از طریق انتسابش به مادر شناخته می‌شد. وضعیت مادرشاهی بود و زنان در وضعیت عالی بودند.بعد که نظام فئودالی و کشاورزی به وجود آمد. (نظام فئودالی؛ نظام اقتصادی مبتنی بر کشاورزی است) مردان به خاطر اینکه ثروت از خانواده بیرون نرود، خانواده تک‌همسری را اختیار کردند.
+بنابراین خانواده به شکل امروزی شکل گرفت. بعد نظام سرمایه‌داری از خانواده برای گسترش اهداف خودش کمک گرفت. از نظر فمینیسم مارکسیسم، خانه‌داری زنان و حذف آنها از عرصه عمومی بیشترین سود را به سرمایه‌داری رساند.
-===نقد [[فمینیسم مارکسیسم]] ===
+نظام سرمایه‌داری، زنان را در عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی به نفع خودش نپذیرفت. تابعیت زن، شکلی از ستم است که از درون جامعه طبقاتی ایجاد شده است و چون در خدمت منافع سرمایه واقع شده، تا به امروز تداوم پیدا کرده است.<ref>چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، 1388ش، ص51</ref>
-اشکالاتی که به نظریات [[مارکسیسم]] وارد است به [[فمینیسم مارکسیستی]] هم وارد است.  پیش بینی های [[مارکس]] محقق نشد. او معتقد بود که طبقه کارگر بر علیه نظام سرمایه داری قیام خواهد کرد و نظام سرمایه داری سرنگون خواهد شد.
-* نظریه [[مارکسیستی]] پیش بینی تحقق نظام کمونیستی را می‌کرد، بعد بر نظام سرمایه داری در کل جهان نظام کمونیستی حاکم می شود.
-* تقسیم بندی به ادوار تاریخی کمون، فئودال، برده داری، سرمایه داری و.... فرضیه هایی بود که قابل اثبات نبوده است.
-* نظریه [[مارکس]] که معتقد بود؛ نظام سرمایه داری سرنگون شود وضعیت زنان بهتر می‌شود، را نظریه کور جنسی می دانند. یعنی نظریه های آنها تحلیل جنسیتی ندارد و بحث جنسیتی ندارد. کور جنسی؛ یعنی ندیدن مشکلات خاص زنان یعنی ندیدن زنان به ماهیه  زن.
-* تقلیل دادن تمام مشکلات و مسائل زنان به نظام سرمایه داری.
-'''اشکالش:''' همۀ جوامع که نظام آنها سرمایه داری نیست. اگر معتقد هستید که ظلم به زنان تاریخی است، قبلاً که نظام سرمایه داری نبوده است، بنابراین ظلم تاریخی چگونه رخ می دهد. تقلیل دادن؛ یعنی ظلم و ستم به زنان را به یک عاملی مثل سرمایه داری فرو کاهش دهیم.
+==علت فرودستی زنان==
-* جوامع قبل از تاریخ کمون (اشتراکی) بوده و هیچ شواهدی از آن نیست و این صرفاً یک قرائت تاریخی بدون پشتوانه است.
+از منظر فمینیسم مارکسیست، فرودستی زنان، به‌دلیل ویژگی‌های زیستی و طبیعی زنان نیست؛ بلکه ریشه در عوامل اقتصادی دارد؛ تغییر شیوه تولید در طی تاریخ و به‌وجود آمدن اصل مالکیت که امتیازی مردانه در نظر گرفته می‌شد، سبب وابستگی اقتصادی زن به '''[[مرد]]''' و در نتیجه تابعیت او شد و همین فرودستی زن را شکل داد.<ref>رودگر،فمینیسم،1394َش، ص 77</ref>
-* وضعیت زنان در دوره کمون، مادرشاهی بسیار خوب بوده است. اما شواهد نشان می دهد که زنان در همان زمان هم وضعیت خوبی نداشته اند. فعالیت آنها در محدوده  غار و اطراف غار بوده است، و این مردان بودند که از فعالیت گسترده برخوردار بودند. و زنان کارهایی که انجام می دادند متناسب با فعالیت خانه داری شان بوده است.
-* این نظریه بیش از حد انتزاعی است و به تجربه های عینی زنان کاری ندارد، مثلاً درباره زنان مسائل مختلفی وجود دارد، مثل آموزش و بهداشت از همه اینها غفلت کرده اند و فقط به مسئله کارگری و کارفرمایی توجه کرده‌اند، بنابراین نظریه [[مارکس]] یک نظریه کور جنسی است.
-'''اشکال:'''  چرا در نظریه [[مارکس ها]] این است که زمانی سرمایه داری به سود می رسد که فقط زنان خانه نشین شوند در حالی که زنان نیروی کار ارزانی نسبت به مردان بوده اند؟ این نظریه اشکال دارد.
+در مقایسه با [[فمینیسم رادیکال|'''فمینیسم رادیکال''']]، فمینیسم مارکسیستی، دل‌مشغولی کمتری به ایده‌ها و نگرش‌ها دارد. تمرکز فمینیسم مارکسیست در پژوهش‌های مربوط به جایگاه زنان، بر کار و اقتصاد است. مناسبات اجتماعی مربوط به نابرابری جنسی، توسط اقتصاد شکل می‌گیرد نه ایده‌ها و نگرش‌ها.
