عده طلاق

عده طلاق؛ پرهیز زن از ازدواج در مدتی معین بعد از طلاق.

یکی از مسائل فقهی ـ حقوقی که در باب طلاق مطرح است، موضوع عده می‌‎باشد. در مدت عده، زنان اجازه ازدواج مجدد را ندارند. عده در تمام مذاهب اسلامی به عنوان یک اصل مسلم می‌‌باشد و تنها در یکسری احکام، تفاوت‌هایی مشاهده می‌گردد.

اقسام عده و مدت آن‌ها

1.عده طلاق

در ازدواج دائم عده طلاق، سه طهر(پاک شدن از حیض) است. مدت عده برای زنی که حیض نمی‌بیند و به سن یائسگی نرسیده سه ماه است. اگر زن باردار باشد، مدت عده تا پایان بارداری است؛ حتی اگر لحظاتی بعد از طلاق، وضع حمل کند. زن یائسه به دلیل شرایط خاص و زنی که بین او و همسرش رابطه زناشویی برقرار نشده‌است عده ندارد.

2.عده وفات

عده فوت شوهر چهار ماه و ده روز است. در عده وفات تفاوتی بین ازدواج دائم و موقت وجود ندارد. زن یائسه یا زنی که بین او و شوهرش رابطه زناشویی صورت نگرفته نیز باید عده وفات نگه‌دارند.

3.عده زن باردار

در ازدواج دائم و موقت، طلاق یا فسخ و مرگ همسر عده زن باردار تا هنگام زایمان می‌باشد؛ اما در فوت همسر اگر مدت زمان مانده تا زایمان کم‌تر از چهار ماه و ده روز باشد زن باید تا پایان چهار ماه و ده روز عده را نگه‌دارد. اگر بچه قبل از زایمان سقط شود عده در هنگام مرگ فرزندبه پایان می‌رسد.

4.عده ازدواج موقت

در ازدواج موقت، مقدار عده، دو طهر است. عده زن باردار مانند ازدواج دائم تا زمان وضع حمل و عده مرگ همسر چهار ماه و ده روز است. در زنانی که با وجود عدم یائسگی، حیض نمی‌بینند نیز این مدت چهل و پنج روز است.

5.عده مفقود الاثر

اگر مردى مفقود شود و غیبت او به صورتی باشد که خبری از مرگ یا حیات او نباشد، چنان‌چه مالى از او باقى باشد که برای مایحتاج همسرش مصرف شود، یا ولی و سرپرستی دارد که مخارج همسرش را بر عهده گیرد، بر زن واجب است که منتظر بماند تا مطمئن شود که همسرش زنده نیست یا او را طلاق داده است. اما اگر مالى از شوهرش نمانده یا سرپرستی وجود ندارد که مخارج او را تأمین کند؛

باز هم مى‌تواند منتظر باشد ولی اگر قصد ازداج دارد، می‌تواند نزد حاکم شرع برود و حاکم شرع از زمان مراجعه، چهار سال به زن زمان مى‌دهد و در این مدت درباره شوهرش جستجو می‌شود، اگر معلوم نشد که او زنده است یا مرده، اگر مرد ولی یا وکیل داشته باشد حاکم به او دستور می‌دهد که زن را طلاق دهد و اگر اقدامی انجام نداد، او را مجبور می‌کند و اگر ولی نداشت، یا اقدام نکرد و اجبارش هم امکان نداشت، حاکم شرع حکم به طلاق زن داده و همسر مرد غایب چهار ماه و ده روز عده وفات نگه مى‌دارد و بعد مى‌تواند ازدواج کند.

6.عده وطی یه شبهه (آمیزش اشتباهى)

در صورتی که مرد غریبه‌اى با زنى به تصور اینکه همسر او می‌باشد نزدیکی کند، چه زن بداند که او شوهرش نیست، یا گمان کند شوهرش مى‌باشد، باید عده نگه دارد. مدت عده وطی به شبهه مانند عده طلاق سه طهر است.

7.عده ارتداد

مطابق فتوای فقها، اگر مرد یا زن پس از ازدواج مرتد شوند، ازدواج منتفی می‌شود. اگر مرد مرتد فطری(مرتد فطری کسی است که پدر و مادر او یا یکی از آن‌ها در هنگام انعقاد نطفه او مسلمان باشند و خود او نیز در حال بلوغ، مسلمان باشد و سپس کافر شود.) شود، جدایی آن‌ها قطعی است و زن باید عده وفات نگه دارد؛

ولی اگر مرتد ملی(مرتد ملی كافرى است كه از پدر و مادر غير مسلمان متولد شده ولى پس از قبول اسلام مجدداً كافر گرديده است.) شود، زن باید عده طلاق نگه دارد و اگر در مدت عده، مرد دوباره مسلمان شد، ازدواج آن‌ها ادامه می‌یابد.

زنان فاقد عده

بر زنان بدون عده، نگه داشتن عده واجب نیست و آن‌ها بلافاصله بعد از جدایی می‌توانند ازدواج کنند. علت این امر اطمینان داشتن از عدم وجود حمل است که احتمال آن در این زنان منتفی می‌باشد. این زنان عبارتند از:

1. زنان غیر مدخوله یعنی زنانی که آمیزش جنسی نداشته‌اند.
2. زوجه صغیره یعنی دختر نابالغ؛ هرچند با او عمل آمیزش انجام شده باشد.
3. زنان یائسه یعنی زنانی که دیگر عادت ماهانه نمی‌شوند.

