نشریه عالم نسوان
 | |
| سردبیر | نوابه‌خانم صفوی (ربابه نواب‌صفوی) |
|---|---|
| دسته‌بندی | مجله بانوان |
| بسامد | دو ماه یکبار |
| ناشر | مدرسه‌ی عالی اُناثیّه‌ی آمریکایی ایران بیت‌آل |
| نخستین شماره | مهر 1299 |
| کشور | ایران |
| زبان | فارسی |
عالم نسوان یکی از پرسابقه‌ترین مجلات زنان پس از مشروطه و در آغاز حکومت پهلوی بوده است که حدود 12 سال سابقه نشر داشته است.عمده موضوعات مطرح شده در این نشریه معرفی زن اروپایی به عنوان الگوی زن ایرانی، مساله پوشش و کشف حجاب، مساله آموزش و تعلیم زنان و آشنا کردن زنان ایرانی با مفاهیم مدرنیته برای مشارکت گسترده اجتماعی بوده‌است.
پیشینه
عالم نسوان در تهران به صاحب امتیازی نوابه‌خانم صفوی (ربابه نواب‌صفوی) و تحت نظر مجمع فارغ‌التحصیلان مدرسه‌ی عالی اُناثیّه‌ی آمریکایی ایران بیت‌آل در سال 1299ش تأسیس شد و شمارۀ اول آن در (مهر) 1299ش/سپتامبر 1920 منتشر شد.[۱]
این مجله هر دو ماه یک شماره در 38 صفحه به قطع کوچک طبع و بنابراین در هر سال شش شماره از آن توزیع می‌شد. محل ادارۀ مجله مدتی در مدرسه عالی آمریکایی و زمانی در مدرسۀ اُناثیه آمریکایی تهران بود. محل توزیع نشریه در سال نخست فقط در مغازه‌ای در خیابان لاله‌زار قید شده، اما با گذشت زمان 42 نمایندگی در شهرهای گوناگون ایران، از رشت تا بندرعباس، دایر کرد.[۲]
آخرین شمارۀ آن در سال ۱۳۱۲ (۱۹۳۳ میلادی) منتشر شد.
خط مشی نشریه
در آغاز شماره‌ی نخست نشریه که در مهر 1299ش به چاپ رسید، مطلبی با عنوان «مرام عالم نسوان» منتشر و سعی شده‌است نوع نگاه و اهداف نشریه را تشریح کند. در آغاز این مرامنامه آمده است: «در این عصر جدید و دوره‌ی سعید که نیّر فروزان معارف از افق ایران ما تابان گردیده، غنچه‌ی امید از باغ آرزوی معارف پروران شکفته و روح حیات مطبوعات در کالبد وطن دمیده، مجلۀ عالم نسوان با قدم‌هایی ضعیف و لرزان پا به دایرۀ مطبوعات گذارده خواهران ایرانی خود را تهنیت می‌گویند و درود می فرستند.»[۳]
آنچه با مطالعۀ شماره‌ی آغازین مجله تا حد زیادی نمایان می‌شود، عدم تمایل گردانندگان مجله برای پرداختن به مسائل سیاسی جامعه است و به نوعی می‌توان رویکرد مجله را فارغ از مسئلۀ رفت‌و‌آمدهای دولت‌های پی‌در‌پی در این دوران دانست. پس از آن هم اشاره می‌کند که «در ممالک متمدنه همچون آمریکا که مطبوعات راه تکامل را پیموده‌اند، مجلات زنانه قسمت مهمی از آن را تشکیل می‌دهند چنان‌که در امریکا مجلۀ مخصوصی به طبع می‌رسد که مشترکین آن به کرور بالغ است.» [۴]
«مجمع نسوان فارغ‌التحصیل ایران بیت‌آل [ مدرسه دختران امریکایی] روزگار متمادی است که آرزومند تأسیس مجله برای خانم‌های ایرانی بوده است» و در ادامه، غرض از تأسیس عالم نسوان «تعاون در تعالی و ترقی نسوان و تشویق آنان به خدمت وطن و خانواده و حسن ادارۀ امور بیتی [= خانگی] » قید می‌شود.[۵] با توجه به رویکرد مجله، به نظر می‌رسد گردانندگان نشریه در تلاش بودند با آشنا کردن زنان ایرانی با مفاهیم مدرنیته، راه را برای مشارکت گسترده‌ی اجتماعی آنان هموار کنند.
محتوا
آنچه در شماره‌های مختلف مجله بازنمایی شده‌است را می‌توان در سه محور دسته بندی نمود:
- زنان اروپایی الگوی زنان ایرانی (طرح فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی زنان در سایر کشورها اعم از آسیایی و اروپایی)
آنچه عالم نسوان سعی در ترویج آن داشت، الگویی است که از آن با عنوان زن مترقی و متمدن نام می‌برد و آن را با زن امریکایی تعریف می‌کند.
