ترنسجندر
ترنسجندر، افرادی با هویت جنسی متفاوت از انتساب جنسیتی در آغاز تولد.
ترسنجندر، پدیده‌ای نوظهور در مسائل جنس و جنسیت است که چالش‌ها و مسائل فراوانی را به دنبال داشته است و در علوم متفاوتی از جمله روانشناسی، جامعه‌شناسی و فقه مورد توجه قرار گرفته است.
مفهوم‌شناسی
تراجنسیتی یا ترنسجندر (Transgender) به‌عنوان یکی از انواع همجنسگرایی افرادی هستند که هویت جنسیتی یا بیان جنسیت آنها با جنسیت انتسابی هنگام تولدشان متفاوت است.[۱]تراجنسیتی یک مفهوم چتری است که علاوه بر زنان ترنس و مردان ترنس، افرادی را که منحصراً زن یا مرد نیستند، یعنی افراد نان‌باینری[۲] و جندرکوئیر[۳] را نیز شامل می‌شود.[۴] زنان ترنس، زن هستند؛ مردان ترنس نیز مرد هستند، حتی اگر اندام جنسی منتسب به هویت جنسیتی خود را نداشته باشند. واژه ترنس که مخفف عبارت ترنسجندر است، در این دو عبارت به‌عنوان صفتی برای زن و مرد به‌کار رفته است و به این معنی است که جنسیت انتسابی هنگام تولد آن فرد با هویت جنسیتی‌اش متفاوت است. بیشتر افراد تراجنسیتی آشفتگی جنسیتی را در دوره‌ای از زندگی خود تجربه می‌کنند.[۵] نخستین بار این واژه در سال ۱۹۶۵م، توسط جان الیون[۶] در کالج پزشکان و جراحان دانشگاه کلمبیا در کار تحقیقی بر روی بهداشت و آسیب‌شناسی جنسی استفاده شد و در توضیح آن نوشت؛ «اصطلاح ترنس سکشوال که پیش‌تر استفاده شده بود، گمراه‌کننده است».[۷] تا اوایل سال ۲۰۰۰م، اصطلاحات اصلی مورد استفاده افراد تراجنسیتی، (FtM) برای افرادی بود که از زن به مرد و (MtF) برای افرادی بود که از مرد به زن تغییر یافته بودند. این اصطلاحات اکنون به ترتیب با مرد ترنس و زن ترنس جایگزین شده‌اند.[۸] این افراد ممکن است از طریق جراحی تغییر جنسیت یا هورمون‌درمانی تلاش کنند تا ظاهر فیزیکی خود را با هویت جنسیتی خود منطبق کنند.[۹]
آشفتگی جنسیتی
آشفتگی جنسیتی[۱۰] پریشانی و عدم رضایت فرد به‌دلیل عدم تطابق بین هویت جنسیتی و جنسیت انتسابی پس از تولدش است.[۱۱] این اصطلاح در سال ۲۰۱۳م با انتشار دی‌اس‌ام-۵ جایگزین برچسب تشخیصی اختلال هویت جنسیتی شد تا بدنامی اجتماعی مرتبط با بیماری و اختلال را از افراد تراجنسیتی بزداید.[۱۲] از نظر پزشکی و روانشناختی، ترنسجندرها معمولاً از این وضعیت رنج می‌برند که منجر به نارضایتی شدید در زندگی آنها می‌شود.[۱۳] آنها در جامعه مشکلات فراوانی دارند از جمله طرد اجتماعی، عدم پذیرش از سوی خانواده و محدودیت‌های قانونی. بسیاری از روانشناسان و متخصصان بهداشت روان، برای کاهش این ناراحتی‌ها و بهبود کیفیت زندگی افراد ترنسجندر، جراحی‌های تغییر جنسیت را پیشنهاد می‌دهند.[۱۴]
ترنسجندرها در اسلام
در اسلام، مسئله ترنسجندرها و تغییر جنسیت به‌طور دقیق مورد بحث قرار گرفته است. حتی برخی از مراجع و فقیهان اسلامی با توجه به نیازهای افراد و در شرایط خاصی که البته تحقق آن نادر است، جراحی تغییر جنسیت را مجاز دانسته‌اند. این اجازه به‌شرطی است که پس از بررسی‌های دقیق پزشکی و روانشناختی، نیاز واقعی به تغییر جنسیت اثبات شود. در قرآن کریم به‌طور مستقیم به موضوع ترنسجندر اشاره‌ای نشده است. با این حال، برخی آیات که اشاره به فعالیت‌های گمراه‌کننده شیطان دارد،[۱۵] به ضمیمه آیاتی که به آفرینش انسان و ویژگی‌های جنسیتی اشاره دارند،[۱۶] می‌توانند به‌صورت غیرمستقیم مبانی اسلامی درباره موضوعاتی نظیر ترنسجندرها را روشن کنند. بر اساس این آیات کسانی که بدون حجت عقلی و شرعی دست به تغییر جنسیت می‌زنند، مرتکب عمل شیطانی شده‌اند.[۱۷]
شرایط تغییر جنسیت از منظر فقه اسلامی
تغییر جنسیت به‌عنوان یکی از مسائل جدید در فقه اسلامی، نظرات متفاوتی را میان فقهای اسلامی به خود جلب کرده است. این موضوع به‌دلیل حساسیت‌های شرعی و اخلاقی، به‌طور گسترده‌ای مورد بحث قرار گرفته است: امام خمینی، از اولین فقهای شیعه بود که به‌صورت رسمی درباره تغییر جنسیت فتوا صادر کرد. وی در پاسخ به استفتائاتی که از وی شد، تغییر جنسیت را در صورتی که توسط پزشکان متخصص تأیید شود و نیاز واقعی به آن وجود داشته باشد، بلامانع دانست. در فتوای ایشان، شرط اصلی برای مجاز بودن تغییر جنسیت این است که فرد به‌طور واقعی و پزشکی، نیاز به این تغییر را داشته باشد و این تصمیم نباید بر اساس هوی و هوس یا دلایل غیراصولی اتخاذ شود.