حقوق و وظایف زن و مرد در اجتماع در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای

«نگاه اسلام این است که زن و مرد ازلحاظ ارزش‌های انسانی برابرند: آن المُسلِمینَ وَالمُسلِماتِ وَالمُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ وَالقنِتینَ وَالقانِتاتِ وَالصدِقینَ وَالصّادِقتِ وَالصبِرینَ وَالصّابِرات، (۹) تا آخر؛ مرد مسلمان و زن مسلمان در مورد ارزش‌های الهی و انسانی هیچ تفاوتی باهمدیگر ندارند وظایف مشترکی هم هر دو دارند؛ وظیفه‌ی امربه‌معروف مشترک است، وظیفه‌ی خدمت مشترک است، وظیفه‌ی جهاد فی سبیل الله [برای] هرکدام به‌نوعی مشترک است، مربوط به مرد یا مربوط به زن ویژه نیست. هرکدام هم وظایف ویژه‌ای دارند؛ زن وظایفی دارد، مرد وظایف ویژه‌ای دارد که خدای متعال به خاطر ادا همین وظایف ویژه، ترکیب ساختمان جسمی و روحی آن‌ها را هم متناسب با آن وظیفه بناکرده و خلق کرده؛ بنابراین این نگاه اسلام و نگاه جمهوری اسلامی به زن است و ما به این نگاه افتخار می‌کنیم؛ ما سرتاپا اعتراض به منطق غربی و روش غربی و سبک زندگی غربی در مورد زنیم؛ معتقدیم آن‌ها به زن‌دارند ظلم می‌کنند.»

حقوق و وظایف مشترک

خدمت به خلق

عدم تفاوت در ارزشمندی و انسانیت زن و مرد موجب برابری ایشان در برخی تکالیف و مسئولیت‌ها شده است. به‌همین جهت زن و مرد، به‌عنوان دو رکن اساسی در تشکیل، حفظ و بقاء جامعه‌ی بشری؛ درمسئولیت خدمت به افراد و جامعه‌ی مسلمین نیز با هم برابرند: «نگاه اسلام این است که زن و مرد ازلحاظ ارزش‌های انسانی برابرند: آن المُسلِمینَ وَالمُسلِماتِ وَالمُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ وَالقنِتینَ وَالقانِتاتِ وَالصدِقینَ وَالصّادِقتِ وَالصبِرینَ وَالصّابِرات، (۹) تا آخر؛ مرد مسلمان و زن مسلمان در مورد ارزش‌های الهی و انسانی هیچ تفاوتی باهمدیگر ندارند وظایف مشترکی هم هر دو دارند؛ وظیفه‌ی امربه‌معروف مشترک است، وظیفه‌ی خدمت مشترک است، وظیفه‌ی جهاد فی سبیل الله [برای] هرکدام به‌نوعی مشترک است، مربوط به مرد یا مربوط به زن ویژه نیست...» در رابطه با عرصه‌های خدمت، تفاوتی میان زن و مرد نبوده و منعی برای آن وجود ندارد. با این‌وجود باید توجه داشت که تمام تلاش و همت مسئولان، و حتی خود زنان، نباید به مسئله‌ی اشتغال معطوف گردد. چراکه این نگاه، نگاه غیرمنصفانه، از باب نادیده‌انگاری مسئولیت‌ها و نقش‌های منحصر به‌فرد زنانه، است.«خانم‌ها ﻣﺠﺎزﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﺑﺸﻮﻧﺪ، ﻣﺠﺎزﻧﺪ ﻛﺎر دوﻟﺘﻰ ﻛﻨﻨﺪ، ﻣﺠﺎزﻧﺪ ﺗﻮي ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮوﻧﺪ، ﻣﺠﺎزﻧﺪ در سازمان‌های دوﻟﺘﻰ ﺗﺎ ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻي دوﻟﺘﻰ ﻫﻢ ﺑﺮوﻧﺪ، ﻫﻴﭻ اﺷﻜﺎﻟﻰ ﻧﺪارد؛ اما ﻣﻦ ﻳﻚ نکته‌ای را ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺮي ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻛﺮده ﺑﮕﻮﻳﻢ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻻ اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﺮدﻳﻢ ﺧﻮاﻫﺮﻫﺎ ﻧﺸﺪ اﺳﺘﺨﺪام دوﻟﺘﻰ ﺑﺸﻮﻧﺪ، آﻳﺎ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ می‌شود ﻛﻪ آن دوﻟﺘﻰ ﻛﻪ زن‌ها را وارد ادارات نمی‌کند؛ اﻳﻦ ﺑﺎ زن‌ها ﺑﺪ اﺳﺖ؟ اﻳﻦ اﺳﺖ واﻗﻌﺎً ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ؟ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻮان در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ آن‌ها را ادارات دﺳﺘﺸﺎن را ﺑﻨﺪ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﻚ ﺷﺎﻫﻰ ﺻﻨﺎر ﺣﻘﻮﻗﻰ مثلاً ﺑﻬﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ؟ اﻳﻦ اﺳﺖ؟ ﻓﻜﺮ می‌کنم ﺧﻴﻠﻰ ﺑﻴﻨﺶ غیرمنصفانه‌ای ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زن ﺑﺎﺷﺪ.»

