حق آموزش زنان: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

دیداریویکی‌متن

@@ خط ۵: / خط ۵: @@
 آموزش به‌معنای آموختن و تعلیم دادن است.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4?q=%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژه آموزش.] </ref> حق آموزش، امکان برخورداری افراد از آموزش دلخواه و شایسته است<ref>[https://www.pfbaj.ir/article_128555_57a443b2bbd3f334674cd4fd7981ffbf.pdf95 مرندی و قربانی، «مبانی و سازوکارهای حمایتی حق آموزش در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اسناد حقوق بشری»، 1400ش، ص95].</ref> و اینکه در انتخاب موسسه آموزشی و محتوای آموزشی آزاد باشند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/351744/%D8%AD%D9%82-%D9%88-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4 رحمت‌اللهی و دانش‌ناری، «حق و آزادی آموزش و پرورش»، 1393ش، ص53.]</ref>  براین اساس از وظایف دولت‌ها، ایجاد فضای مناسب روحی و روانی، ایجاد مراکز آموزشی رایگان، تأمین وسایل آموزشی و کمک‌آموزشی و دسترسی فیزیکی و اقتصادی به نهادهای آموزشی برای همه اقشار جامعه، از جمله زنان است.<ref>[[Chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https:/www.pfbaj.ir/article 128555 57a443b2bbd3f334674cd4fd7981ffbf.pdf|مرندی و قربانی، «مبانی و سازوکارهای حمایتی حق آموزش در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اسناد حقوق بشری»، 1400ش، ص91.]]</ref> تا آنجا که یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی کشورها، میزان بهره‌مندی زنان از امکانات آموزشی عنوان شده است <ref>[https://www.sid.ir/paper/262305/fa سلگی و کریمی، «سند ملی آموزش 2030 جمهوری اسلامی ایران و حق آموزش زنان»، 1396ش، ص7.]</ref> و نهادهای بین‌المللی متعددی برای صیانت از این حق برای زنان تأسیس شده‌اند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/262305/fa سلگی و کریمی، «سند ملی آموزش 2030 جمهوری اسلامی ایران و حق آموزش زنان»، 1396ش، ص10-11.]</ref>
 ==آموزش زنان در رویکردهای فمینیستی==
-آموزش موجب توانمندسازی انسان و افزایش قدرت خلاقیت او می‌شود.<ref>[[Chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https:/www.pfbaj.ir/article 128555 57a443b2bbd3f334674cd4fd7981ffbf.pdf|مرندی و قربانی، «مبانی و سازوکارهای حمایتی حق آموزش در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اسناد حقوق بشری»، 1400ش، ص92.]]</ref> بر اساس برخی تحقیقات، افراد با سطح تحصیلی بالاتر، عمر طولانی‌تر و زندگی سالم‌تری دارند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/351744/%D8%AD%D9%82-%D9%88-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4 رحمت‌اللهی و دانش‌ناری، «حق و آزادی آموزش و پرورش»، 1393ش، ص54.]</ref> فمینیست‌ها نیز معتقدند موفقیت زنان در گرو پیشرفت تحصیلی آنها است.<ref>آبوت و والاس، جامعه‌شناسی زنان، 1393ش، ص93.  </ref> آموزش زنان به توان‌افزایی سیاسی و اجتماعی آنها منجر می‌شود و علاوه بر آثار فرهنگی، بهبود وضعیت اقتصادی زنان را به‌دنبال دارد. همچنین ارتقای سطح آموزش، آثار پیشگیرانه‌ای در برابر ارتکاب خشونت علیه زنان و دختران دارد. طبق آمارهای نهاد زنان ملل متحد، زنانی که از سواد برخوردارند 50درصد بیش از زنان بی‌سواد می‌توانند در حفظ جان فرزندان زیر 5 سال خود اقدام کنند. یعنی افزایش سطح تحصیلات زنان به حمایت از حقوق کودکان نیز می‌انجامد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/262305/fa سلگی و کریمی، «سند ملی آموزش 2030 جمهوری اسلامی ایران و حق آموزش زنان»، 1396ش، ص10-11.]</ref>
