روابط دختر و پسر

روابط دختر و پسر؛ روابط دوستانه دختر و پسر، خارج از حدود شرعی.

روابط عاطفی و صمیمی دختر و پسر که معمولاَ خارج از حدود شرعی و غیرضابطه‌مند شکل می‌گیرد، امروزه با تبعیت از فرهنگ بیگانه، در جامعۀ ایران گسترش یافته و آسیب‌های فردی و اجتماعی را به همراه داشته است. مجموعه‌ای از عوامل روانشناختی، فرهنگی، اجتماعی، خانوادگی و رسانه‌ای، موجب گسترش این گونه از رابطه میان دختر و پسر می‌شود. پیامدهای نامطلوب این رابطه، به‌ویژه برای دختران، بسیاری از خانواده‌ها را به چاره‌جویی وامی‌دارد. تقویت باورهای مذهبی، جامعه‌پذیری، تربیت جنسی درست و برخورد منطقی والدین با دختر و پسر، می‌تواند آنها را از گرفتار شدن در چنین رابطه‌ای حفظ کند.

مفهوم‌شناسی

روابط دختر و پسر، با توجه به انگیزه‌های گوناگون، انواع مختلفی را شامل می‌شود؛ اما حالت آسیب‌زای آن که چند دهه پیش تبدیل به مسئله‌ای اجتماعی شده بود، یک رابطۀ دوستانه، آزاد، نسبتاً صمیمانه و عمدتاً پنهانی است که از طریق دیدارهای مخفیانه، ردوبدل‏ کردن نامه و یا برقرار ساختن ارتباط تلفنی بین دختر و پسر ایجاد می‌شد و امروزه حداقل در برخی از شهرها به صورت آشکار و دیدار حضوری مشاهده می‌شود چهار ویژگی دارد:

1. رابطه، خود هدف است، نه مقدمۀ امر دیگر؛
2. نگاه به یکدیگر جنسی است نه نگاه پاک انسانی؛
3. اساس رابطه، احساسات و عواطف طرفین است؛
4. نوعی درهم‌تنیدگی تفکیک‌ناپذیر میان غریزه جنسی و قوای عاطفی طرفین وجود دارد.

از نگاه روانشناختی، ارتباط دختر و پسر با ویژگی‌های ذکرشده، ارتباطی آسیب‌زا است چراکه طرفین رابطه، تعهدی در چارچوب آداب، اخلاق و دین به یکدیگر ندارند. سایر روابط شغلی، علمی و حرفه‌ای میان دختر و پسر که فاقد این ویژگی‌ها باشد، لزوماً رابطه‌ای آسیب‌زا به شمار نمی‌رود.

انواع ارتباط دختر و پسر

1. برخورد مبتنی بر شناخت و احترام متقابل: رابطه‌ای مبتنی ‌بر شناخت واقعی و به‌دور از تخیلات و رؤیاها که مستلزم حفظ وقار و متانت در برخورد به‌دور از شوخی افراطی و روابط پنهانی با جنس مخالف باشد.
2. برخورد مبتنی بر شرم افراطی: شرم افراطی، نوعی ناتوانی فرد از ارتباط اجتماعی و انزواطلبی است که حالتی غیرارادی و متفاوت با حیا بوده و مانع ارتباط سالم اجتماعی فرد می‌شود.
3. برخورد دست‌پاچه و هیجان‌زده: برخوردی بدون شناخت کافی از طرف مقابل و ارزیابی غلط رفتار وی که به رفتارهای هیجانی می‌انجامد.
4. رابطه محدود: خودداری از آداب معمول در برخورد اجتماعی و احوالپرسی‌های متداول حتی با خویشاوندان غیرهمجنس.
5. برخورد همراه با پرخاشگری: رفتارهای پرخاشگرانه مانند ویراژ دادن پسران با موتور سیکلت و لذت‌بردن از آن.
6. برخورد روشنفکر مآبانه: نگاه ممتد به طرف مقابل با این شعار که او هم یک انسان است و وانمودکردن به نبود احساس خاص دربارۀ او با هدف نزدیک‌تر شدن به او و پیگیری برخی اهداف پنهان.