امربه‌معروف و نهی از منکر

"یکی دیگر از ارزش‌های اسلامی که نهادینه کردن آن اهمیت دارد، نهاد امربه‌معروف و نهی از منکر است. این مسئولیت در ۳ سطح فردی، خانوادگی و اجتماعی مطرح است. هر فرد مسلمان مسئول سلامت و پاکی محیط خود است. در مرتبه بعد، به پاک زیستن اهل‌وعیال و وابستگان حساسیت داشته باشد؛ و سپس باید مسئول پاک نگاه‌داشتن جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند باشد. ازاین‌رو در حدیث آمده است "کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته". این مسئولیت به رتبه و مقام اجتماعی شخص وابسته نیست همان‌گونه که مسئولان بر رفتار زیردستان نظارت دارند، فرودستان نیز باید بر رفتار و کردار و حتی گفتار مسئولان نظارت کنند؛ چراکه بی‌توجهی به این امر موجب گستاخی زمامداران می‌شود و جامعه را به ورطه‌ی فساد می‌کشاند؛ و این امر به مردان اختصاص ندارد و قرآن به‌طور خاص به وظیفه زنان نیز اشاره و آنان را به امربه‌معروف و نهی از منکر ترغیب می‌کند." «وظایف مشترکی هم هر دو دارند؛ وظیفه‌ی امربه‌معروف مشترک است، وظیفه‌ی خدمت مشترک است، وظیفه‌ی جهاد فی سبیل الله [برای] هرکدام به‌نوعی مشترک است، مربوط به مرد یا مربوط به زن ویژه نیست. هرکدام هم وظایف ویژه‌ای دارند؛ زن وظایفی دارد، مرد وظایف ویژه‌ای دارد که خدای متعال به خاطر ادا همین وظایف ویژه، ترکیب ساختمان جسمی و روحی آن‌ها را هم متناسب با آن وظیفه بناکرده و خلق کرده؛ بنابراین این نگاه اسلام و نگاه جمهوری اسلامی به زن است و ما به این نگاه افتخار می‌کنیم؛ ما سرتاپا اعتراض به منطق غربی و روش غربی و سبک زندگی غربی در مورد زنیم؛ معتقدیم آن‌ها به زن‌دارند ظلم می‌کنند.»

جهاد فی سبیل الله

"وقتی جهاد با کلمه «فی سبیل الله؛ درراه خدا» همراه باشد، مفهوم ویژه‌ای دارد و هرگونه فعالیت و مبارزه سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی، اقتصادی، با جان و مال و زبان و قلم و فکر را شامل می‌شود. این‌که گفته می‌شود جنگ و جهاد و مبارزه وظیفه زن نیست، مربوط به جهاد ابتدایی است که مربوط به امام معصوم سلام‌الله‌علیه است و تنها بعضی از فقهای ما رضوان‌الله علیهم فرموده‌اند که اختصاصی به امام معصوم ندارد، اما در جنگ‌های دفاعی، اگر زن فرمانده لشکر زنان بشود نه‌تنها جایز ست بلکه گاهی واجب است، چون دفاع اختصاصی به زن و مرد ندارد. هر جا که دفاع باشد زن همتای مرد و در همه مسائل جنگی و غیرجنگی حضور دارد." «وظایف مشترکی هم هر دو دارند؛ وظیفه‌ی امربه‌معروف مشترک است، وظیفه‌ی خدمت مشترک است، وظیفه‌ی جهاد فی سبیل الله [برای] هرکدام به‌نوعی مشترک است، مربوط به مرد یا مربوط به زن ویژه نیست. هرکدام هم وظایف ویژه‌ای دارند؛ زن وظایفی دارد، مرد وظایف ویژه‌ای دارد که خدای متعال به خاطر ادا همین وظایف ویژه، ترکیب ساختمان جسمی و روحی آن‌ها را هم متناسب با آن وظیفه بناکرده و خلق کرده؛ بنابراین این نگاه اسلام و نگاه جمهوری اسلامی به زن است و ما به این نگاه افتخار می‌کنیم؛ ما سرتاپا اعتراض به منطق غربی و روش غربی و سبک زندگی غربی در مورد زنیم؛ معتقدیم آن‌ها به زن‌دارند ظلم می‌کنند. »

