بدون خلاصۀ ویرایش |
حمید گلزار (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''روضه‌های زنانه'''</big>؛ مجالس و دورهمی‌های مذهبی زنانه به‌منظور ذکر مصائب اهل‌بیت، دعا و آموزش معارف دینی.<br> | <big>'''روضه‌های زنانه'''</big>؛ مجالس و دورهمی‌های مذهبی زنانه به‌منظور ذکر مصائب اهل‌بیت، دعا و آموزش معارف دینی.<br> | ||
مجالس روضه‌های | مجالس [[روضه‌های زنانه]]، گونه‌ای تخصصی از مناسک عزاداری شیعی با محوریت بازخوانی روایت‌های عاطفی، خانوادگی و جنسیتی از واقعۀ عاشورا است که در چارچوب فضای زنانه و با کارکردهای اجتماعی، روان‌شناختی و معنوی ویژۀ بانوان سازماندهی می‌شود. این مجالس معمولاً در خانه‌ها یا حسینیه‌های کوچک خانگی تشکیل می‌شود و سابقه‌ای طولانی در فرهنگ ایرانی دارد. | ||
==تعریف مجالس روضه‌های زنان== | ==تعریف مجالس روضه‌های زنان== | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
===۱) دوره آلبویه=== | ===۱) دوره آلبویه=== | ||
شواهد تاریخی دورۀ | شواهد تاریخی دورۀ آلبویه نشان‌دهندۀ مشارکت سازمان‌یافتۀ زنان در عزاداری‌های عمومی محرم با جلوه‌های نمادین مانند صورت‌های سیاه، لباسهای کهنه و چاکدار شده، سیلی‌زنی به‌صورت و ولوله و هلهله، به‌عنوان الگویی از سوگواری جمعی شیعی است.<ref>. جوزی، المنتظم فی تواریخ الملوک و الامم، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۳۱۹.</ref> این یکی از نخستین سندهای تاریخی حضور زنان در مناسک جمعی است، اما از مناسک و مجالس مستقل زنانه در این دوره هنوز سندی در دست نیست. اگرچه گزارشهای پراکنده از وجود شاعران مرثیه‌سرای زن در قرن سوم هجری حکایت دارد، اما این شواهد به‌تنهایی برای اثبات برگزاری مجالس مستقل روضه‌خوانی زنانه در آن دوره کافی نیست، با این حال میتواند احتمال برگزاری مجالس روضه‌خوانی زنانه را تقویت کند.<ref>. رحمانی، آیین و اسطوره در ایران شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۶۰.</ref> | ||
===۲) دوره صفویه=== | ===۲) دوره صفویه=== | ||
حدود دو قرن پیش از صفویه، ابن بطوطه به جلسات منظمی در شیراز اشاره | حدود دو قرن پیش از صفویه، ابن بطوطه به جلسات منظمی در شیراز اشاره میکند که در روزهای دوشنبه و پنجشنبه مختص زنان برگزار می‌شده و زنان برای استماع وعظ در این جلسات حضور پیدا میکردند.<ref>. ابنبطوطه، تحفةالنظار فى غرائب الامصار و عجائب الاسفار، ۱۹۹۲م، ص۲۲۳.</ref> واژۀ روضه و اصطلاح روضه‌خوانی در اوایل دورۀ صفوی پدید آمد و پیش از آن، این اصطلاح وجود نداشت که رونق کتاب‌هایی مانند «روضه‌الشهداء» ملاحسین واعظ کاشفی گواه این مدعا است.<ref>. نوری، لؤلؤ و مرجان، ۱۳۸۳ش، ص۸؛ میراحمدی، دین و مذهب در عصر صفوی، ۱۳۶۳ش، ص۸۰.</ref> در این دوره، زنان بیشتر به مراسم روضه‌خوانی‌ها هدایت شدهاند و واقعیت حذف یا کمرنگ شدن حضور زنان در دسته‌های عزاداری و [[هیئت‌های مذهبی|هیئت‌های مذهبی]]، نشانۀ سیاسی شدن آیینهای دسته‌روی است.<ref>. فیگوئروا، سفرنامه، 1363ش، ص309-310.</ref> | ||
در این دوره، هرچند تحولات سیاسی و اجتماعی بر آیینهای عمومی سوگواری (دسته‌روی‌ها) تأثیر گذاشت، اما رونق مجالس روضه‌خوانی زنان بیشتر ناشی از حضور فعال آنان بود. مجالس روضه‌های زنانه، برخلاف دسته‌روی‌های ایدئولوژیک و حکومت‌محور، عمدتاً کارکردی اجتماعی‌عاطفی داشت و به‌عنوان فضایی مستقل برای زنان تداوم یافت.<ref>. برزوئیان و خاکی، «تحلیل تاریخی نقش و جایگاه زنان در آیینهای سوگواری در ایران»، ۱۴۰۳ش، ص۵۰.</ref> | در این دوره، هرچند تحولات سیاسی و اجتماعی بر آیینهای عمومی سوگواری (دسته‌روی‌ها) تأثیر گذاشت، اما رونق مجالس روضه‌خوانی زنان بیشتر ناشی از حضور فعال آنان بود. مجالس روضه‌های زنانه، برخلاف دسته‌روی‌های ایدئولوژیک و حکومت‌محور، عمدتاً کارکردی اجتماعی‌عاطفی داشت و به‌عنوان فضایی مستقل برای زنان تداوم یافت.<ref>. برزوئیان و خاکی، «تحلیل تاریخی نقش و جایگاه زنان در آیینهای سوگواری در ایران»، ۱۴۰۳ش، ص۵۰.</ref> | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
