نامه بانوان
 | |
| سردبیر | شهناز آزاد |
|---|---|
| دسته‌بندی | مجله بانوان |
| بسامد | ماهی دوبار |
| نخستین شماره | یک مرداد 1299تا 24خردا 1300 |
| کشور | ایران |
| زبان | فارسی |
بنیان‌گذاران
نامه بانوان از یک مرداد 1299تا 24خردا 1300 در تهران منتشر می‌شد. ناشر و سردبیر مجله شهناز آزاد بود. شهناز آزاد به کمک همسرش ابوالقاسم آزاد که تجربه روزنامه‌نگاری با روزنامه‌هایی چون آسایش، آزاد و نامه پارسی را داشت دست به انتشار نامه بانوان زد. شهناز و همسرش از پیشگامان آزادی زنان به خصوص کشف حجاب محسوب می‌شوند.[۱]
ساختار و چینش مطالب در هر شماره نشریه به این صورت بود:
- يک مـقاله اسـاسی،
- واردات اداری،
- مهم‌ترين حوادث داخله و خارجه (به خصوص راجع به زنان)
- در هر شماره، شرح حال يکی از زنان تاريخی دنيا به پارسی خالص
- در پاورقی يک رمـان اخـلاقی بسيار رقت آور و حيرت انگيز راجـع بـه سرگذشت يک شاهزاده خانم ايرانی
- ورق آخرش نیز فرهنگ آزاد به تألیف حاج ميرزا ابوالقاسم خان آزاد از عربی به پارسی خالص و انگليسی بود.
اهداف
نشريه نامه بانوان به دنبال بيداری و آگاه كردن زنان از حقوق و جايگاه خودبود. اين روزنامه به چاپ مقاله‌هايی می‌پرداخت كه فقط به قلم زنان نوشته شـده بـود و بحـث اصـلی آن تعلـيم و تربيت دختران و زنان ايران و اصلاح تفكر عدم حضور زن در اجتماع بـود.[۲] شماره اول اين روزنامه ماهی دو بار با شـعار «زنـان نخسـتين آموزگـار مردان‌اند» در هشت صفحه به قطع خشتی و با چاپ سربی در مطبعـه حكيميـان تهـران چـاپ می‌شد. زير عنوان نامه بانوان در صفحه اول آن نوشته شده بود: «ايـن روزنامـه بـرای بيـداری و رستگاری زنان بيچاره و ستمكش ايران است». هر چند شعار نامه بانوان تلاش برای احقاق حقوق زنان از جمله آموزش، تعلیم و تربیت بود اما نشريه در تبليغ آرای خود برای رفع موانع پيشرفت زنان و نقد برخی احكام و باورهای اعتقادی گاه چنان دچار افـراط و اغراق و داستان‌پردازی می‌شد كه با عكـس‌العمـل‌هـای سـخت حكومتيـان، كـه چنـدان هـم پايبندی مذهبی نداشتند، روبه رو می‌شد.
محتوا
مقاله افتتاحی نامه بانوان با عنوان «وجوب تعليم نسوان يا ششصد كرور زنده به گور» به خوبی رسم و سياق مطالب روزنامه را نشان می‌دهد. بحـث تعلـيم و تربيـت دختـران و زنـان ايـران و اصلاح تفكر عدم حضور زن در اجتماع از عمده مسائل اين نشـريه بـود. اين نشريه درست سه روز پس از چاپ اولين شماره آن توقيف شد. دليل آن، بنـا بـه گفتـه مراغی، اظهارنظرهای شهناز آزاد درباره حجاب، خرافه و موهومـات اسـت نامه بانوان اما دوباره اجـازه انتشـار گرفـت، بـه ايـن شـرط كـه موافقت كند در نشريه بنويسد منظور از حجاب، حجاب مورد استفاده زنان نيست . بعداز اين، نامه بانوان يازده ماه منتشر و دوباره توقیف شد. علت توقيف و تعطيلی اين نشريه تشويق زنان به كشف حجاب از سوی حكومت اعلام شده بود.