+آموزش موجب توانمندسازی انسان و افزایش [[قدرت در خانواده|قدرت]] خلاقیت او می‌شود.<ref>[[Chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https:/www.pfbaj.ir/article 128555 57a443b2bbd3f334674cd4fd7981ffbf.pdf|مرندی و قربانی، «مبانی و سازوکارهای حمایتی حق آموزش در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اسناد حقوق بشری»، 1400ش، ص92.]]</ref> بر اساس برخی تحقیقات، افراد با سطح تحصیلی بالاتر، عمر طولانی‌تر و زندگی سالم‌تری دارند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/351744/%D8%AD%D9%82-%D9%88-%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4 رحمت‌اللهی و دانش‌ناری، «حق و آزادی آموزش و پرورش»، 1393ش، ص54.]</ref> فمینیست‌ها نیز معتقدند موفقیت زنان در گرو پیشرفت تحصیلی آنها است.<ref>آبوت و والاس، جامعه‌شناسی زنان، 1393ش، ص93.  </ref> آموزش زنان به توان‌افزایی سیاسی و اجتماعی آنها منجر می‌شود و علاوه بر آثار فرهنگی، بهبود وضعیت اقتصادی زنان را به‌دنبال دارد. همچنین ارتقای سطح آموزش، آثار پیشگیرانه‌ای در برابر ارتکاب [[خشونت علیه زنان]] و دختران دارد. طبق آمارهای نهاد زنان ملل متحد، زنانی که از سواد برخوردارند 50درصد بیش از زنان بی‌سواد می‌توانند در حفظ جان فرزندان زیر 5 سال خود اقدام کنند. یعنی افزایش سطح تحصیلات زنان به حمایت از حقوق کودکان نیز می‌انجامد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/262305/fa سلگی و کریمی، «سند ملی آموزش 2030 جمهوری اسلامی ایران و حق آموزش زنان»، 1396ش، ص10-11.]</ref>
 ==آموزش زنان در منابع فقهی==
-اسلام در تدبیر امور، نگاه یکسانی به مرد و زن دارد. از این رو آنها را در تحصیل لوازم زندگی و آنچه برای تداوم حیات، ضروری است، آزاد آفریده و در صدور فرمان نسبت به کسب علم و ارزشمندی دانش فرقی بین زن و مرد قائل نشده است.<ref>سوره رعد، آیه 16؛ سوره زمر، آيه 9.</ref> زن در تمام احکام عبادی و حقوق اجتماعی با مرد شریک است و در هر امری که مرد استقلال دارد، مانند ارث، کسب، معامله، تعلیم و تربیت و دفاع از حقوق، زن هم مستقل است، مگر در مواردی که با مقتضای طبیعتش مخالف باشد.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، 1374ش، ص410-411. </ref> بنابراین یکی از حقوق زن، حق برخورداری از امکانات آموزشی است، تا آنجا که در باب مهریه، یکی از مصادیق آن کسب علم و معرفت عنوان شده که هر معرفت و صنعتی را در بر می‌گیرد و تنها اختصاص به معارفی که کسب آن شرعاً واجب است، ندارد. مانند این‌که مردی منفعت خودش یا دیگری را مهر قرار می‌دهد و مثلا مهریه همسرش را آموزش صنعت، حکمت، ادب یا شعری قرار می‌دهد. در این زمینه نه تنها اختلافی میان فقهاء وجود ندارد،<ref>شهید ثانی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ص23-24.</ref>  بلکه حتی در مورد حواشی و مسائل چنین مهریه‌هایی، مباحثی نیز مطرح شده است. به‌عنوان مثال، تعلیم صنعت و حرفه اگر منجر به مشقت زاید از حد متعارف برای شوهر شود و امکان انجام آن نباشد، اجرت‌المثل آن بر عهده شوهر است. همچنین اگر مهریه زن را آموزش صنعت و حرفه خاصی تعیین کند، آنگاه او را پیش از نزدیکی طلاق دهد، نیمی از اجرت آموزش آن صنعت را باید به زن بپردازد، چون امکان ندارد نیمی از آموزش آن صنعت و حرفه را به او آموزش دهد.<ref>شهید ثانی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ص34-62.  </ref> این مباحث از آن رو حایز اهمیت است که اگر شائبه‌ای در حق علم‌آموزی زنان وجود داشت، بخشی از مباحث مهریه به آن اختصاص نمی‌یافت.<ref>[https://www.sid.ir/paper/368610/fa رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص38.]