جنسیت‌پذیری عاطفه

جنسیت‌پذیری عاطفه؛ تفاوت‌های عاطفی زنان و مردان.

دستگاه عاطفی زن معطوف به آرامش‌بخشی بوده و عواطف مردانه در مدار اقتدار مرد فعال می‌شود. از این‌رو، عواطف مردانه با عواطف زنانه در ابعاد مختلف گرایشی، ارزشی، نحوه ابراز و تمایلات ‌جنسی به گونه‌های متفاوتی الگوسازی شده و زن و مرد به‌ مثابه زوج عاطفی، به نیازهای عاطفی همدیگر پاسخ می‌دهند. تفاوت عاطفی مستلزم مواجهه عاطفی مناسب است و روابط عاطفی متناسب، زندگی خانوادگی را مستحکم و لذت‌بخش می‌سازد.

مفهوم‌شناسی

عاطفه در لغت به‌معنای شفقت، مهر، علاقه، رقت قلب و حُسن خُلق آمده است. در علم روان‌‌شناسی به احساسات و هیجانات، عاطفه گفته می‌شود. هیجان‌ها به دو دسته مثبت و منفی قابل تقسیم هستند؛ عواطف مثبت شامل علاقه، شادی، غرور، شایستگی، مهربانی، رضایت و پذیرش می‌شود و عواطف منفی ناظر به ترس، خشم، نفرت، سرخوردگی، اضطراب، حقارت، تنهایی و حسادت است. عواطف مثبت بیانگر مشغولیت لذت‌بخش بوده و عاطفه منفی نشان‌دهنده، مشغولیت ناخوشایند است. عواطف مثبت؛ احساس یگانگی، عشق و یکی بودن با دیگران را افزایش می‌دهد؛ اما عواطف منفی باعث دوری از دیگران می‌شود. عواطف مثبت از طریق گشاده‌رویی، لبخند، سلام کردن، هدیه دادن، اعلام دوستی، دست دادن و در آغوش کشیدن بروز می‌یابد. عاطفه در نگرش جامعه‌شناختی به‌عنوان نیاز اجتماعی دارای شاخص‌هایی از قبیل: نیاز به احترام، نیاز به توجه، نیاز به محبت و نیاز به مدارا است. جنسیت در عاطفه انسانی مؤثر بوده و جنس زن نسبت به مرد از عواطف بیشتری برخوردار است.

خاستگاه تفاوت‌های عاطفی

زن و مرد به‌دلیل اشتراک در انسانیت دارای نظام عاطفی مشترک هستند، اما با تفاوت در جنسیت، دستگاه عاطفی آن‌ها تفاوت‌ نسبی می‌یابد. هورمون‌هاي جنسي نر باعث رفتارهاي خشن تهاجمي، رقابت و درگيري مي‌شوند؛ برخلاف هورمون‌هاي جنسي ماده كه آرام‌بخش است و باعث رفتارهاي صلح‌جويانه مي‌شوند. گسترۀ منطقه‌ای از مغز که هنگام درگیری زنان با خاطرات غم‌انگیز فعال می‌شود، هشت برابر مردان است. مغز دختران در برابر انسان‌ها و چهره‌ها حساسیت بیشتری داشته و از این‌رو به همدلی بسیار حساس‌ هستند؛ در حالی‌که مغز پسران در برابر اشیا و اشکال، واکنش بیشتری نشان می‌دهد. ویژگی همدلی و عواطف زنانه سبب می‌شود که آنان بهتر از مردان بتوانند تغییرات عاطفی دیگران را حس کرده و از آنها مراقبت کنند. بر بنیاد چنین تفاوت‌های طبیعی است که هویت زنانه عمدتا برای همکاری، صمیمیت و مراقبت از دیگران ساخته می‌شود، اما هویت مردانه از اساس برای استقلال، رقابت و فردیت شکل می‌گیرد؛ مردها توان جسمي بيشتري از زنان دارند و از سوي ديگر، زنان از طرد شدن و انزوا می‌هراسند. زنان به‌صورت طبیعی نیازمند مراقبت، درک‌شدن و احترام هستند و مردان، نیاز به اعتماد، پذیرش و قدردانی دارند. مادران به‌طور طبیعی با بچه‌های خود بیشتر صحبت می‌کنند؛ به صدای آنها حساس‌ترند و با شنیدن صدای نوزادان‌شان غدد شیری‌شان تراوش می‌کند. آن‌چه پدران در رابطه با فرزندان خود باید بیاموزند، مادران به‌طور طبیعی دارا هستند.