به طور کلی مباحث مطرح شده در طول یازده ماه انتشار نامه‌ی بانوان را می‌توان در این چند محور تقسیم بندی کرد:
- اشتراك حقوق، مساوات و برابری
بي شك، يكي از مطالبات اصلی زنان مساوات و برابـری حقـوق آنـان بـا مـردان بـوده اسـت. در مقالات مختلف نامه بانوان به اين موضوع اشاره شده كـه در ممالـك اروپـايی اسـاس كارهـا بـر تساوی حقوق زن و مرد بنا شده‌است. به همين دليل، نامه بانوان مقالاتی درباره زنـان خـارج از ايران هم چاپ و وضعيت اجتماعی و سياسی آنها را رصد مي‌كرد. اين نشريه در شماره 2 خـود گزارشی از بحث‌های صورت گرفته در پارلمان سوريه درباره حق رأی زنان چـاپ كـرده بـود. مناقشاتي كه در مجلس مبعوثان سوريه راجع به حق انتخاب زنان به ميـان آمـد و بـالاخره هم به جايي نرسيد، سبب شد نامه بانوان نكاتي درباره حقوق تساوی بين زن و مرد ذكر كند:
« ... اجتماع انسانی كامل و تمام نمی‌شود مگر با مرد و زن هر دو. زن بدون مرد و مرد بـدون زن حيات ندارد و حقوق هر دو آنها مساوی است و هيچيك بر ديگري امتياز نـدارد، الا اينكـه برای حفظ نظام گاهی كليات هريك از آنها محدود می‌شود تا يكی بر ديگری تعدی ننمايـد و ازاين‌رو قسمت زن از زحمات زندگی بيش از مرد است، زيرا از فرايض زن اسـت تـدبير عائلـه و ترتيب خانه و اهتمام به تربيت فرزندان كه مردان آينده هستند و تنها برعهده زن اسـت حفـظ نظام دايره خانه كه درحقيقت مملكت مستقل كوچكی اسـت. پـس ايـن عضـو مهـم در جسـم هيئت اجتماعيه آيا حق ندارد رأی خود را در انتخابات عموميه بدهد؟ پس كسی كه به او حـق اظهار رأی در كيفيت تربيت بچه، كه در بزرگی مرد صاحب حق انتخـاب خواهـد گرديـد، داده شد...»[۳]
ناگفتـه نمانـد خواسته‌های نشريات زنانه، از جمله نامه بانوان، دربـاره حقـوق زنـان از جايگـاه و حقـوق زن در جوامع مدرن غربی الگوبرداری شده بود؛ مثلاً، در باب حقوق سياسی و مدنی زنان در كشورهاي اروپايی مي‌نويسد:
«...در 14 مملكت حقوق سياسی و مدنی طبقه نسوان تحصيل شـده و زنـان آن ممالـك در انتخابات اعم از انتخاب‌كـردن و انتخـاب‌شـدن مشـاركت دارنـد و در بسـياری از ايـن ممالـك هم اكنون عده كثيری از نسوان عاليه و سياسی در كرسی‌های مجلس‌هـای ملـی خـود جلـوس نموده‌اند و در اسورات مملكتی و حكومت خودشان صاحب نفوذ و دخالت مـی‌باشـند. بنـابراين، حضور زنانی كه در اين كنگره به نمايندگي رسماً از جانب مملكت‌ها و دولت‌های خود آمده‌اند و غالب از آنها از اعضای دولت بوده و دارای مشاغل عاليه می‌باشند دارای تأثيرات بزرگ تاريخی است كه مثل و نظير آن در ادوار سابقه ديده نشده است .[۴]
- ازدواج و تشكيل خانواده
نامه بانوان در مقالاتی به مسئله ازدواج و تشكيل خانواده می‌پردازد. در اين مقالات، اشاره شـده است كه زن و مرد بايد مثل يكديگر باشند. همچنين زنان بايـد توجـه بيشـتری بـه امـر ازدواج داشته باشند و با دقت و تفكر شوهر آينده خود را انتخـاب كننـد. ايـن نشـريه يكـی از مصـائب اجتماعی و دردهای بی‌پايان عمومی جامعه ايرانه را همانا سوء جريان تأهل و تزويج مي‌دانست، زيرا برخلاف عقل و خرد و معمول ممالك متمدنه، كه درباره آن به تحقيق و مطالعه می‌پردازند، آن را مانند ساير قضايای عادی و سطحی به سـهل‌انگـاری گرفتـه و «بـا آلـت ملعبـه و بازيچـه هوسات خود قرار‌داده، اظهارات اقـوام و عشـيره و تمجيـدات خـانواده و آشـنايان را در طـرز و ترتيب وصلت بر عقل و احساسات خود ترجيح و غلبه داده و در نتيجه بدون آنكه طرفين يعنـی زوج و زوجه حقيقی شخصاً از عادات و اخلاق و احساسات يكديگر كمترين اطلاع و كوچكترين سابقه داشته باشند، مانند دو بيگانه كه وحدت هيچگونه عواطف در آنها وجود ندارد، در تحـت عنوان زن و شوهر قرار می‌گيرند....» [۵]
- حجاب
شايد بتوان عنوان كرد كه يكی از موارد آغازين حضور عمومی زنان در بحث مربـوط بـه حجـاب به نامه بانوان برمی‌گردد. در دو شماره اول اين نشريه نوشته بود «حجاب خرافه و موهومات و حصار سنت، جلوی دیدگان زنان و مردان را در این کشور سد کرده‌است» ، «كفـن سـياه» و شعرهای عشقی، آشكارا از كشف حجاب جانبداری مـی‌كـرد. كفـن سـياه همـان شـعر مشـهور ميرزاده عشقی است با نام «كفن سياه يا شاهزاده خانم خسرو پرويز در خرابه‌های مـداين» كـه يكی از متون ادبی مهم ضد حجابی است كه در نامه بانوان به چاپ رسيد.