وظایف و حقوق اختصاصی

«...[ زن و مرد] هرکدام هم وظایف ویژه‌ای دارند؛ زن وظایفی دارد، مرد وظایف ویژه‌ای دارد که خدای متعال به خاطر ادای همین وظایف ویژه، ترکیب ساختمان جسمی و روحی آن‌ها را هم متناسب با آن وظیفه بناکرده و خلق کرده؛ بنابراین این نگاه اسلام و نگاه جمهوری اسلامی به زن است و ما به این نگاه افتخار می‌کنیم؛ ما سرتاپا اعتراض به منطق غربی و روش غربی و سبک زندگی غربی در مورد زنیم؛ معتقدیم آن‌ها به زن‌دارند ظلم می‌کنند.» این موضوع در دیدگاه آیه‌الله مکارم شیرازی چنین بیان شده است: "واقعیت این است که جنس زن براى انجام وظایف متفاوتى با مرد آفریده‌شده و به همین دلیل احساسات متفاوتى دارد. قانون آفرینش گرمى کانون خانواده و پرورش نسل‌ها را بر عهده‌ی او گذارده به همین دلیل سهم بیشترى از عواطف و احساسات به او داده است. درحالی‌که وظایف خشن و سنگین اجتماعى بر عهده‌ی جنس مرد گذارده شده و سهم بیشترى از دوراندیشى به او اختصاص‌یافته؛ بنابراین اگر بخواهیم عدالت را اجرا کنیم باید پاره‌ای از وظایف اجتماعى که نیاز بیشترى به اندیشه و مقاومت و تحمل شدائد دارد بر عهده مردان گذارده شود و وظایفى که عواطف و احساسات بیشترى را می‌طلبد بر عهده زنان. "

مرد

مرجعیت،قضاوت و رهبری

"در مسئله قضاوت و اختصاص این تکلیف به مردان و عدم تکلیف برای زن نیازمند بیان چند نکته و مقدمه است. یکی از مسائل مهم در اسلام که به آن توجه خاص شده مسئله تفاوت‌های روحى و جسمى زنان و مردان و تفاوت وظایف آن‌هاست. یک حقیقت غیرقابل‌انکار این است که مرد و زن ازنظر جسمى و شرایط فیزیولوژیک با یکدیگر متفاوت‌اند و هر یک براى انجام وظایف ویژه‌ای آفریده‌شده‌اند. اینکه بعضی‌ها اصرار دارند این دو جنس را مساوى در همه‌چیز قلمداد کنند اصرارى دور از واقعیت است و مطالعات مختلف علمى آن را انکار می‌کند." حرکت بر مدار تناسب حق و تکلیف یا مسئولیت و ظرفیت؛‌ عین برابری و عدالت است و خروج از آن نه‌به صلاح فرد خواهد بود؛ نه‌به صلاح جامعه: «ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻳﻚ زن می‌تواند ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺎﻟﻰ ﻛﺸﻮري را ﻣﺘﺼﺪّي ﺷﻮد ﺟﺰ در ﻣﻮرد رﻫﺒﺮي ﻛﻪ ﺷﺮط ﻣﺮد ﺑﻮدن دارد، به خاطر ﻣﺮﺟﻌﻴﺖ ﺗﻘﻠﻴﺪ و ﻓﻘﺎﻫﺖ و ﺟﺰ در ﻣﻮرد رئیس‌جمهور، ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﻀﺎوت ﻛﻪ در ﻗﻀﺎوت ﻫﻢ ﻗﺎﺿﻰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ؛ اما در بقیه‌ی ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻛﺸﻮري و مسؤولیت‌های ﻋﻈﻴﻤﻰ ﻛﻪ وﺟﻮد دارد، زن و ﻣﺮد ﻋﻠﻰاﻟﺴﻮاء، ﺑﺪون ﻫﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰي می‌توانند ﺳﻬﻴﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ.» باید توجه داشت که سخن گفتن از تفاوت‌های تکوینی، به‌دلیل گرایش‌های افراطى به‌تساوی حقوق زن و مرد در کنار ظلم تاریخى وارد بر زنان، با مشکل و مواجهه‌ی منفى روبه‌رو است. اما حقیقت آن است که واقعیات عینى، تابع احساسات و قضاوت انسان قرار ندارند و تفاوت زن و مرد- هم ازنظر جسمى و بدنى و هم ازنظر روحى و عاطفى- آن‌قدر روشن است که انکار آن‌هم چون انکار بدیهیات است. از دیدگاه اسلام این تفاوت، به‌هیچ‌عنوان، به معنای ارزشمندی و برتری یک جنس در برابر دیگرى نیست.

