ازدواج سفید

ازدواج سفید؛ همباشی زن و مرد بدون پیوند رسمی ازدواج.

ازدواج سفید نوعی رابطۀ عاطفی- جنسی بین زن و مرد است که در آن طرفین بدون صیغه نکاح شرعی، یا کامل نبودن شروط ازدواج و بدون ثبت قانونی اقدام به تشکیل زندگی مشترک می‌کنند. لذا زندگی زناشویی بدون ازدواج رسمی یا زندگی مشترک بدون ازدواج را ازدواج سفید می‌نامند.

در فرهنگ غرب آن را به عنوان همباشی و هم‌خانگی معرفی می‌کنند. ازدواج سفید علل و زمینه های مختلفی دارد مانند اومانیسم، آموزه‌های فمینیستی، افزایش روابط بی قید پسر و دختر و آزادی‌های جنسی، آزمایش میزان تفاهم و سازگاری، گسترش سکونت فردی و...

ازدواج سفید در لغت و اصطلاح

ازدواج سفید در فرهنگ آکسفورد، به معنای همباشی می‌باشد. همباشی نوعی زندگی زناشویی و برقراری رابطه ی جنسی بدون ثبت رسمی پیوند ازدواج است. و ازدواج سفید از نظر اسلام؛ زندگی مشترک بدون محرمیت می‌باشد. از این رو از دیدگاه اسلام پدیده ازدواج سفید که در قرون اخیر ظهور کرده و عموماً به روابط خارج از محدوده‌های شرعی و قانونی منجر می شود، که مورد تایید نیست. هر چند در دنیا پدیده جدیدی نیست و ریشه شکل گیری آن را باید در غرب جست؛ بطور کلی ازدواج سفید محصول مدرنیته است.

ازدواج سفید از منظر حقوق

قراداد دوطرفه بین دختر و پسر همراه با شروع زندگی مشترک زیر یک سقف، بدون ثبت رسمی، قانونی و حقوقی را ازدواج سفید می‌گویند. ازدواج سفید، پیوندی غیرقانونی و غیررسمی است که در آن دو طرف هیچ تعهد برای کنار هم ماندن ندارند.

ازدواج سفید از منظر فقه

ازدواج بدون لفظ از نظر فقه « نکاح معاطی» نامیده می‌شود که ازدواجی باطل است. نکاح معاطی نوعی از ازدواج است که برای تشکیل خانواده حق تمتع و رابطه زناشویی بین زن و مرد بدون‌ جاری شدن صیغه عقد برقرار می‌شود.

تاریخچه ازدواج سفید

نهاد خانواده در جهان در ده های اخیر تحوّلات چشمگیریداشته است؛ ریشه‌ی این تحولات را باید در انقلاب جنسی اواخر دهه‌ی 1960م در کشورهای اروپایی و آمریکایی جست. یکی از شیوه‌های رایج در غرب، زندگی بدون ازدواج است. بیشتر از دو سوم زوجهای آمریکایی معمولا قبل از ازدواج رسمی، مدّتی را بدون ازدواج با یکدیگر زیر یک سقف سپری می‌کنند.

در اروپا نیز گسترش همخانگی در میانه‌ی دهه‌ی 1960 م آغاز شد، در مرحله‌ی اوّل در شمال این قارّه و در سوئد به وقوع پیوست و پس از مقبولیتی که در این کشور پیدا کرد، در مرحله‌ی دوم، شیوع بیشتری یافت و در دهه‌ی 1970 م به کشورهای مانند فرانسه، اتریش، سوئیس، آلمان، هلند و انگلستان منتشر شد. سپس در مرحله‌ی سوم از حیات تاریخی خویش، در اوایل دهه‌ی 1980 م به جنوب اروپا و کشورهایی چون ایتالیا، پرتغال، اسپانیا و یونان انتقال یافت.

به این شکل، همخانگی در اروپا با پیمودن سرزمین‌های گوناگون، به تدریج ازرفتار نابهنجار به رفتاری بهنجار و پیش پا افتاده تغییر معنا داد. امروزه همخانگی نه تنها در کشورهای توسعه یافته بلکه در کشورهای در حال توسعه نیز در حال همه گیری است. در این بین سونامی ازدواج سفید و تغییرات الگوی خانواده، هر چند دیر ولی بالاخره به آسیا هم رسید.