همچنين، سرمقاله نخستين شماره نامه بـانوان پرسـش‌هـای انتقـادی را در زمينـه حجـاب مطرح كرده بود:
«وجوب تعليم نسوان يا ششصد كرور زنده به گور، به گفتن آسـان اسـت و تصـورش خـارج از امكان! آيا در همه روی زمين يك تن پيدا می‌شود كه بتوانـد ايـن عـدد را در مـد نظـر داشـته باشد؟ ... آيا سنگدلی در جهان هست كه ببيند سيصد ميليون پشه زنده به گور است، دلش ريش نگردد؟... آيا يك نفر ذی‌شعور و آگاه هست كه بگويد مسلمانان زنده به گور نيستند؟... آن عبارت است از حجاب موهومات و قيدهای كهنه پرستی [۶]
- کار زنان
شهناز آزاد، مانند بسياری از زنان ديگر، به مطالبات اجتماعی زنان توجه خاصـی داشـت. انگيـزه عمده بانوان بيش از آنكه اقتصادی باشد، اجتماعی بود. آنان بر اين باور بودند كه زنان بی‌بضاعت يا كساني كه طلاق گرفته‌اند يـا بـه هـر صـورتی بـدون شـوهر زنـدگی مـی‌كننـد، بايـد بـرای مصون ماندن از آسيب‌های اجتماعی شغلی می‌داشتند.
«ای وای بر اين رجال كه از كردار زشـت و رفتـار نكوهيـده خـود دسـت بـرنمـی‌دارنـد و از خرابكاری‌هـاي گذشـته پشـيمان نمـی‌شـوند. واقعـاً عجـب امتحـانی دادنـد كـه هـر انسـان حقيقت پرستی را متأثر و متألم می‌سازد و باز هم به خرافات و موهومات عهد دقيـانوس قائـل و حاضر نمی‌شوند كه زنان با آنان در كارهای اجتماعی شركت و در امورات سياسی دخالت داشته باشند... ديگر از صفات حسـنه كـه در نسـوان موجـود اسـت آن صـبر و تحمـل در مشـقات و مشكلات زندگانی است و از برای اثبات اين مسئله زاييـدن و بـزرگ كـردن اطفـال و پرسـتاری كودكان خود بهترين دليل برهان است و اگر شخص مدعی شود و برخلاف اين مدعا اظهار دارد، به كمال ادب به ايشان عرض می‌كنيم كه هرگاه مسئله غير از اين است، خوب است قدم رنجـه فرموده در ميدان آزمايش و امتحان درآييد تا سيه‌روی شويد.» [۷]
نويسنده توصيه می‌كند كه مردان تساوی و برابر بـودن حقـوق را در همـه چيـز قبـول كننـد و از اين به بعد حاضر شوند كه زنان در كارها با مـردان شـركت و دخالـت كننـد
«مخصوصـاً پيشـنهاد می‌كنم كه در پارلمانهای عالم نمايندگان زنان بايد بيشتر از نمايندگان مردان باشد و يا لااقـل برابـر و مساوی باشند تا مردان بی‌رحم و مروت نتوانند عوض وضع قوانين بـرای راحتـی و آسـايش نـوع و تساوی بودن حقوق جميع افراد در مقابل آن به تدوين قوانين جنگی بپردازند.» [۸]
نشريه نامه بانوان پيشنهاد می‌دهد برای جلوگيری از فواحش و فقر عمومی، دولـت بايـد بـه فوريت چند بـاب كارخانـه بـرای زن‌هـا تأسـيس و همـه فـواحش را مجبـور بـه دخـول در آن كارخانه‌ها بنمايد. از نظر اين نشريه، فايده تأسيس اين كارخانه‌ها نه‌تنها تقليل فواحش و تـأمين حيات و ناموس ملت است، بلكه خيلی فوايد ديگر دارد كه لازم بـه نوشـتن نيسـت.