زن

(خاص)

احیای هویت والای زن

یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های اختصاصی زن ایرانی« احیای هویت والای زن مسلمان» است. در عصر حاضر، نه‌تنها زنان بلکه مردان نیز در یک خلاء هویتی به سر می‌برند و این تفاوت جایگاه و قدرت‌ها است که به اهمیت« احیای هویت زنانه» ضریب می‌بخشد. به‌عبارت دیگر، در دنیایی که زنان بی‌هویت ابزاری برای مشروعیت‌بخشی به بی‌هویتی مردانند؛ تنها زنان مسلمان می‌توانند با هویت اسلامی خویش و ارائه‌ی آن در تمامی ساحات زندگی؛ به وضع موجود پایان دهند:«زن مسلمان ایرانی در ایران اسلامی، باید کوشش این باشد که هویت والای زن اسلامی را آن‌چنان زنده کند که چشم دنیا را به خود جلب کند، این امر وظیفه‌ای است که بر دوش زنان مسلمان است؛ به‌خصوص زنان جوان و دختران دانش‌آموز و دانشجو .»

نمایش رشد زن ایرانی

دیگر وظیفه‌ی اختصاصی زنان جامعه اسلامی، نمایش رشد شخصیت، اعتمادبه‌نفس، جایگاه و موقعیت خویش به زنان جهان است. به‌گونه‌ای که هر مخاطبی را ترغیب نماید برای دست‌یابی به آن دستاورد‌ها وارد این راه شده و اصولی را دنبال نماید که در مشی زن مسلمان ایرانی به‌وضوح قابل روئیت است. «وظیفه‌ی شما خانم‌هاست که با این تلاش‌های بزرگوارانه و انقلابی‌ای که انجام می‌دهید چه در محیط پرستاری، چه در محیط علمی، چه در محیط پزشکی، چه در محیط دانشجویی، چه در محیط خدمات فرهنگی با خدمات گوناگون پشتیبانی جبهه، چه در حضور در میدان سیاست، چه در اظهارنظر، چه در هدایت افکار و تنویر افکار مردم، چه در کارهای هنری، زبان‌دار و جهت‌دار با فعالیت و تلاش خودتان در میدان‌های گوناگون، رشد زن و جست فرهنگی اسلامی زن را به دنیا نشان بدهید و بدانید که دنیا از شما تقليد خواهد کرد، کما اینکه آلان دارد تقلید می‌کند .»

مرجحات (مشاغل توصیه‌ای)

با توجه به تمام آنچه در کلام رهبری در مسئله اشتغال زنان گذشت ایشان برخی مشاغل که متناسب با ویژگی‌ها، احساسات و پاسخگوی نیازهای زنان است را به‌صورت توصیه‌ای برای بانوان مطرح می‌کنند. استخدام زنان در فعالیت‌های دولتی را مجاز و حضور زنان در مجلس، سازمان‌های دولتی، سطوح بالای مدیریتی را بلامانع دانسته اما تأکید می‌کنند که تمام تلاش و همت مسئولان و مدیران و خود زنان نباید در مسئله اشتغال باشد چراکه این نگاه، نگاه غیرمنصفانه به زن است. «خانم‌ها ﻣﺠﺎزﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﺑﺸﻮﻧﺪ، ﻣﺠﺎزﻧﺪ ﻛﺎر دوﻟﺘﻰ ﻛﻨﻨﺪ، ﻣﺠﺎزﻧﺪ ﺗﻮي ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮوﻧﺪ، ﻣﺠﺎزﻧﺪ در سازمان‌های دوﻟﺘﻰ ﺗﺎ ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻي دوﻟﺘﻰ ﻫﻢ ﺑﺮوﻧﺪ، ﻫﻴﭻ اﺷﻜﺎﻟﻰ ﻧﺪارد؛ اما ﻣﻦ ﻳﻚ نکته‌ای را ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺮي ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻛﺮده ﺑﮕﻮﻳﻢ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻻ اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﺮدﻳﻢ ﺧﻮاﻫﺮﻫﺎ ﻧﺸﺪ اﺳﺘﺨﺪام دوﻟﺘﻰ ﺑﺸﻮﻧﺪ، آﻳﺎ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ می‌شود ﻛﻪ آن دوﻟﺘﻰ ﻛﻪ زﻧﻬﺎ را وارد ادارات نمی‌کند؛ اﻳﻦ ﺑﺎ زﻧﻬﺎ ﺑﺪ اﺳﺖ؟ اﻳﻦ اﺳﺖ واﻗﻌﺎً ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ؟ ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﻮان در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ آن‌ها را ادارات دﺳﺘﺸﺎن را ﺑﻨﺪ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﻚ ﺷﺎﻫﻰ ﺻﻨﺎر ﺣﻘﻮﻗﻰ مثلاً ﺑﻬﺸﺎن ﺑﺪﻫﻨﺪ؟ اﻳﻦ اﺳﺖ؟ ﻓﻜﺮ می‌کنم ﺧﻴﻠﻰ ﺑﻴﻨﺶ غیرمنصفانه‌ای ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زن ﺑﺎﺷﺪ.»