تاریخچه روابط دختر و پسر

ﺑﺮرسی ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﻤﺪن ﺑﺸﺮی هرچند ﻧﺸﺎن از ﻧﺰاعﻫﺎی ﺑﺰرگ ﺑﺮای ﻋﺸﻖ ﯾﺎ ﺧﯿﺎﻧﺖ در ﻋﺸﻖ دارد؛ اﻣﺎ کمتر ﺳﻨﺪی می‌توان ﯾﺎﻓﺖ که در آن ﺑﺮ شکل رواﺑﻂ دﺧﺘﺮ و پسر ﺗﺼﺮﯾح ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ. مطرح ‎شدن موضوع رابطۀ دختر و پسر به‌ویژه در قلمروی جنسی در آمریکا به سال ۱۸۹۰م، برمی‌گردد که نخستین تشکیلات رسمی با هدف شناخت بیشتر مباحث فیزیولوژیک و زیستی افراد، برای داشتن زندگی سالم شروع شد.

انقلاب جنسی اواخر دهه ۱۹۶۰م، در کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز با اسطوره‌زدایی از رابطه جنسی، آن را به امری عادی تبدیل کرد که به‌راحتی پیش از ازدواج دست‌یافتنی است. بنابراین بسیاری از کشورهای صنعتی غربی به‏‌ویژه آمریکا، اعمال کنترل بر غریزه‌ها را مناسب ندانسته و در آن‌جا از دختران انتظار می‌رود در سن نوجوانی، قرارهای عشقی داشته باشند.

رابطۀ دختر و پسر در غرب

روابط آزاد دختر و پسر در آمریکا و اروپا به افزایش روابط نامشروع جنسی انجامیده است؛ به‏‌گونه‏‌ای که در سال ۱۹۹۳م، در آمریکا، ۵۰% روابط دختر و پسر به روابط جنسی انجامیده و هر ساله ۳۵۰هزار دختر نوجوان آمریکایی که با رؤیای ازدواج یا اتمام تحصیلات، یافتن شغل و زندگی ایده‌ئال به رابطه با پسران تن می‌‏دهند، در سنین ۱۵-۱۹ سالگی باردار شده و فرزندان نامشروعی به‌دنیا می‌آورند.

امروزه وجود مراکز بهداشتی در کنار دبیرستان‌ها و دانشگاه‌های غربی، جهت مراجعه دختران محصل برای سقط جنین، امری عادی شده است. در یک مطالعه استرالیایی ۲۱ درصد نوجوانان در ۱۳ سالگی رابطه جنسی داشته و ۴۳ درصد بین ۱۵-۱۶ سالگی تجربه عمل جنسی داشته‌اند. در برزیل نیز میانگین سن اولین تجربۀ جنسی برای پسران و دختران، بین ۱۳-۱۵ سالگی بوده است. همچنین طبق مطالعه‌ای در فرانسه دربارۀ ۴۰۰۰ نوجوان، ۱۶ درصد دختران و پسران زیر ۱۳ سال، اذعان کرده‌اند که دارای روابط جنسی هستند. این ارقام برای نوجوانان بالاتر از ۱۸ سال پسر ۷۰ درصد و در مورد دختران ۴۴ درصد بوده است.

رابطۀ دختر و پسر در ایران

رابطۀ دختر و پسر به‌شکل امروزی، پدیدۀ نوظهوری است که در جوامع اسلامی ازجمله ایران همواره به‌صورت معضلی اجتماعی‌ اخلاقی مطرح بوده است. فرهنگ ایرانی‌ اسلامی با تعیین حدود ارتباط مَحرم و نامحرم، همواره افراد را از وجود روابط خارج از ازدواج منع می‌کند؛ با این حال، تحولات ساختی و اجتماعی اخیر در جامعۀ ایران، همچون گسترش شهرنشینی و حضور اجتماعی بیشتر زنان، سبب تحولات مهمی در نهاد خانواده از جمله گسترش روابط دوستی دختر و پسر شده است.

طبق نظرسنجی‌های صورت‌گرفته در نگاه جامعۀ ایرانی، روابط دختر و پسر ایرانی در حال گسترش و نزدیک‏ شدن به الگوهای غربی است؛ به‏‌عنوان مثال، از ۱۲۰۰ والدین تهرانی، ۸۸% آنان معتقد بوده‌اند که روابط دختر و پسر افزایش یافته است. ۶۱ درصد پسران گفته‌اند که روابط با دوست‏ دختر خود را به‌شکل مقطعی ادامه می‌دهند و ۵۰ درصد دختران در صورت احساس بازیچه‏ بودن از سوی پسران، متمایل به قطع ارتباط هستند. درباره مکان ارتباط نیز ۵۹ درصد پسران، پارک و مراکز تفریحی، ۳۱ درصد مراکز آموزشی، ۲ درصد خیابان و ۶ درصد هر کجا که ممکن باشد را بیان کرده‌‏اند.