===۳) دوره قاجار=== | ===۳) دوره قاجار=== | ||
مشارکت زنان در مراسم مذهبی دورۀ قاجار به‌ویژه در آیینهای محرم، مجالس روضه‌خوانی و نمایش‌های تعزیه، در پی تحولاتی که در نگرش حاکمیت و مردم پیدا شد، نمود بارز حضور اجتماعی زنان در این دوره محسوب می‌شد به‌گونه‌ای که دورۀ قاجار نخستین سند از مجلس روضه زنانه است.<ref>. دیولافوا، سفرنامه مادام دیولافوا: ایران و کلده، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۱.</ref> با وجود نگارش سفرنامه‌هایی توسط زنان در این دوره، تنها یک گزارش از روضۀ زنانه ثبت شده است. در | مشارکت زنان در مراسم مذهبی [[زن در دوره قاجار|دورۀ قاجار]] به‌ویژه در آیینهای محرم، مجالس روضه‌خوانی و نمایش‌های تعزیه، در پی تحولاتی که در نگرش حاکمیت و مردم پیدا شد، نمود بارز حضور اجتماعی زنان در این دوره محسوب می‌شد به‌گونه‌ای که دورۀ قاجار نخستین سند از مجلس روضه زنانه است.<ref>. دیولافوا، سفرنامه مادام دیولافوا: ایران و کلده، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۱.</ref> با وجود نگارش سفرنامه‌هایی توسط زنان در این دوره، تنها یک گزارش از روضۀ زنانه ثبت شده است. در گزارشهای نظمیه از محلات طهران در فاصلۀ سالهای ۱۳۰۳-۱۳۰۵ش به برگزاری مراسم مذهبی زنانه اشاره نشده است اما ژان دیولافوا، در سفرنامۀ خود خاطرهای از حضور اتفاقی در یک مجلس روضۀ زنانه در حوالی خرمشهر کنونی نقل کرده است. تاریخ گزارش، ۲۴ نوامبر ۱۸۸۱میلادی است که مصادف با ۳ آذر سال ۱۲۶۰ شمسی است.<ref>. دیولافوا، سفرنامه مادام دیولافوا: ایران و کلده، ۱۳۸۵ش، ص۵۵4-۵۵6.</ref> | ||
در دورۀ ناصری، زنان دربار نقش محوری در گسترش | در دورۀ ناصری، زنان دربار نقش محوری در گسترش آیینهای سوگ و سوز زنانه ایفا کردند.<ref>. مستوفی، شرح زندگانی من، تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجار، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۴۲۴؛ ویلس، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، ۱۳۶۶ش، ص۲۶۷.</ref> آنچه در ماه محرم بیش از همه برای زنان اثربخش و مایۀ قوت قلب بود، برگزاری مراسم تعزیه بود.<ref>. بنجامین، ایران و ایرانیان، عصر ناصرالدین شاه، ۱۳۶۳ش، ص۲۹۱؛ بروگش، سفری به دربار سلطان صاحبقران، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۲۲۱.</ref> برای نخستین بار، تعزیه‌های زنانه در منزل قمرالسلطنه، دختر فتحعلی‌شاه برگزار شد و زنان به یادگیری روضه‌خوانی و مداحی پرداختند. خواجه‌های دربار نیز این فنون را خارج از دربار آموختند و به بانوان انتقال دادند و این زنان که بر تعزیه‌خوانی مسلط می‌شدند لقب «ملا» یا «آخوند» می‌گرفتند.<ref>. مونسالدوله، خاطرات مونسالدوله، ندیمه حرمسرای ناصرالدینشاه، ۱۳۸۶ش، ص۹6-۹8.</ref> | ||
زنان حرمسرای شاه و دختران و زنان رجال در برپایی تعزیه نقش و حضوری قابل توجه داشتند.<ref>. سرنا، آدمها و آیینها در ایران، ۱۳۶۲ش، ص۱۶۴؛ بامداد، شرح حال رجال ایران، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۴۱.</ref> انیسالدوله، سوگلی و بانوی اول حرمسرا، از جمله زنانی بود که در برگزاری تعزیه بسیار کوشا و علاقه‌مند بود. او به همراه شکوه‌السلطنه، مادر مظفرالدین‌شاه، در حیاط و تالار جنبی، مراسم تعزیه برپا می‌کرد.<ref>. اعتمادالسلطنه، روزنامه خاطرات، ۱۳۵۰ش، ص۵۱۷؛ تفضلی و معتضد، از فروغالسلطنه تا انیسالدوله، زنان حرمسرای ناصرالدین شاه، ۱۳۷۷ش، ص۲۲۹.</ref> | زنان حرمسرای شاه و دختران و زنان رجال در برپایی تعزیه نقش و حضوری قابل توجه داشتند.<ref>. سرنا، آدمها و آیینها در ایران، ۱۳۶۲ش، ص۱۶۴؛ بامداد، شرح حال رجال ایران، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۳۴۱.</ref> انیسالدوله، سوگلی و بانوی اول حرمسرا، از جمله زنانی بود که در برگزاری تعزیه بسیار کوشا و علاقه‌مند بود. او به همراه شکوه‌السلطنه، مادر مظفرالدین‌شاه، در حیاط و تالار جنبی، مراسم تعزیه برپا می‌کرد.<ref>. اعتمادالسلطنه، روزنامه خاطرات، ۱۳۵۰ش، ص۵۱۷؛ تفضلی و معتضد، از فروغالسلطنه تا انیسالدوله، زنان حرمسرای ناصرالدین شاه، ۱۳۷۷ش، ص۲۲۹.</ref> | ||