حضور در مسئولیت‌های فرهنگی و آموزشی

پرورش نسل آینده بر عهده‌ی تک‌تک افراد جامعه‌ی اسلامی است. با‌این‌وجود ویژگی‌های جنسیتی زنان موجب کسب جایگاه اختصاصی ایشان در این عرصه شده است. تحفظ از ارزش‌های اسلامی و آرمان‌های انقلابی و انتقال آن به نسل آینده، جز در مدار «توجه همراه با عطوفت» ممکن نخواهد بود. مسئولیتی که به‌طور خاص از عهده‌ی جامعه‌ی زنان بر‌خواهد آمد: «از مسؤولیت‌های ﻣﻬﻤﻰ ﻛﻪ زﻧﺎن می‌توانند در آن ﻧﻘﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، در امور ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ و آﻣﻮزﺷﻰ اﺳﺖ؛ ﺷﻤﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ وظیفه‌ی ﺣﺴﺎﺳﺘﺎن ﺑﺎﻳﺪ شاگردها را در ﻣﺪارس ﻣﺆﻣﻦ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﻴﺪ، ﻧﻪ ﻣﺘﻈﺎﻫﺮ و داراي اﺣﺴﺎس اﺟﺒﺎر ﺑﻪ اﻳﻤﺎن. باظرافت و دﻗّﺖ و ﻟﻄﻒ در رﻳﺨﺘﻦ ﺷﺮﺑﺖ اﻳﻤﺎن ﺗﺎ اﻋﻤﺎق وﺟﻮد ﻧﻮﺑﺎوﮔﺎن ﺗﻼش ﻛﻨﻴﺪ. اﻣﺮوز ﺗﻨﻬﺎ اﺑﺰارﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ در دﺳﺖ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﺟﻬﺎﻧﻰ ﺑﺮ ضد ﻣﺎ وﺟﻮد دارد، دو اﺑﺰار اﺳﺖ؛ ﻳﻜﻰ اﺑﺰار ﻓﺸﺎر اﻗﺘﺼﺎدي در کوتاه مدّت و دیگری اﺑﺰار ﻓﺴﺎد ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ در دراز ﻣﺪّت ﻛﻪ خطرناک‌تر اﺳﺖ. معلمین در طبقه‌بندی ارزش ﻣﺸﺎﻏﻞ در درجه‌ی اول ﻗﺮار دارﻧﺪ و اﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ متعلمینتان ﺟﻬﺎد و اﻳﺜﺎر و آینده‌نگری را ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﺪ ﺗﺎ آﻳﻨﺪه‌ي اﻧﻘﻼب ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﻮد. »

پرستاری

دومین مسئولیت شغلی اختصاصی برای زنان که مناسب و متناسب با ظرفیت و توان‌مندی آنان خواهد بود،‌ پرستاری است: «اولین اﺷﺘﻐﺎﻟﻰ ﻛﻪ ﺑﺮاي خانم‌ها ﻣﻄﺮح می‌شود، ﭘﺮﺳﺘﺎري اﺳﺖ. طبیعی‌ترین، متناسب‌ترین، ﺷﺎﻳﺪ مهم‌ترین ﻳﺎ ﻳﻜﻰ از مهم‌ترین اشتغال‌ها اﻳﻦ اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮوﻳﺪ به‌طرف ﺗﺠﻬﻴﺰ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﺎر و آﻣﺎده ﻛﺮدن و سازمان‌دهی ﻛﺮدن و تقسیم‌بندی ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﻛﺮدن ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻣﺮاﻋﺎت ﺟﻬﺎت ﺷﺮﻋﻰ را ﻫﻢ انﺷﺎءاﷲ ﺑﻜﻨﻴﺪ. »