قوانین مربوط به روابط دختر و پسر

در سند ملی حقوق کودک و نوجوان، که در شورای عالی انقلاب فرهنگی به قصد تنظیم نظام جامع فرهنگی کشور در زمینه تعلیم و تربیت و پرورش کودکان و نوجوانان مصوب شده، به موارد زیر اشاره شده است:

1. والدین یا سرپرست قانونی باید کودک و نوجوان را با مراعات مصالح و منافع او در پرتو ارزش‌های اخلاقی و احکام شرعی، متناسب با مراحل مختلف رشد فکری، روانی و عاطفی و منطبق با هویت جنسیتی وی، با همکاری یکدیگر تربیت کنند و زمینه‏‌ها و عوامل مؤثر در ایجاد رذائل اخلاقی را در خانواده از بین ببرند.
2. کودک و نوجوان از حق عفت و سلامت جنسی از طریق حفظ حریم‌های جنسی و جلوگیری از دسترسی به محرک‏‌های جنسی، محافظت از او در مقابل تعرضات جنسی، پیشگیری از رفتارهای حرام جنسی و درمان اختلالات جنسی بهره‏‌مند است.
3. کودکان در آستانه بلوغ، از حق آگاهی از احکام شرعی و فراگیری مهارت‌های مرتبط با بهداشت جنسی در چارچوب موازین شرعی و اخلاقی، متناسب با جنسیت خود برخوردارند. خانواده و دولت وظیفه دارند با رعایت حریم‏‌های جنسی و عفاف از هوشیارسازی زودهنگام غریزه جنسی آنان پیشگیری کنند.

طبق قانون مجازات اسلامی نیز هرگاه زن و مردی که بین آنها علقه زوجیت نباشد، مرتکب روابط نامشروع یا عمل منافی عفت غیر از زنا از قبیل تقبیل یا مضاجعه ‌شوند، به شلاق تا ۹۹ ضربه محکوم خواهند شد و اگر عمل، با عنف و اکراه باشد فقط اکراه‌کننده تعزیر می‌شود.

دیدگاه پژوهشگران دربارۀ رابطۀ دختر و پسر

• برخی هرگونه ارتباط با جنس مخالف را ممنوع می‌دانند.
• برخی با توجیهاتی همچون آشنایی برای ازدواج، نامعقول ‏بودن قیدوبندهای شرعی و دینی و با شعار آزادی و برابری زن‏ و مرد، هرگونه ارتباط دختر و پسر با یکدیگر را مجاز می‌شمارند.
• برخی دیگر نه آزادی و نه محدودیت مطلق را می‌‏پذیرند؛ بلکه رابطه در یک چارچوب مشخص و به‌دور از انگیزۀ شهوانی و جنسیتی را مجاز می‌شمارند.

اسلام بر اساس دیدگاه اخیر، رابطه با جنس مخالف در زمینه علمی، سیاسی، اجتماعی، دینی یا تصمیم‌گیری برای ازدواج را پسندیده می‌داند؛ اما چنین ارتباطی، مصداق «دوستی» یا «روابط آزاد» نبوده و اگر ارتباط دختر و پسر با یکدیگر به‏‌منظور مسائل شهوانی و جنسی یا مستلزم آن باشد، غیرمجاز می‌شمرد.

عوامل گسترش رابطۀ دختر و پسر

انگیزه‌های فردی‌روانشناختی

سن نوجوانی آغاز عشق و تمایل به جنس مخالف است؛ بنابراین، عوامل روانشناختی و فردی همچون نیاز به رهایی از هیجانات منفی چون اضطراب و افسردگی؛ کسب هویت و اختلال در هویت جنسی در پایان نوجوانی در گسترش روابط دختر و پسر مؤثر هستند. انگیزه‌های رابطه عبارتند از:

1. شناخت برای ازدواج: گاهی دوستی راهی برای شناخت بهتر یکدیگر و احراز هماهنگی برای ازدواج تلقّی می‌شود؛ در حالی‏که غالباً چنین نبوده و این ادعا، یک سازوکار توجیهی است.
2. لذت جنسی: گروه‌هایی از جامعه که از لحاظ رشد فکری و فرهنگی در انحطاط شدیدی به‌سر می‌برند، عمدتاً با انگیزۀ جنسی به رابطۀ دختر و پسر دچار می‌شوند.
3. تامین نیاز عاطفی: برخی دختران و پسران برای جبران خلأ و کمبود محبت در خانواده و نارضایتی از وضعیت روانی‌اجتماعی خویش، به برقراری روابط پنهان روی می‌‌آورند.
4. کسب وجهۀ اجتماعی: پسران داشتن دوست‌دختر را یک قدرت اجتماعی و دختران داشتن دوست‌پسر را یک جاذبه فردی و اجتماعی می‌انگارند.