</ref> بر این اساس شوهر یا باید شرایط خروج زن از منزل برای تحصیل این امور را فراهم کند و یا در خانه زمینه یادگیری او را ایجاد کند. در غیر این صورت در برابر جامعه اسلامی مسئول است؛ زیرا امت اسلامی به مدیریت زنان نیاز ضروری دارد و مقدمات و شرایط رسیدن به چنین مسئولیتی تحصیلی است نه حصولی. یعنی باید گروهی از زنان مسلمان به مجامع علمی بروند و این علوم روز را در حد کامل فراگیرند و نیازهای جوامع اسلامی را برآورند تا زنان مسلمان در انجام دادن این امور نیازمند ارتباط با نامحرم نباشند.<ref>جوادی آملی، خانواده متعادل و حقوق آن، 1393ش، ص322.</ref> از طرفی شبهات فراوانی که امروزه از طریق رسانه‌ها مطرح می‌شود، زنان را نیازمند تسلط به معارف گوناگون می‌کند که این امر نیز مستلزم خروج از منزل و مراجعه به مراکز علمی، دینی و دست‌یابی به پاسخ آن شبهات است.<ref> [https://www.sid.ir/paper/368610/fa رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص38].</ref> با این وجود اگر آموزش و یا مقدمات آن با حقوق شوهر در تزاحم قرار گیرد، زن می‌تواند با کسب رضایت شوهر به‌صورت شرط ضمن عقد، حق خود را استیفا کند یا از مرجحات باب تزاحم استفاده کند. به این صورت که اگر آموزش و پژوهش دارای اهمیت خاصی باشد، به‌گونه‌ای که ترک آن به ضرر و یا از دست دادن فرصت برای یادگیری احکام دینی بینجامد، حق آموزش و پژوهش مقدم خواهد بود؛<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص284-285.</ref> زیرا ملاک اطاعت از شوهر، عدم تعارض امر وی با امر الهی است.<ref>جوادی آملی، خانواده متعادل و حقوق آن، 1393ش، ص314.</ref>
+اسلام در تدبیر امور، نگاه یکسانی به مرد و زن دارد. از این رو آنها را در تحصیل لوازم زندگی و آنچه برای تداوم حیات، ضروری است، آزاد آفریده و در صدور فرمان نسبت به کسب علم و ارزشمندی دانش فرقی بین زن و مرد قائل نشده است.<ref>سوره رعد، آیه 16؛ سوره زمر، آيه 9.</ref> زن در تمام احکام عبادی و حقوق اجتماعی با مرد شریک است و در هر امری که مرد استقلال دارد، مانند ارث، کسب، معامله، تعلیم و تربیت و دفاع از حقوق، زن هم مستقل است، مگر در مواردی که با مقتضای طبیعتش مخالف باشد.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، 1374ش، ص410-411. </ref> بنابراین یکی از حقوق زن، حق برخورداری از امکانات آموزشی است، تا آنجا که در باب [[مهریه]]، یکی از مصادیق آن کسب علم و معرفت عنوان شده که هر معرفت و صنعتی را در بر می‌گیرد و تنها اختصاص به معارفی که کسب آن شرعاً واجب است، ندارد. مانند این‌که مردی منفعت خودش یا دیگری را مهر قرار می‌دهد و مثلا مهریه همسرش را آموزش صنعت، حکمت، ادب یا شعری قرار می‌دهد. در این زمینه نه تنها اختلافی میان فقهاء وجود ندارد،<ref>شهید ثانی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ص23-24.</ref>  بلکه حتی در مورد حواشی و مسائل چنین مهریه‌هایی، مباحثی نیز مطرح شده است. به‌عنوان مثال، تعلیم صنعت و حرفه اگر منجر به مشقت زاید از حد متعارف برای شوهر شود و امکان انجام آن نباشد، اجرت‌المثل آن بر عهده شوهر است. همچنین اگر مهریه زن را آموزش صنعت و حرفه خاصی تعیین کند، آنگاه او را پیش از نزدیکی طلاق دهد، نیمی از اجرت آموزش آن صنعت را باید به زن بپردازد، چون امکان ندارد نیمی از آموزش آن صنعت و حرفه را به او آموزش دهد.<ref>شهید ثانی، ترجمه و تبیین شرح لمعه، 1387ش، ص34-62.  </ref> این مباحث از آن رو حایز اهمیت است که اگر شائبه‌ای در حق [[تحصیل زنان در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای|علم‌آموزی]] زنان وجود داشت، بخشی از مباحث مهریه به آن اختصاص نمی‌یافت.<ref>[https://www.sid.ir/paper/368610/fa رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص38.]