عام

تمامی زنان مسلمان باید بدانند و بتوانند وظایف خود را در تمامی ساحات زندگی خویش، شناسایی و بر مبنای مبانی اسلامی اقدام نمایند. عمل به وظیفه،‌ برقراری پیوند‌های اجتماعی سالم، حضور در میدان‌های اجتماعی و در عین‌حال بهبود و توجه به ارتباط معنوی و قلبی با خداوند؛ همه خطوط و چارچوب‌های مسئولیتی زن مسلمان را مشخص و معین می‌نماید: «شما باید در محیط کار وزندگی، با همسر و فرزندان و همسایه و دوستانتان، به وظایف شخصی خود عمل کنید و پیوندهای معمولی اجتماعی را به‌صورت سالم برقرار نمایید. درعین‌حال، باید در میدان سیاست و صحنه‌ی انقلاب و کارهایی که نظام اجتماعی از شما می‌طلبد و انتخابات و میدان جنگ و عرضه کردن خواست انقلابی و ملی خود در سطح کشور و جهان و بیان اراده سیاسی خود در میدان‌های سیاست و انقلاب، حضورداشته باشید. شما باید در راهپیمایی و سازندگی و میدان جنگ و انتخابات و بیان عقیده‌ی سیاسی خود - آنجایی که اظهار عقیده واجب است - حضورتان را حفظ کنید و در تعیین سرنوشت کشور و انقلاب مؤثر باشيد. درعین‌حال، رابطه‌ی معنوی و قلبی خودتان باخدا را از طریق عبادت و توجه و ذكر و حضور و معنویت و استمداد از خدا و توکل به او و انجام نوافل و فرایض خوب کنید. این سه بعد، انسان مسلمان را می‌سازد اسلام، این را از ما خواسته است و اگر بپرسند: چگونه میسر است؟ پاسخ می‌دهیم که ما الگوهایی ازجمله فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیه داریم. »

راهکار‌های دفاع از حقوق زن در اجتماع

«اﻟﺒﺘّﻪ از ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺮوزي اﻧﻘﻼب، درباره‌ی مسئله‌ی زن و ﺗﻼش ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺣﻘﻮق زﻧﺎن، فعالیت‌های زﻳﺎدي ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب، از زن اﻳﺮاﻧﻰ ﺗﺠﻠﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. پیش‌قراول اﻳﻦ ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻫﻢ اﻣﺎم ﺑﺰرﮔﻮار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ همه‌ی وﺟﻮد ﺑﺮاي زن اﻳﺮاﻧﻰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ارزش و اﺣﺘﺮام ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻮد. ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻴﻨﺶ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ زﻧﺎن ﻛﺸﻮر در اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻰ ﺳﻬﻢ ﺑﺰرﮔﻰ را اﻳﻔﺎ ﻛﺮدﻧﺪ؛ به‌طوری‌که اﮔﺮ ﺣﻀﻮر زﻧﺎن در ﻧﻬﻀﺖ اﻧﻘﻼﺑﻰ ملت اﻳﺮان نمی‌بود، به‌احتمال‌زیاد اﻳﻦ اﻧﻘﻼب ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﭘﻴﺮوز نمی‌شد؛ ﻳﺎ اﺻﻼً ﭘﻴﺮوز نمی‌شد، ﻳﺎ ﻣﺸﻜﻼت ﺑﺰرﮔﻰ در ﺳﺮ راه آن ﭘﺪﻳﺪ می‌آمد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﺣﻀﻮر زﻧﺎن مشکل‌گشا ﺑﻮد. در ﺟﻨﮓ ﻫﻢ همین‌طور ﺑﻮد، در ﻣﺴﺎﺋﻞ دﻳﮕﺮ از اول اﻧﻘﻼب تابه‌حال ﻫﻢ همین‌گونه ﺑﻮده اﺳﺖ.»