فقدان خواهر یا برادر، بی‏‌خطر انگاشتن ارتباط‌ دختر و پسر، کاهش بیش از پیش سن بلوغ و افزایش فزایندۀ سن ازدواج، یأس، ضعف حیا و کاهش عزت نفس افراد از دیگر عوامل روابط دختر و پسر است؛ یعنی افراد مأیوس گرفتار خودتحقیری و تن‌دادن به لذات زودگذری چون روابط ناسالم شده و فقدان یا کاهش عزت نفس، آنان را به تصمیم‌گیری‌های غیرمنطقی چون دوستی‌‏های خطرناک با ناهمجنس به‌منظور جبران ضعف‌ها و عقده‌های‌شان سوق می‌دهد.

عوامل خانوادگی

برخی عوامل خانوادگی رابطۀ دختر و پسر عبارتند از: نابسامانی، وجود دعوا و ناسازگاری والدین، قهرهای طولانی ‏مدت در خانه، طلاق و متارکۀ یکی از والدین، تسهیل روابط دختر و پسر در برخی خانواده‏‌ها، الگوهای رفتاری نامطلوب والدین و وجود روابط نامشروع در خانواده، فقر فرهنگی و اقتصادی خانواده، وجود پسران و دختران بزرگ بیکار و مجرد در خانواده، ضریب هوشی پایین والدین، ضعف اعتقادی‌دینی خانواده و بی‌تفاوتی به روابط فرزندان، خانواده‌های پر سفر مخصوصا با تورهای مختلط، پرکاری و مشغله خانواده و غفلت از آموزش یا صمیمیت با فرزندان و نهایتاً خوش‌بینی و اعتماد بیش از حد خانواده به فامیل یا فرزندان.

عوامل اجتماعی

عوامل اجتماعی گسترش رابطۀ دختر و پسر نیز عبارتند از: فشار هم‌سالان به‌صورت کلاس‌داشتن ارتباط با ناهمجنس و بی‌‏عرضه خواندن فرد فاقد رابطه، تسهیل روابط دختر و پسر از طریق توسعه دانشگاه‌ها، سینماها، فرهنگ‌سراها، پارک‌ها و کافی‌شاپ‌ها، تغییر در گروه‌های مرجع جوانان و تضعیف مرجعیت خانواده، علما و معلمان برای جوانان، افزایش سن ازدواج و گسترش روحیه فردگرایی، کاهش کنترل اجتماعی، افزایش حضور اجتماعی دختران، تسهیل ارتباط دو جنس با هم و دشوار شدن کنترل آن، نگرش مثبت برخی دبیران، مشاوران و اساتید نسبت به روابط و حتی تشویق آنان به این ارتباطات و خودنمایی، پوشش نامناسب و آرایش بیشتر دختران و برخی پسران در جامعه.

تهاجم فرهنگ بیگانه

تهاجم فرهنگی دشمن علیه فرهنگ دینیِ جامعۀ ایران به الگوگیری بخش قابل‌توجهی از جوانان از فرهنگ و ارزش‌های جوامع بیگانه و این پندار انجامیده که الگوهایی همچون رابطۀ آزاد دختر و پسر، عامل رشد و وسیله ابراز شخصیت آنان است. همکاری با شبکه‌های خارجی و ضد دینی نیز عده‌ای را به ترویج ارتباط با جنس مخالف و انحرافات جنسی سوق داده است.

رسانه‌‏

رسانه‏‌ها به‌‏ویژه رسانه‏‌های بیگانه و فضای مجازی با ترویج تصاویر و فیلم‌های مستهجن، به حیازدایی و عادی‏‌سازی روابط غیرشرعی پرداخته و نوجوانان به‌‏ویژه دختران را بیشتر در معرض مسائل جنسی غیرضروری قرار می‌دهند و آنان را به صحبت آزادانه دربارۀ مسائل جنسی تشویق کرده و از این طریق به کاهش سن روابط جنسی در جامعه دامن می‌زنند.