فرآیند جهانی شدن و اشاعه یفرهنگی ارزش‌های مناطق دیگر، باعث شد همخانگی را به آسیا نیز کشیده شود. هر چند در کشورهای اسیایی میزان همخانگی از کشورهای اروپایی و آمریکایی بسیار کمتر است، با این حال روند رو به رشدی در سالهای خیر داشته است.

انواع ازدواج سفید

در ازدواج سفید یا طرفین قصدی برای ازدواج شرعی دارند یا چنین قصدی ندارند و آنجا که قصد برای ازدواج شرعی دارند یا لفظ به کار می‌برند یا لفظ به کار نمی‌برند؛ بنابراین طبق این تقسیم بندی ابداعی و در طی سه عنوان مجزا به بررسی فقهی و حقوقی ازدواج سفید می‌پردازیم:

1. فقدان قصد ازدواج شرعی: به طور کلی یکی از مصادیق ازدواج سفید این است که طرفین بدون هیچ گونه قصدی برای ازدواج صحیح شرعی مدتی را در کنار هم باشند. در بیشتر موارد قصد هر دو طرف همباشی می‌باشد و عده محدودی برای آشنایی و ادامه زندگی روی به این ازدواج می‌آورند. بنابراین شرط قصد و رضای طرفین که از شروط اصلی نکاح است را ندارد و در نتیجه عمل هر دو طرف باطل است و ازدواج شرعی و قانونی صورت نگرفته است.
2. ازدواج همراه با قصد و بدون لفظ: در مواردی قصد طرفین از همباشی این است که برای زمانی کوتاه در کنار هم زندگی کنند تا با آشنایی و شناخت هم متوجه شوند که آیا می توانند طرف مقابل را به عنوان همسر خود انتخاب نمایند. در این مورد چون قصد به صورت لفظی بیان نشده است اجماع فقها و صراحت قانون بر این است که چنین ابزاری مورد قبول نیست و تنها با ابزار لفظی قصد طرفین بر نکاح است که رابطه زوجیت محقق می‌شود، این حالت از ازدواج همان نکاح معاطاتی است که مورد پذیرش فقه امامیه نیست.
3. ازدواج همراه با قصد و لفظ: در این حالت از ازدواج سفید هر دو طرف با قصد ازدواج در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و علاوه بر آن ایجاب و قبول لفظی را نیز به کار می‌برند اما سایر شرایط صحت ازدواج شرعی مانند اذن ولی، بیان مهر و غیره را نادیده می‌گیرند.

علل گرایش به ازدواج سفید

تمایل جوانان به این نوع از زندگی علل خاص خود را دارد که مهمترین آنها عبارتند از:

1. آموزه‌های فمینیستی: قبول و پذیرش آموزه‌های فمینیستی یکی از عوامل اصلی گسترش ازدواج سفید در بین جوانان است. فمینیست‌ها برای دفاع از آزادی، ازدواج و تشکیل خانواده را بردگی و آن را برده‌داری قانونی برمی‌شمارند.
2. اومانیسم: باید ریشه تزلزل خانواده و ازدواج را در فرهنگ غرب در اومانیسم یعنی اصالت بشر و خودبنیادی او جستجو کرد. اومانیسم در فرهنگ غرب عبارت است از اصالت دادن به نفس سرکش در برابر اصالت به بندگی خدا.
3. افزایش روابط دختر و پسر و آزادی‌های جنسی: یکی دیگر از عوامل زمینه ساز ازدواج سفید افزایش روابط دختر و پسر است که با افزایش بی‌بند و باری خانواده‌ها و غفلت آنها.
4. آزمایش میزان تفاهم و سازگاری: بعضاً افرادی که به همباشی تمایل دارند، قصد دارند آن را به عنوان مقدمه ای برای ازدواج و یک دورة آزمایشی تلقّی کنند که آنها را در کسب شناخت کافی از نگرش‌ها، رفتارها و خلق و خوی یکدیگر پیش از ازدواج یاری کند. این امر به چون جنبۀ شرعی و قانونی ندارد، ازدواج نامشروع است. بر اساس تحقیقات، تقریبا بیش از نیمی از زنان متاهل در آمریکا، معمولا قبل از ازدواج رابطه‌ی هم خانگی را با همسر فعلی خود تجربه کرده اند.
5. افزایش میل جوانان به زندگی مجردی: افزایش سکونت در منازل انفرادی به دلایل مختلف از جمله دلایل تحصیلی، شغلی، ندادن خانه به افراد مجرد و برعکس کنار آمدن بیشتر مالکان خانه‌های استیجاری در خصوص اسکان زوج‌های همخانه در مقایسه با دهه‌های گذشته، یکی از زمینه‌های مهم گرایش افراد به ازدواج سفید به شمار می‌رود. این امر نا خواسته باعث بوجود آمدن پدیده همباشی شده است.
6. عدم مسئولیت پذیری: ازدواج سفید چون نه در جایی ثبت میشود و نه تعهّد و مسئولیت مهمّی را ایجاد می‌کند و همیشه و بدون هیچ دلیلی قابل به هم زدن است روز به روز رو به گسترش است در حالی‌که نهاد خانواده و ازدواج رسمی به خاطر اینکه نیازمند مسئولیت پذیری است و تعهّد جدّی زوجین به یکدیگر را می‌طلبد و طبعاً آزادی آنان را محدود می‌کند، در حال کمرنگ شدن است.
7. مشکلات مالی و اقتصادی: مشکلات و شرایط سخت اقتصادی یکیدیگر از عواملی است که به گزینش این نوع ازدواج‌ها دامن می‌زند. لازمه‌ی ازدواج و تشکیل خانواده، داشتن استقلال اقتصادی و ثبات شغلی است؛ در حالی‌که امروزه بیکاری، تورّم، ناامنی شغلی و دشواری‌های فراوان تأمین و مدیریت زندگی مشترک، جوانان را از تشکیل خانواده ناامید می‌کند.
8. تقلید از رسانه های نوین ارتباطی: امروزه گسترش وسایل ارتباط جمعی از قبیل ماهواره و اینترنت در پیدایش تغییرات اجتماعی و فرهنگی نقش بسزایی داشته است.

ازدواج سفید در ایران چرا و چگونه

ازدواج سفید در ایران مسئله ای جدید و یک شوک فرهنگی است در این نوع از ازدواج زن و مرد با هم، هم خانه هستند و کارهای مربوط به خانواده بر دوش هر دوی آنها است با این تفاوت که از نظر قانون زن و شوهر رسمی محسوب نمی‌شوند. افرادی که، به تعهد اجتماعی و شخصی که ازدواج لازم دارد تمایل ندارند، این راه می تواند برای زمانی کوتاه یک مسیر میان بر برای رسیدن به غرایض جنسیشان باشد.

در ایران افزایش سن ازدواج یکی از علل اصلی شکل‌گیری این پدیده است به شکلی که جامعه ایران در دهه های اخیر مواردی مانند تغییر در میانگین سن ازدواج، نسبت تجرد قطعی، بالا رفتن میزان طلاق را تجربه کرده است. یکی دیگر از عوامل گرایش افراد به سوی هم‌خانگی بدون ازدواج است. تورم و بیکاری، دشواری‌های فراوان تأمین و مدیریت زندگی مشترک و سطح بسیار بالای انتظارات خانواده‌ها از فرزندان باعث شده جوانان از تشکیل خانواده ناامید شوند.

منابع

• رسولی، الهام، «نگرش جوانان درباره‌ی ازدواج سفید»، ماهنامه آفات علوم انسانی، سال پنجم، شماره پنجاهم، خردادماه 1400ش.
• عظیم پور مقدم، عظیم؛ پایی نژاد، فاطمه؛ « راهکارهای مقابله با ازدواج سفید از منظر قرآن و روایات»، مطالعات راهبردی زنان، دوره بیست و یکم، شماره 84، تابستان 1398 ش.
• علی کریمی، رضا؛ فخاری، فاطمه؛ «جرم شناسی ازدواج سفید با رویکرد فقه و حقوق»، فقه، حقوق و علوم جزا، شماره 15، بهار 1399ش.
• قنبریان، مهدی؛ «بررسی ازدواج سفید در نظام حقوقی ایران و غرب(مدرنیته)»، مطالعات حقوق، سال دوم، شماره هفده، زمستان 1396ش.
• نصرتی، علی؛ حسینی زیدی، سید ابوالقاسم؛ لشنی، موسی؛ «ازدواج سفید از منظر فقهی_ حقوقی»، مطالعات راهبردی زنان، دوره 23، شماره 91، بهار 1400 ش.