احیای حقوق عرفی و شناسایی خلاء‌ها

آنچه به‌طور معمول در سازمان‌های زنان برنامه‌ریزی و دنبال می‌گردد، تمام آنچه زنان در عرصه‌ی حقوق اجتماعی به آن نیازمندند؛ نیست. باید توجه داشت که برخی از حقوق و وظایف مربوط به زنان جنبه‌ی عرفی داشته و ممکن است در مواردی به ایشان تحمیل یا از آنان دریغ شود. حل بسیاری از مسائل زنان ریشه در عرف محیط پیرامونی افراد داشته که باید مورد توجه قرار گیرد:«سازمان‌های زﻧﺎن ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ ﺑﻴﺶ ازآنچه اﻣﺮوز ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ دنبال تربیت زن ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻜﻨﻨﺪ، ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر از آن‌ها ﺑﺮﺑﻴﺎﻳﺪ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮوﻧﺪ دﻧﺒﺎل اﺣﻴﺎي ﺣﻘﻮق زن؛ ﺣﻘﻮق ﻫﻢ ﻣﻨﻈﻮرﻣﺎن آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮي ﻛﺘﺎب ﻧﻮﺷﺘﻪ می‌شود، ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘّﻰ ﺣﻘﻮق ﻋﺮﻓﻰ، ﻋﺮف، ﻋﺮف ﻣﺎ در ﻣﻮرد زن ﻳﻚ ظلم‌هایی، ﺟﻔﺎﻫﺎﻳﻰ دارد. آن سازمان‌ها می‌توانند این‌ها را ﻳﻚ ﺧﺮده‌اي ﻫﻤﻮار ﻛﻨﻨﺪ. » احیاء و احقاق حقوق زنان، چه عرفی و چه قانونی، در گروی شناسایی دقیق مسائل و خلاء‌های موجود است. گام بعدی سازمان‌های مدنی و حقوقی باید مطالبه‌ی پیش‌گیری، توقف یا توسعه و راه‌اندازی طرح‌ها و برنامه‌ها-‌ از مراکز و افراد ذی‌ربط- باشد: «همه‌جاي دﻧﻴﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺮد ﺧﻮدش را ﻃﻠﺒﻜﺎر و مسلط از زن، ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻧﻪ در ﻳﻚ برهه‌ای از ﺗﺎرﻳﺦ، ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﻢ ﻧﺒﻮده. ﺧﻮدش را ﻃﻠﺒﻜﺎر داﻧﺴﺘﻪ ﻳﻚ ﻣﻈﻠﻮﻣﻴﺖ تاریخی زن؛ ﻳﻚ ﻣﻘﺪاري اﻳﻦ را ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺒﺮان ﻛﻨﺪ، سازمان‌ها راﻫﺶ ﻫﻢ اول از ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻳﻦ ﺣﻘﻮق ﻣﺪﻧﻰ و ﺧﺎﻧﻮادﮔﻰ زن ﻫﺴﺖ و ﺣﻘﻮق اﺟﺘﻤﺎﻋﻰ زن ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻨﺪ ﺧﻸﻫﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺴﺖ، آن‌ها را از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺠﻠﺲ و دستگاه‌های رﺳﻤﻰ و دوﻟﺘﻰ و این‌ها ﺟﺒﺮان ﻛﻨﻨﺪ. این کار سازمان‌هاست. ﺑﻴﺶ ازآنچه ﻛﻪ ﻛﺎر ﺗﺮﺑﻴﺘﻰ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻨﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﺎر از این‌ها برمی‌آید؛ و اما آﻧﻰ ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺳﺆال ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ راﻫﺶ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺧﺐ ﮔﺎﻫﻰ واﻗﻌﺎً برنامه‌ریزی اﺳﺖ، ﺑﺎﻳﺪ اﻓﺮاد وارد در اﻣﻮر ﺗﺮﺑﻴﺘﻰ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﺮﻫﻨﮕﻰ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ، ﺣﺴﺎﺑﻰ مسئله را موردمطالعه ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ برنامه‌ریزی ﻛﻨﻨﺪ. ﭼﻴﺰي ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ در دو ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻢ. »

دفاع متفکرین مسلمان از حقوق زن

قطار جامعه، همواره در مسیری حرکت نموده که برای آن ریل‌گزاری شده است. متفکرین و اندیشمندان هستند که با قدرت تبیین خویش فلسفه‌ها و مکاتب فکری را به کف جامعه وارد نموده و به جریان‌های اجتماعی جهت داده‌اند. در رابطه با حقوق حقه‌ واسلامی زنان نیز باید از این ظرفیت بهره‌مند شد تا مطلوب حاصل آید:«ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن در ﻗﺮن اﺧﻴﺮ، در دهه‌های اﺧﻴﺮ به‌خصوص ﭼﻪ در اﻳﺮان ﭼﻪ در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ، وظیفه‌ی ﺧﻮدﺷﺎن داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از زن دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ، ﺣﻘﻴﻘﺖ زن، ﺷﺨﺼﻴﺖ زن، اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي ﻧﻬﺎﻧﻰ ﻣﻮﺟﻮد در زن، ﭼﻪ آن‌هایی ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮد در آن اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎ ﺷﺮﻳﻚ اﺳﺖ، ﭼﻪ آن اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ او دارد و ﻣﺮد ﻧﺪارد، ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ زﻧﻬﺎ را آﺷﻨﺎ ﻛﻨﻨﺪ و از ﺣﻘﻮق زن دﻓﺎع ﻛﻨﻨﺪ. اﻟﺒﺘّﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم، ﭘﻴﺸﮕﺎم در اﻳﻦ دﻓﺎع ﺑﻮد و آن‌کسانی ﻛﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﻛﺮدﻧﺪ درﺑﺎره‌ي زن اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ، آن‌ها از اﺳﻼم آﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ آن‌ها ﻳﺎد داد ﻛﻪ در وﺟﻮد زن، ﭼﻪ ﮔﻮﻫﺮﻫﺎﻳﻰ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ. این‌ها ﺣﺮف ﺑﻮد، ﺣﺮﻓﻬﺎﻳﻰ ﻛﻪ درﺑﺎره‌ي زن، ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ اﺳﻼﻣﻰ ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب ﮔﻔﺘﻨﺪ، ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب ﻫﻢ ﺑﺎرﻫﺎ و ﺑﺎرﻫﺎ ﭼﻪ وﺟﻮد ﻣﺒﺎرك اﻣﺎم و ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ در اﻳﻦ زمینه‌ها ﺳﺨﻦ گفته‌اند درﺑﺎره‌ي زن حرف‌های زﻳﺎدي زدﻧﺪ. »