+با توجه به دل‌مشغولی رهیافت فمینیست مارکسیست به سازمان کار، توجه خاصی به کار و دستمزد زنان دارد. اهمیت کار بی‌دستمزد در عرصه خصوصی، که کاملا مرتبط با زنان است، جدل انگیز است، چرا‌که مارکسیسم عمدتا اقتصاد را با آن‌چه در بازار سرمایه وجود دارد، برابر تصور می‌کند اما بر خلاف فمینیست‌های لیبرال، متفکرین فمینیست مارکسیست با اقتصاد سرمایه‌داری مخالفند و از رهیافت انقلابی برای سرنگونی سرمایه‌داری حمایت می‌کنند.<ref>بیسلی، چیستی فمینیسم، 1385ش، ص 98</ref>
-'''جزوه کلاسی:  دکتر اسماعیل چراغی'''
+نظریه فمینیسم مارکسیستی، کورجنس است. یعنی نظریه‌های آنها تحلیل '''[[جنسیتی]]''' ندارد. این واقعیت که زنان هر طبقه در مقایسه با مردان آن طبقه محروم‌ترند و نه بالعکس در این نظریه مورد توجه واقع نشده است. تمام مشکلات و مسائل زنان به نظام سرمایه‌داری نسبت داده شده.<ref>چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، 1388ش، ص 52</ref>
-[[رده:جامعه‌شناسی جنسیت]]
+==راهکار فمینیست مارکسیست==
-[[رده: طرح درس]]
+===انقلاب کارگری===
-[[رده: سرفصل‌ها]]
+راه‌حل نابرابری جنسی، نابودی ستمگری طبقاتی است. زنان هم باید پا به پای طبقه کارگر کمک کنند و از طریق انقلاب کارگری، نظام سرمایه‌داری را حذف کنند. وقتی نظام سرمایه‌داری سرنگون شود وضعیت زنان هم بهبود پیدا می‌کند. به تبع اینکه همه در وضعیت برابر قرار می‌گیرند، وضعیت زنان هم در جایگاه برابر واقع می‌شود.<ref>چراغی کوتیانی، خانواده، اسلام و فمینیسم، ص 53</ref>
-[[رده: مراکز حوزوی]]
+===ورود زنان به عرصه اقتصاد===
-[[رده: سطح سه]]
+ورود زنان به عرصه کار و اقتصاد نیز راهکار دومی است که فمینیسم مارکسیستی، آن را پیشنهاد می‌دهد. در این راستا اجتماعی یا عمومی کردن کار خانگی از طریق تاسیس مراکزی برای انجام [[کارِخانگی|'''کارهای خانگی''']] زنان، مثل رستوران‌ها و مهدکودک‌ها در همین راستا پیشنهاد می‌شوند.<ref>رودگر، فمینیسم، 1394ش، ص 78</ref>
-[[رده:مبانی و آثار فمینیسم ۱]]
+===حذف خانواده===
+فمینیسم مارکسیست، با استناد به نظر مورگان مبنی بر مادرسالار بودن جوامع اولیه بشری، معتقدند عامل بردگی زنان، پیدایش مالکیت خصوصی در جوامع است و این اسارت تا زمان ادامه نظم بورژوازی، مالکیت و خانواده بورژوازی تداوم خواهد داشت. نظریه حذف خانواده در جامعه از راهکارهای فمینیست مارکسیست است.<ref>
+[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/3992/5951/61296/%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%B8%D9%87%D9%88%D8%B1-%D9%81%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D9%86-%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1 اسفندیار، پیام زن، 1387ش، ص 193]
+</ref>
+==شخصیت‌ها==
+فمینیست‌های مارکسیست از عقاید مارکس و انگلس بهره بردند. اما [[میشل بارت|'''میشل بارت''']] را می‌توان از برجسته‌ترین متفکران فمینیسم مارکسیست دانست. همچنین مادام کولونتای از معروف‌ترین فمینیست‌های مارکسیست بود که در انقلاب روسیه نقشی بسزا داشت.
+وی علناً خواهان نفی نظام خانواده بود. از دیگر شخصیت‌های مارکسیست فمینیست می‌توان به [[رزا لوگزامبورگ|'''رزا لوگزامبورگ''']] از رهبران جنبش زنان کارگر لهستانی و هم‌رزمش [[کلارا زتکین|'''کلارا زتکین''']] از رهبران جنبش کارگری آلمان، اشاره نمود.
+==جستارهای وابسته==
+*[[میشل بارت]]
+*مادام کولونتای
+*[[رزا لوگزامبورگ]]
+*[[کلارا زتکین]]
+==پانویس==
+{{پانویس}}
+==منابع==
+*رودگر، نرجس، فمینیسم؛ تاریخچه، نظریات، گرایش‌ها، نقد، قم، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ دوم، تابستان1394ش.
+*بیسلی، کریس، چیستی فمینیسم، ترجمه محمد‌رضا زمردی، تهران، روشنگران، چاپ اول، 1385ش.
+*چراغی کوتیانی، اسماعیل، خانواده، اسلام و فمینیسم: تبیین رویکرد اسلام و فمینیسم به کارکردهای خانواده، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388ش.
+*اسفندیار، سرور، پیام زن، شماره 193، فروردین 1387.
+[[رده: ویکی‌جنسیت]]