خانواده در آیین زرتشت

خانواده در زرتشت؛ تشکیل خانواده تکلیفی مذهبی و پیمانی لازم برای رستگاری روح.

خانواده در آیین زرتشت اهمیت زیادی دارد، زرتشتیان بنیاد نظام خانواده را، بر ازدواج و پایداری آن را بر فرزند‌آوری به حساب می‌آوردند، زیرا خانواده نخستین شالوده نظام اجتماعی است. در فرهنگ اوستایی، بر تعالیم حفظ خانواده و تداوم بخشیدن به آن تاکید بسیار شده است.

زن در خانواده

زن با بچه‌دار شدن نقشی حیاتی در جنگ کیهانی بین خیر و شر ایفا می‌کند. زن خانه‌دار با پاکیزگی روزانۀ خانه، آلودگی و تباهی، سلاح­‌هایی که اهریمن برای نابودی و از بین بردن آفرینش نیک خداوند به کار می‌برد، را دور می‌سازد. مرد، «کدخدای خانه» و رئیس خانواده است. هنگام نام بردن از شوهر، از تعبیر «خدای خانه» استفاده می‌کردند.

در قوانین زرتشتیان؛ شوهر کردن برای زن، به معنای در آمدن از سالاری پدر یا برادر و رفتن به سالاری شوهر یا پدر شوهر، داخل خانواده شوهر بود. مرد خانواده مراقب اجاق خانواده بود تا نگذارد آتش آن خاموش شود. او مسئول تأمین خوراک، پوشاک زن و کودکان بود و در مقابل، همسر و فرزندان تابع محض پدر بودند.

زن «کدبانوی خانه»، متولی‌زادن و پرورش فرزندان بود. در اوستا، بر «فرمان‌برداری زن از شوهر خویش» تأکید، و «زنان خوب آموخته» تجمید شده‌اند. زن نیک کردار به پاکیزگی خویش و خانه توجه می‌کند؛

از شوهر تمکین، و از دارایی‌های خانواده حفاظت می‌کند. همچنین آزردن شوهر با زبان، و حاضر جوابی در برابر وی، از صفات ناشایست زنان شمرده شده و با عقوبت همراه است. از سوی دیگر نقش مادری زنان تکریم، و فرزندان به فرمان‌برداری از مادر خود توصیه شده‌اند.

حقوق زنان در خانواده

دختر همانند پسر در خانه تا زمانی که شوهر انتخاب می‌کرد حقوقی مشابه داشت. اعمال قوانین ارث و میراث پسرها و دخترها یکسان بود. دختر می­‌توانست شوهر احتمالی که برای او انتخاب شده بود را رد کند. در زمانی که او ازدواج کرده، شوهر باید مخارج او را صرف نظر از درآمدی که حتی زن از خود می‌­داشت برعهده می‌‌گرفت.

اگر بیوه می­‌شد به خانۀ پدری باز می­‌گشت و پدر دوباره عهده­‌دار او می­‌شد. زنان همانند مردان می‌توانستند از شریک زندگی خود طلاق بگیرند.

جایگاه زن در درون خانواده     

در درون خانواده نیز زن از ارجمندی و قدرت برخوردار بود که به نقش او به عنوان مادر خانواده باز می‌گردد. در دین زرتشت این اعتقاد وجود داشته که«فرّه خانه» با زن خانواده پیوند دارد و هرگاه جسد او را از خانه بیرون برند، «فرّه خانه» با وی بیرون خواهد رفت.

فرزندان باید هم از پدر و هم از مادر فرمان‌برداری می‌کردند. همسر توانا می‌توانست در اموال شوهر شریک شود. زن حق مالکیت داشت و می‌توانست درآمد ویژه داشته باشد و دستمزد خود را برای خود نگه دارد.

با این وجود نمی‌توان اعتبار و اقتدار جنسیت مردانه را مورد تردید قرار داد. مرد در دین زرتشتی از حقوق و مزایای بالایی برخوردار بود و مسئول تأمین معاش جامعه بود. زن در جامعه زرتشتی اگر کوشا، هوشیار و فعال بود، می‌توانست با تمسک به حق تملک و دارایی خود، جایگاه والایی به دست آورد و جایگاهی هم سنگ و هم‌تراز مردان کسب کند.

وظایف زن در بیرون خانواده

وظایف زن در ایران باستان به فعالیت‌های اقتصادی در خانواده محدود نمی‌شد، بلکه در پیشبرد معنوی و اخلاقی تمام جامعه نقش مهمی را ایفا می‌کرد او معلم اخلاق به شمار می‌آمد.

در اوستا همیشه زن یک جزء مهم جامعه شناخته شده و در همه حقوق اجتماعی، حتی در آئین‌های دینی نیز با مرد برابر دانسته شده است. در ادعیه زرتشتیان، هرجا از فروهر گذشتگان یاد شده فروهر زنان پارسا نیز ستوده شده است.

در ایران باستان زن مقام بسیار ارجمندی داشت و در بسیاری از شئون زندگی با مرد همکاری می‌کرد. پسر به خاطر شرکت در کارهایی مثل جنگ، شکار و کشاورزی مورد توجه و مهر بیشتر بود و در اوستا آیات بسیاری وجود دارد که در آنها فرد از درگاه خداوند و ایزدان خواستار پسر است. اما در عین حال بندهای متعددی در اوستا یافت می‌شود که بر یکسان بودن ارزش پسر و دختر دلالت دارد.

منابع مرتبط

• غلامی، علی، زن و خانواده در ادیان (با رویکرد تطبیقی)، قم، جامعة الزهراء، چاپ اول، تابستان 1399ش.
• لطیفی، عبدالحسین، «جایگاه زن و احکام ازدواج در دین مزدایی»، نیمسال نامۀ تخصصی پژوهشنامۀ ادیان، سال دوّم، شماره سوم.
• مزداپور، کتایون؛ تکمیل همایون، ناصر، حیات اجتماعی زن در ایران، تهران، مؤسسه مطالعاتی و تحقیقات فرهنگی، 1369ش.
• هنیلز، جان راسل، آیین زردشت و پارسیان، مترجم: سعید علی‌محمدی، قم، نشر ادیان (وابسته به دانشگاه ادیان و مذاهب) چاپ اول، پاییز 1393ش.