تبیین جدید از دیدگاه اسلام

فهم و درک انطباق تکالیف و حقوق اسلام با فطرت بشری، در اندیشمندان متفکر اسلام، از گذشته وجود داشته است. آنچه در تبیین این مسائل اهمیت دارد؛ تناسب آثار با شرایط و ادبیات روز است. تبیینی که باید بر پایه‌ی معارف اسلامی صورت‌بندی و دنبال شود: «ﻧﻈﺮ اﺳﻼم در ﻣﻮرد ﺣﻘﻮق زن و ﺣﻘﻮق ﻣﺮد ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﻮد. ﺧﻮد ﺑﺎﻧﻮان ﻫﻢ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر ﻛﻨﻨﺪ؛ اما ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ درمعارف اﺳﻼﻣﻰ آﮔﺎﻫﻰ دارﻧﺪ، ﺗﻼش ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﻼم را در آنﺟﺎﻫﺎﻳﻰ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق زن و ﻣﺮد ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ، درﺳﺖ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ، ﺗﺎ هرکسی ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ دﻗﻴﻘﺎً ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎﻧﻰ زن و ﻣﺮد و ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ. اﻟﺒﺘّﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮﺑﻰ ﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﻣﺮوز ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ زﺑﺎن اﻣﺮوز اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺸﻮد، واﻻ درگذشته ﻫﻢ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮﺑﻰ انجام‌گرفته اﺳﺖ و اﮔﺮ ﻛﺴﻰ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و توجه ﻛﻨﺪ، ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ اذﻋﺎن و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ. »

افزایش زنان کارآمد

وجود زنان کارآمد و صاحب اثر در اجتماع است که می‌تواند باور‌های رایج در رابطه با توان‌مندی زنان را به انتقاد بکشاند و با اثبات شایستگی و لیاقت جامعه‌ی زنان یکی از مؤثرترین گام‌ها را در جهت احقاق حقوق اجتماعی آنان بر دارد. با این وجود نباید این همت؛ مسیر را دچار انحراف کرده و از چارچوب اصلی مسئولیت‌های زن مسلمان ایرانی خارج کند: «ﺟﻮاب٢: ﭼﺮا، ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً در ﻃﻮل زﻣﺎن اﻳﻦ ﺟﻮ را ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻜﺴﺖ. اگر خانم‌های ﻛﺎرآﻣﺪي سرکار ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ. ﺣﺎﻻ اﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺧﺎﻧﻢ، ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ به‌عنوان ﻛﺴﻰ ﻛﻪ می‌خواهید از ﺣﻘﻮق زن دﻓﺎع ﻛﻨﻴﺪ، ﻫﺪﻓﺘﺎن را اﻳﻦ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ ﻛﻪ خانم‌ها ﺣﺘﻤﺎً وزﻳﺮ ﺑﺸﻮﻧﺪ. »

مدخل‌های مرتبط

• ولایت زن
• قضاوت زنان
• ولایت عامه زنان
• مرجعیت زن
• شرکت زنان در جنگ از منظر فقهی
• اشتغال زنان در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای
• ‏حرمت و کرامت زن در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای
• عدالت و جنسیت در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای
• آموزش و تحصیل زن در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای
• مبانی، ضرورت، اهداف و بایسته‌ها مساله زن در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای

منابع

• KHMENEI.IR
• بانکی پور فرد،محمد حسین،مجموعه 5 جلدی نقش و رسالت زن، در بیانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی،انتشارات انقلاب اسلامی،1391
• مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج2، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، 1387-1354

مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، نشر صدار، 1386