پیامدهای رابطۀ دختر و پسر

طبق مطالعات علمی و تجربیات جوامع مختلف، رابطۀ دختر و پسر خارج از چارچوب ازدواج و تعریف‌شده، به افزایش تجرد، کاهش نرخ ازدواج، افزایش سن ازدواج، افزایش طلاق و فرزندان نامشروع، شکل‌گیری الگوهای جدید روابط زناشویی نامشروع چون هم‌خانگی و ازدواج سفید انجامیده و در صورت ختم‌شدن به ازدواج نیز خطر فروپاشی آن بسیار زیاد خواهد بود.

آسیب این مسئله برای دختران بیشتر بوده و آنان را دچار سرخوردگیِ ناشی از قطع ارتباط، نفرت و گاهی نیز با پخش‌شدن عکس‌ها و مسائل خصوصی آنان، دچار آسیب شدید روحی و اجتماعی می‌شوند. این مسائل در نهایت می‌تواند سبب بی‌هویتی، استرس، کاهش عزت‌نفس و مسائل روانی دیگری شود.

تقویت باورهای مذهبی و دینی، آموزش شیوۀ صحیح ارتباط با جنس مخالف، برخورد منطقی والدین با فرزندان در صورت اطلاع از ارتباط آنان و آموزش و جامعه‌پذیری صحیح کودکان و نوجوان توسط نهادها و محیط‌های آموزشی می‌تواند در پیشگیری از آسیب‌های اخلاقی و اجتماعی دختران و پسران در جامعه اثرگذار باشد.

منابع

• امیری، مسلم و همکاران، «مطالعه پدیدارشناسانه دلایل گرایش به ارتباط با جنس مخالف قبل از ازدواج»، نشریۀ زن و جامعه، شماره 4، 1399ش.
• ایمانی، محسن، در سلسله همایش‌ها و نشست‌های بررسی روابط دختر و پسر در ایران، موسسه امام خمینی، 1385ش.
• پناهی، علی‌احمد، جوانی فصل شکفتن، قم؛ موسسه امام‌ خمینی، 1394ش.
• جاوید، «فرهنگ دوستی اسلامی ناظر به روابط اجتماعی حقوقی دختر و پسر»، نشریه زن در فرهنگ و هنر، شماره 2، 1391ش.
• جوکار، محبوبه، «عوامل و آسیب‌های روابط ناسالم دختر و پسر» نشریه طهورا، شماره 5، 1389ش.
• چراغی‏کوتیانی، اسماعیل، بحران خاموش، قم، مؤسسه امام خمینی، 1397ش.
• حسن‌زاده، رمضان، روان‌شناسی خانواده، عشق و ازدواج (مدیریت خانواده)، تهران، ساوالان، 1400ش.
• خلیلی، شیوا و بختیاری، آمنه، «نگرشی روانشناختی به بلوغ دختران»، نشریه مطالعات راهبردی زنان، شماره 41، 1387ش.
• دانش‌پژوه، وهاب، رابطه دختروپسر، تهران، شبر، 1381ش.
• زارعان، محمدجواد، در سلسله همایش‌ها و نشست‌های بررسی روابط دختر و پسر در ایران، قم، موسسه امام خمینی، 1385ش.
• سبحانی‌نیا، محمد، مدیریت روابط دختر و پسر، قم، بوستان کتاب، 1399ش.
• «سند ملی حقوق کودک‏ونوجوان»، پایگاه اطلاع‌رسانی قوانین و مقررات کشور، تاریخ بازدید: 18 دی 1403ش.
• سوزنچی، حسین، جنسیت و دوستی؛ مواجهه‌ای اسلامی با مسئله رابطۀ دختر و پسر، تهران، معارف، 1392ش.
• شجاعی، محمد، درّ و صدف، قم، محیی، 1388ش.
• «قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)»، سامانه ملی قوانین و مقررات جمهوری اسلامی ایران، تاریخ بازدید: 18 دی 1403ش.
• کاوه، محمد، آسیب‌شناسی بیماری‌های روانی، تهران، جامعه‌شناسان، 1391ش.
• محمودیان، حسین و دراهکی، احمد، «عوامل موثر بر نگرش جوانان به روابط دوستی دختر و پسر قبل از ازدواج»، مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، شماره 23، 1393ش.
• موسوی، سیدرضا، «عوامل و زمینه‌های گسترش روابط دختران و پسران با رویکرد به عوامل شخصیتی»، معرفت، شماره 176، 1391ش.
• میرزایی، خلیل و برغمدی،‌هادی، «رابطه با جنس مخالف و عوامل مرتبط با آن»، نشریه رفاه اجتماعی، شماره 34، 1389ش.