[۱۸] آیت‌الله خامنه‌ای در پاسخ به پرسشی درباره تغییر جنسیت، این موضوع را به شرط تأیید نیاز واقعی توسط پزشکان متخصص و رعایت موازین شرعی مجاز دانسته است. وی بر این نکته تأکید کرد که تغییر جنسیت باید پس از بررسی‌های دقیق روانشناختی و پزشکی انجام شود و هدف از آن باید بهبود وضعیت زندگی فرد باشد، نه دلایل غیرضروری.[۱۹] آیت‌الله سیستانی نیز تغییر جنسیت را تحت شرایط خاص و در صورت نیاز واقعی فرد مجاز دانسته است. او بر لزوم رعایت اصول و مقررات اسلامی در طول فرآیند تغییر جنسیت تأکید کرده و بیان داشته که پس از تغییر جنسیت، فرد باید بر اساس جنسیت جدید خود زندگی کند و حقوق و تکالیف شرعی مرتبط با آن را رعایت کند.[۲۰] آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ به استفتاء در مورد تغییر جنسیت، بیان داشته که این عمل در صورتی که دلایل پزشکی و روانشناختی قوی برای آن وجود داشته باشد و مورد تأیید پزشکان متخصص قرار گیرد، بلامانع است. وی همچنین تأکید کرد که این تغییر باید با رعایت کامل اصول شرعی و اخلاقی انجام شود و نباید منجر به تخلفات شرعی شود.[۲۱]
پانویس
- ↑ احمدی، داستان شهر ممنوعه، 1398ش، ص39.
- ↑ Non-binary gender
- ↑ Genderqueer
- ↑ مرکز ملی برابری تراجنسیتی‌ها (National Center for Transgender Equality).
- ↑ بنیاد آموزش و تحقیقات پزشکی مایو (Mayo Foundation for Medical Education and Research).
- ↑ John Eleven
- ↑ الیوان، بهداشت و آسیب‌شناسی جنسی: کتابچه راهنمای پزشک و حرفه، 1965م، ص250.
- ↑ مایرز، « اصطلاحات ترانس به نظر می رسد که همیشه در حال تغییر است و این یک چیز خوب است»، وب‌سایت اسلیت.
- ↑ ویتل و استرایکر، مطالعات ترنسجندر، 2006م، ص221-234.
- ↑ gender dysphoria
- ↑ علوی و همکاران، «گرایش جنسی در افراد مبتلا به اختلال هویت جنسی»، 1393ش، ص47.
- ↑ لغتنامه انجمن روانشناسی آمریکا، ذیل واژه دیسفوریا جندر.
- ↑ همبری، نارسایی جنسیتی و هورمون‌درمانی: راهنمای بالینی، 2021م، ص102-110
- ↑ اریکسون، بدن‌های ترنس، خودهای ترنس، 2022م ، ص62-79.
- ↑ سوره نساء، آیه 119.
- ↑ سوره نساء آیه1 و سوره شوری، آیه49.
- ↑ مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، ذیل آیه 119 نساء، 1387ش ،ج1، ص50.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیله، 1344ش، ج4، ص145، باب تغییر جنسیت.
- ↑ خامنه‌ای، فقه و مسائل جدید، 1379ش، بخش تغییر جنسیت.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، 1394ش، ج 2، ص238، بحث تغییر جنسیت.
- ↑ مکارم شیرازی، الفقه، کتاب النکاح، 1398ش، ج4، ص322، بحثی درباره حقوق و تکالیف بعد از تغییر جنسیت.
منلبع
- قرآن کریم.
- احمدی، کامیل، داستان شهر ممنوعه (پژوهشی جامع در باب دگرباشان در ایران)، لندن، مهری، 1398ش.
- اریکسون، لورا، بدن‌های ترنس، خودهای ترنس، لندن، راتلج، 2022م.
- الیوان، جان‌اف، بهداشت و آسیب‌شناسی جنسی: کتابچه راهنمای پزشک و حرفه، نیویورک، انجمن روانشناسی آمریکا، 1965م.
- بنیاد آموزش و تحقیقات پزشکی مایو (Mayo Foundation for Medical Education and Research)، 1998-2024م.
- خامنه‌ای، سیدعلی، فقه و مسائل جدید، تهران، دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، 1379ش.
- خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیله، قم، اسلامی، 1344ش.
- سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، عراق، دفتر نشر آثار آیت‌الله سیستانی، بی‌تا.
- علوی، کاوه و همکاران، «گرایش جنسی در افراد مبتلا به اختلال هویت جنسی، مجله روانپژشکی و روانشناسی بالینی ایران»، دوره 20، شماره 1، 1393ش.
- مایرز، الکس، «اصطلاحات ترانس به نظر می رسد که همیشه در حال تغییر است و این یک چیز خوب است»، وب‌سایت اسلیت، 2018م.
- مرکز ملی برابری تراجنسیتی‌ها (National Center for Transgender Equality).
- مکارم شیرازی، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1387ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، الفقه: کتاب النکاح، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
- لغتنامه انجمن روانشناسی آمریکا (APA)، 2024م.
- ویتل، استیون و استرایکر، سوزان، مطالعات ترنسجندر، لندن، راتلج، 2006م.
- همبری، ویلی‌سی، نارسایی جنسیتی و هورمون‌درمانی: راهنمای بالینی، لندن، دانشگاه کمبریج، 2021م.