احکام و قوانین عده طلاق

بعضی از احکام فقهی عده، بر مبنای فتواهای مراجع تقلید بدین ترتیب است:

• ازدواج کردن با زنی که در عده است، جایز نیست؛ فرقی ندارد که او در عده ازدواج دائم، موقت یا عده وفات باشد.
• اگر مردی با زنی که در عده طلاق رجعی می‌باشد ازدواج نماید و نزدیکی داشته باشد، آن زن بر او حرام ابدی می‌گردد؛ هرچند که او آگاه به حکم ازدواج در عده نباشد یا نداند که زن در عده است.
• اگر مردی آگاه به حرام‌بودن ازدواج در عده باشد و و نیز اطلاع داشته باشد که زن در عده است، با این وجود با او ازدواج نماید، آن زن به او حرام ابدی می‌شود؛ هرچند که با او نزدیکی نکرده باشد.
• خواستگاری کردن از زنی که در عده طلاق رجعی است، مجاز نمی‌باشد.
• زنی که در عده طلاق رجعی است، نفقه‌اش برعهده شوهر می‌باشد؛ اما در عده طلاق بائن، فقط اگر زن باردار باشد، در دوره بارداری، مرد باید به او نفقه دهد.
• جایز نیست مرد، زنی را که در عده طلاق رجعی قرار دارد، از منزلی که زمان طلاق در آن‌جا زندگی می‌کرده، بیرون نماید. این زن نیز بدون اجازه شوهرش نمی‌تواند از منزل خارج شود.
• در عده وفات، کاری که زینت شمرده می‌شود، مثل سرمه‌کشیدن و پوشیدن لباس‌های زینتی بر زن حرام می‌باشد.
• زنا با زنی که در عده طلاق رجعی قرار دارد، موجب حرمت ابدی زن و مرد به یکدیگر می‌شود.

فلسفه عده

در تبیین فلسفه عده می‌‌توان به امور ذیل اشاره نمود:

1. جلوگیری از اختلاط نسب: بدیهی‌ترین علت نگه‌داشتن عده برای زنی که رابطه زوجیت او منحل گشته، جلوگیری از اختلاط نسب است. زنی که از نکاح به جهت فوت یا طلاق، خارج می‌‌شود، برای اطمینان از عدم بارداری، در مدت زمان معینی از ازدواج مجدد پرهیز می‌‌کند تا از اختلاط نسب جلوگیری شود.
2. امکان رجوع شوهر در طلاق رجعی: عده طلاق، مهلتی برای تفکر نمودن و بازگشت به زندگی خانوادگی است. در این مدت زن و شوهر می‌‌توانند درباره سرنوشت فرزندانشان و نیز کانون خانوادگی خود اندیشه کنند و قانون‌گذار به شوهر این امکان را داده که در صورت پشیمانی از جدایی، با رجوع خود، اثر طلاق را از بین ببرد و پیوند ازدواج را از سر بگیرد. به‌همین دلیل است که زن در طلاق رجعی مستحق نفقه می‌باشد و در همین راستا در قرآن به مرد امر شده که زن را در خانه خود نگه‌دارد.
3. احترام به شوهر در فوت: عده وفات از عده طلاق طولانی‌تر است و زنان یائسه و غیر مدخوله که از عده طلاق معاف هستن را نیز شامل می‌شود. بنابراین درباره تشریع عده وفات می‌توان گفت که تنها علت آن، اطمینان از پاک بودن رحم زن نیست بلکه حفظ کردن حرمت و وفاداری زن به زندگی‌ای است که با مرد داشته است. علامه طباطبایی نیز سبب این امر را مراعات جوانب عفاف و حیا و حفظ کردن شأن زن بیان می‌کند.
4. تعبدی بودن عده: بعضی فقهای امامیه حتی در مواردی که زن از عدم وجود طفل در رحم خویش مطمئن است، عده را بر او واجب می‌‌دانند و بیان می‌کنند که زن، عده نگه‌می‌‌دارد تا از پاک بودن رحمش از حمل آگاهی یابد و یا اساساً صبر کردن از ازدواج در مدت عده، از باب تعبد است.

منابع

• بنی‌هاشمی خمینی، محمدحسین، توضیح‌المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۲۴ق.
• خمینی، روح‌الله، استفتائات، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۲۲ق.
• خمینی، روح‌الله، نجاه‌العباد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
• صفایی، حسین؛ امامی، اسدالله، حقوق خانواده: نکاح و انحلال آن (فسخ و طلاق)، تهران، دانشگاه تهران، 1369ش.
• طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بی‌جا، دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
• «عده طلاق چیست و عده در طلاق به چه معناست؟»، سایت رهپویان، تاریخ درج مطلب: 26مرداد 1400، تاریخ بازدید: 2اسفند 1401.
• علوی قزوینی، علی، «انواع عده و وضعیت زنان فاقد رحم»، مطالعات راهبردی زنان، شماره40، سال10، تابستان 1387ش.
• فاضل مقداد، جمال الدین سیوری، کنزالعرفان فی فقه القرآن، تهران، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار، بی‌تا.
• فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول مشتمل بر بخشی از مسائل آن دو علم، تهران، دانشگاه تهران، چاپ شانزدهم، 1383ش.
• فیاض کابلی، محمداسحاق، رساله توضیح‌المسائل، قم، مجلسی، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
• گلپایگانی، سید محمدرضا، مجمع‌المسائل، قم، دارالقرآن الکریم، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
• محقق حلی، نجم الدین جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408ق.
• مکی عاملی، محمد بن جمال الدین(شهید اول)، اللمعه الدمشقیه، ترجمه محسن غرویان، قم، دارالفکر، چاپ24، 1383ش.
• نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1401ق.
• یوسفی، رقیه، «چیستی و چرایی عده در اسلام»، پژوهش‌نامه مطالعات اسلامی زنان و خانواده، شماره1، سال1، پاییز و زمستان 1392ش.