- تعليم و تربيت
تعليم و تربيت و علل اهميت آن و همچنين ضرورت گسترش آن بين بانوان از موضوعات اصـلي نشريه نامه بانوان بود كه همراه با طرح مسائلی همچون مدارس نسـوان، لـزوم تعلـيم و تربيـت زنان و... بود كه به دلايلی نمی‌توانستند در امر تعليم و تربيت از حقوق مساوی نسبت به مـردان برخوردار باشند. مسئله تعليم و تربيت زنان در ايـن دوره يكـي از مسـائلی بـود كـه مخالفـان و موافقانی به همراه داشت.
يكی از موضـوعات مهـم در بـاب تعليم و تربيت زنان، مقايسه وضعيت تعليم و تربيت زنـان اروپـا و ممالـك شـرق اسـت كـه در نشريه نامه بانوان به‌وضوح ديده می‌شود. اين نشريه متذكر می‌شود كه تربيت زنان و دختران در ممالك اروپايی از امور مهـم محسـوب مـی‌شـود، امـا در آسـيا، بـه جـز ژاپـن، ايـن امـر بسـيار سهل‌انگاری شده‌است. همچنين، اهميتی كه به تعليم پسران می‌دهند، هـرچنـد نـاقص اسـت، نسبت به دختران بيشتر است.
- بهداشت فردی و اجتماعی
از موضوعاتی كه نويسندگان مقالات روزنامه‌ها بسيار به آن مـي‌پرداختنـد، توجـه بـه بهداشـت فردی و اجتماعی بود. در اين ميـان، گـاه نويسـنده فرصـت مـی‌يافـت تـا بـا لحـن انتقـادی از برخوردهايی كه اجتماع مردانه با جماعت خانم‌ها داشت ياد كند و نيز زيانهای بـی‌تـوجهی بـه سلامت و بهداشت زنان را، كه به دليـل شـرايط و ويژگـی‌هـای طبيعـی خـود بسـيار از مـردان آسيب‌پذيرند، گوشزد كند.
پانویس
- ↑ «نامه بانوان»، در ویکی پدیا
- ↑ بهشتی سرشت؛ پرویش، «بررسی مطالبات اجتماعی و فرهنگی زنان در مطبوعات عصر قاجار (با تأکید بر نشریه ی نامه ی بانوان)، ص3217، پاییز 1394ش
- ↑ «نامه بانوان»، ش 3 ،شنبه 12 سنبله 1299 ،ص4-5
- ↑ «نامه بانوان»، ش 3 ،شنبه 12 سنبله 1299 ،ص6
- ↑ «نامه بانوان»، ش11، دوشنبه 22 حمل 1300 ،ص1-2
- ↑ «نامه بانوان»، ش 1 ،جمعه 1 اسد 1299، ص1-5
- ↑ «نامه بانوان»، ش9 ،دوشنبه 25 دلو1299 ، ص3
- ↑ «نامه بانوان»، ش9 ،دوشنبه 25 دلو1299 ، ، ص4
منابع
- «نامه بانوان»، در ویکی پدیا، بازدید 12اسفند 1401ش
- «نامه بانوان»، در سایت آبادیس، بازدید 12اسفند 401ش
- «نقد نابرابری‌های جنسیتی در اشعار زن‌نگار»، مندرج در روزنامۀ نامۀبانوان(1300ـ1299)
- بهشتی‌سرشت محسن؛ پریوش، محسن، «بـررسی مطالبات اجتماعی و فرهنگی زنان در مطبوعات عصر قاجار»،زن در فرهنگ و هنر، دوره 7 ،شماره 3 ، ص327ـ341، پاييز 1394ش