گرایش‌های متفاوت عاطفی

مرد مظهر طلب و عشق بوده و زن مظهر محبوبيت و معشوقيت است. خواست فطري زن اين است كه ديگران دوستش داشته و به او مهر بورزند، در حالي‌كه مرد طبعاً مي‌خواهد؛ ديگران را دوست بدارد و به آنها محبت کند. اين احساسات و عواطف موجب شده كه جنس زن، تأثير پذيرتر از جنس مرد باشد. زنان نیاز به احترام و محبت دارند و مردها محتاج اعتماد هستند؛ هرچه مردان به مراقبت از زنان بیشتر رو آورند، اعتماد بیشتری را از آنها کسب می‌کنند. یعنی با ارضای نیاز زن به مراقبت، نیاز طبیعی مرد به اعتماد نیز تأمین می‌شود. در صورتی‌که زن، مورد احترام قرار نگیرد، روابط زناشویی‌ آنها مختل می‌شود؛ زن شروع به اذیت همسر می‌کند، رفتار سلطه‌گرایانه به خود گرفته و احساس بی‌لیاقتی می‌کند. زن حتی اگر در محل کار خود مورد احترام قرار گیرد، ولی همسرش به احساس او احترام نگذارد، باز هم احساس شایستگی نمی‌کند. از اقتضائات عواطف متفاوت زن و مرد است که مرد به خواستگاری زن برود، چون مرد تحمل آن را دارد که از چندین زن خواستگاری کرده و از آنها جواب رد بشنود، اما این خلاف حیثیت و نیاز طبیعی زن به پذیرفته‌شدن است که از مردی خواستگاری کرده و جواب رد بشنود؛ زن معشوق است و می‌خواهد با تصاحب قلب مرد، بر سراسر وجود او حکومت کند. زن و مرد هر دو گرايش به زينت دارند، اما تمايل زنان به زيور و زينت بسيار بيشتر از مردان است. اسلام نيز ضمن توجه به تفاوت در ميزان این تمايل، استفاده از برخي زينت‌ها را براي زنان جايز و براي مردان حرام کرده است. گرایش شدید زن به زینت از نشانه‌های شدت عواطف زنانه است. گرايش به دين و ارزش‌های معنوي در ميان زنان بيشتر از مردان است. دختران تمايل بيشتر به ايثارگری دارند، اما پسران بیشتر به وضع قوانين تمايل داشته و علاقمند به بازی‌های خشن هستند.

ارزش‌های متفاوت عاطفی

در آموزه‌هاي روايي به تفاوت زن و مرد در حيا و فزوني اين ويژگي در زنان نسبت به مردان اشاره شده است؛ نود درصد از حیا در خلقت زنانه تعبیه شده است و مردها تنها از ده درصد آن برخوردار هستند و به هر میزان که از ویژگی‌های جنسی زنانه بازنمایی شوند از حیای آنها نیز کاسته می‌شود. در رواياتی بر خاستگاه طبيعي حيا و همراه بودن آن با آفرینش زن، اشاره شده است. همچنين كم حيايي امري ناپسند به‌شمار آمده و از خصوصيات آخرالزمان، كاهش حيا در زنان دانسته شده است.

غیرت از دیگر ویژگی‌های اخلاقی در حوزه ارزش‌های ‌عاطفی است که در زن و مرد به‌شکل متفاوت ارزش‌گذاری می‌شود. غيرت‌ورزي ریشه در طبیعت مردانه دارد و در منابع دینی به اختصاص آن به مردان اشاره شده و غیرت زنان حسد دانسته می‌شود. چنین امری متناسب با جواز شرعی چند همسری برای مردان و حرمت آن برای زنان تفسیر شده و اشاره به این امر دارد که غیرت طبیعی مردانه هرگز اجازه نمی‌دهد که همسرش چند شوهر داشته باشد.

جنس زن صبورتر از مرد بوده و خداوند به زنان ده برابر مردان صبوری داده است و هنگـام بارداری صبرش به اندازه ده مرد ديگر افزایش می‌یابد. چنین تفاوت‌هایی از یک طرف به تقویت اخلاق‌ جنسی و نقش‌های جنسیتی در روابط اجتماعی به‌خصوص مناسبات زناشویی مدد می‌رساند، از سوی دیگر موجب تعادل عاطفی در نظام شخصیتی زن می‌شود.