</ref> بر این اساس شوهر یا باید شرایط خروج زن از منزل برای تحصیل این امور را فراهم کند و یا در خانه زمینه یادگیری او را ایجاد کند. در غیر این صورت در برابر جامعه اسلامی مسئول است؛ زیرا امت اسلامی به مدیریت زنان نیاز ضروری دارد و مقدمات و شرایط رسیدن به چنین مسئولیتی تحصیلی است نه حصولی. یعنی باید گروهی از زنان مسلمان به مجامع علمی بروند و این علوم روز را در حد کامل فراگیرند و نیازهای جوامع اسلامی را برآورند تا زنان مسلمان در انجام دادن این امور نیازمند ارتباط با نامحرم نباشند.<ref>جوادی آملی، خانواده متعادل و حقوق آن، 1393ش، ص322.</ref> از طرفی شبهات فراوانی که امروزه از طریق رسانه‌ها مطرح می‌شود، زنان را نیازمند تسلط به معارف گوناگون می‌کند که این امر نیز مستلزم خروج از منزل و مراجعه به مراکز علمی، دینی و دست‌یابی به پاسخ آن شبهات است.<ref> [https://www.sid.ir/paper/368610/fa رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصاد محور قوانین خانواده: تبیین خلاهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن در خانواده»، 1398ش، ص38].</ref> با این وجود اگر آموزش و یا مقدمات آن با حقوق شوهر در تزاحم قرار گیرد، زن می‌تواند با کسب رضایت شوهر به‌صورت شرط ضمن عقد، حق خود را استیفا کند یا از مرجحات باب تزاحم استفاده کند. به این صورت که اگر آموزش و پژوهش دارای اهمیت خاصی باشد، به‌گونه‌ای که ترک آن به ضرر و یا از دست دادن فرصت برای یادگیری احکام دینی بینجامد، حق آموزش و پژوهش مقدم خواهد بود؛<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص284-285.</ref> زیرا ملاک اطاعت از شوهر، عدم تعارض امر وی با امر الهی است.<ref>جوادی آملی، خانواده متعادل و حقوق آن، 1393ش، ص314.</ref>
 ==آموزش زنان در قوانین==
 حق آموزش زنان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران<ref>[https://shenasname.ir/laws/883-%D9%82%D8%A7%D9%86%D9%88%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D8%B3%DB%8C#%D8%A7%D8%B5%D9%84_%D8%A8%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%85 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 20 و 21، وب‌سایت شناسنامه قانون.]</ref> و منشور حقوق و تکالیف زنان<ref>[https://rc.majlis.ir/fa/law/show/101171 منشور حقوق و مسؤلیت‌‌های زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران، بند 76-79، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.]</ref> که از مصوبات شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است مورد توجه قرار گرفته و بر ضرورت ارتقای سطح آموزش زنان و مقابله با هرگونه تبعیض در آموزش تأکید شده است،<ref>[https://www.sid.ir/paper/262305/fa سلگی و کریمی، «سند ملی آموزش 2030 جمهوری اسلامی ایران و حق آموزش زنان»، 1396ش، ص15.]</ref> اما قانون مدنی در مورد حق آموزش زن سکوت کرده است، شاید به این دلیل که حق علم‌آموزی از حقوق مدنی آحاد جامعه است و منع افراد از استیفای این حق، نیازمند وجود قانون جداگانه‌ای است و در این خصوص مقرره‌ای وجود ندارد.<ref>[https://www.jwss.ir/article_120257.html اسحاقی و شعبانی، «قلمرو آزادی زن پس از ازدواج»، 1398ش، ص145.]</ref> اما وجود شرط ادامه تحصیل<ref>زوج، زوجه را در ادامه تحصیل تا هر مرحله که زوجه لازم بداند و در هر کجا که شرایط ایجاب کند، مخیر می‌سازد.</ref> در عقدنامه و این‌که اگر زن در زمان ازدواج محصل باشد، حتی بدون قید آن در عقدنامه می‌تواند به تحصیل خود ادامه دهد، زیرا شوهر با ادامه تحصیل وی موافقت ضمنی کرده و بعد از ازدواج اجازه مخالفت ندارد، نشان می‌دهد که مرد می‌تواند با اقامه دعوای الزام به تمکین، با اثبات نشوز زوجه مانع ادامع تحصیل وی بشود. بر این اساس به‌نظر می‌رسد ذکر این حق در قانون مدنی از تضییع حق زن در کسب معرفت، جلوگیری کرده و به حقوق انسانی وی رسمیت می‌‌بخشد.<ref>رحیمی سجاسی، تبیین فرایند مواجهه زنان با شکاف هنجارهای عرفی و موازین شرعی در ارتباط با حقوق خود در نقش همسری، 1398ش، ص80.</ref>