ابرازهای متفاوت عاطفی

عواطف زنانه آرامش‌بخش و تسکین دهنده است، اما ابراز عواطف مردانه معطوف به اطمینان‌بخشی و ایجاد اعتماد است. عاطفه و هیجان در زن بیشتر بوده و پرخاشگری و استقلال‌طلبی در مرد بیشتر است. رنج و عزا در زنان، بیشتر با گریه و افسردگی ظاهر می‌شود و برای آنان، موضوعات جزئی به اندازه موضوعات بزرگ، مهم هستند. گفت‌وگو و تبادل نظر برای پسران، وسیله‌ای برای انتقال پیام است، اما برای دختران، بیشتر ابزاری برای ارتباط عاطفی و همدلی است. زن دوست دارد شنونده داشته باشد و در زمان ناراحتی و یأس نوازش شود. زنان تمایل به خودنمایی دارند، با آرایش و پوشیدن لباس‌های زیبا، به لذتی وصف‌ناپذیر دست می‌یابند. مردها عصبانیت خود را غالباً به‌صورت خشونت‌های فیزیکی اعمال می‌کنند، اما زنان عصبانیت خود را بیشتر با مقاومت منفی و به شکل قهر، سکوت یا شایعه‌پراکنی، ظاهر می‌سازند. خانم‌ها اگر کسی را اندکی دوست داشته باشند، چنان نشان می‌دهند که او را بسیار دوست دارند، اما مردها اگر کسی را بسیار دوست داشته باشند چنان نشان می‌دهند که مقداری او را دوست دارند. زنان از زحمتی که برای راحتی دیگران می‌کشند احساس خرسندی می‌کنند. زن‌ها به سرعت افسرده شده و گریه می‌کنند، اما مردها به‌ندرت افسردگی خود را نشان می‌دهند. سطح کیفی نمایش افسردگی زن‌ها خیلی عمیق نیست، برخلاف مردها که هرچند دیرتر افسرده می‌شوند، اما افسردگی آنها بسیار عمیق است. ابراز عواطف در زنان قوی‌تر از مردان است.

تمایلات عاطفی جنسی

غریزه ‌جنسی، هرچند خاستگاه زیستی دارد، اما دارای ساختار عمدتا روانی-عاطفی است. غریزه‌ جنسی ساختاری، متشکل از مجموعه‌ای از نیازها، احساس‌ها، توانمندی‌های بدنی و روانی است که آثار روانی، عاطفی، اخلاقی، معنوی و اجتماعی فراوانی را در بر دارد، مثلا زنان در رابطه زناشویی، بیشتر به محبت و نوازش نیازمند هستند.

منابع

• قرآن.
• آذربایجانی، مسعود و دیگران، روان‌شناسی اجتماعی با نگرش به منابع اسلامی، تهران، سمت، 1382ش.
• ابن‌منظور، محمد، لسان العرب‏، بیروت‏، دارالصادر، چاپ سوم‏، 1414ق‏.
• ابن‌بابويه، محمّد، من لايحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
• بستان(نجفی)، حسین، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دفتر امور بانوان وزارت کشور، 1388ش.
• «تفاوت زن و مرد از منظر روان‌شناسی و متون دینی»، وب‌سایت وسایل، تاریخ بازدید: 7 خرداد 1403ش.
• «تفاوت‌های عاطفی زنان با مردان»، وب‌سایت راسخون، تاریخ بازدید: 6 تیر 1403ش.
• حسین‌زاده، علی، « تفاوت‌های زن و مرد، نقش و کارکرد»، در مجله معرفت، سال21، شماره 174، 1391ش.
• حرعاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، مؤسسه آل‌البيت، 1409ق.
• دیلمى، احمد، «جنسيت و هنجار اخلاقى در قرآن و روايات»، در فصلنامه تخصصی اخلاق وحیانی، سال اول، شماره اول، پاییز 1391ش.
• صدوق‏، محمد، الخصال‏، قم، جامعه مدرسين، ‏1362ش.
• عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، 1384ش.
• غلامی، علی، «زن، مرد؛ تفاوت‌ها»، وب‌سایت محسن‌زاده، تاریخ بازدید: تاریخ بازدید: 7 خرداد 1403ش.
• فعالي، محمدتقي، «جنسيت؛ فمينيسم يا ذاتگروي الهي (با تأکید بر عدالت جنسیتي)»، در فصلنامه مطاالعات راهبردی زنان، سال دوازدهم، شماره 46، 1388ش.
• فقيهي، علي‌نقي، تربيت جنسي از منظر قرآن و احاديث، قم، دارالحديث، 1388ش.
• كلينى، ابوجعفر، الكافي، تهران، دارالكتب الإسلاميه، 1407ق.
• مارشال‌ریو، جان، انگیزش و هیجان، ترجمه یحی سید محمدی، تهران، ویرایش، 1385ش.
• محمدي، مسلم، «تحليل تفاوت‌هاي جنسيتي زن و مرد در علوم تجربي و آموزه‌هاي ديني»، در دو فصلنامه علمي- پژوهشي انسان‌پژوهي ديني، سال دهم، شماره 29، 1392ش.
• نجمی، رابرت الیاس، روان‌شناسی شادی، ترجمه رویا منجم، تهران، علم، 1382ش.