یکی از بخش‌های ثابت عالم نسوان «اخبار ترقیات نسوان» بود.و این مطالب را با طرح مطالبی با عنوان « آیا می دانید؟ » انعکاس می‌داد.در این بخش اخبار زنانی ذکر می‌شد که به مقام مهمی دست می‌یافتند. بیشتر این اخبار مربوط به زنان شاخص آمریکایی بود. نویسنده این بخش می‌کوشید برای تأیید دیدگاه‌های خود علاوه بر جامعه آمریکا از برخی کشورهای اروپایی نیز شاهد مثال‌هایی بیاورد. از جمله می‌نویسد که «یک زن انگلیسی به پارلمان راه یافته است»[۶] یا اینکه «در کانادا بانویی رئیس کابینه شده است.»[۷] یا اشاره می‌کند «از آنجایی که زنان حقوق‌طلب اروپا این نکته را درک نموده‌اند که مقام اجتماعی نسوان هر یک از ممالک متمدنه در وضعیت زنان کلیه عالم تأثیر و مدخلیت کلی دارد، همّ خود را مصروف داشته‌اند که نسوان عالم را به عضویت مجمع بین‌المللی نسوان برای تساوی حقوق با رجال دعوت نمایند و بدین وسیله مقام حقیقی خود را حائز شوند.»[۸]
در چند شماره هم از کشورهایی همانند ترکیه و مصر، که در حال تحول به سوی مدرنیته بودند، مواردی ذکر شده تا زنان ایرانی به نوگرایی ترغیب شوند.[۹] آنچه در این‌گونه مطالب تکرار و تبلیغ می‌شود تأکید بر حضور زنان در مناصب و تلاش برای ایجاد تشکل‌های زنانه و اجتماع زنان است. از سوی دیگر، مدیران این نشریه با آوردن این اخبار قصد داشتند با معرفی موفق‌ترین زنان امریکایی، آرمان‌شهری با نام امریکا را به زنان ایرانی معرفی کنند.
- گسترش مدرنیته
عالم نسوان در دوره انتشارش همانند یک نهاد اجتماعی در ایران گام بر‌می‌داشت. نشریه‌ای که در کنار مدرسه آمریکایی مجمع فارغ‌التحصیلان داشت و می‌کوشید برنامه‌هایی اجتماعی برای بانوان تعریف کند و آنها را کنار هم گرد آورد. از جمله این برنامه‌ها حضور در مظاهر تمدن جدید و از جمله سینما بود.[۱۰]
ترجیح نشریه آن بود که زنان از خانه بیرون آمده و در جامعه حضور داشته باشند. در جایی اشاره می‌شود که «کارکنان این مجله در چند ساله اخیر سینمایی برای خواتین طهران به معرض نمایش گذاشته‌اند از جناب رئیس محترم نظمیه خیلی متشکریم که اجازه این سینما را مرحمت فرموده، چون یقین داریم سینما یکی از طرق ترقی است.»[۱۱]مطلبی که در سال 1310ش در این نشریه منتشر شده و عنوان «زن محبوب» دارد، سرفصل‌هایی در زمینه تغییر آداب و رفتار زنان دارد و آنها را به دیگرگونه راه رفتن و نشستن ترغیب می‌کند. عناوین بخش‌هایی از این مطلب عبارت است از چطور باید موقع راه رفتن خودتان را اداره کنید، طرز صحیح نشستن، طرز صحیح ایستادن، وقتی شکم فربه است، برای چاقی ساق پا ران و کفل و . ...[۱۲]
- پوشش زنان
یکی از موضوعاتی که از آغاز مورد توجه گردانندگان و نویسندگان عالم نسوان بود و حتی برای آن جایگاه ویژه‌ای در نشریه در نظر گرفته بودند، موضوع پوشش و لباس بانوان بود. در بخش چهارم اعلام موضوعات در مرام عالم نسوان در شماره نخست چنین آمده است:
«از آنجایی که تکلیف هر زن متمدنه دقت در طرز لباس و حسن انتخاب آن می‌باشد، این مجله نهایت سعی و اهتمام را بذل می‌نماید که در هر شماره یکی دو نمونه با طرزی مطبوع و اسلوبی مرغوب از روزنامجات آمریکا و اروپا اخذ نموده به ضمیمه دستورهای لازمه مناسب هر فصل به نظر خانم‌های محترمه برساند. در این قسمت امید است که از معایب و نواقصی که از عدم تکمیل دستگاه چاپ رخ می‌کند صرف نظر نمایند.»[۱۳] [۱۴] این موضوع مرتباً در سال‌های نخست نشریه آمده و جدیدترین لباس‌های روز غرب تبلیغ شده است. در کنار آن، برخی آگهی یا اعلانات نشریه نیز به خیاطی‌ها یا مراکز لباس یا خیاطان مد و پارچه‌های خارجی اختصاص دارد.
عالم نسوان فقط به لباس نمی‌پردازد، بلکه لوازم آرایشی و شیوه آرایش غربی را هم تبلیغ می‌کند. از جمله در مطلبی با عنوان «فواید مواد توالتی (کسمانیک) »که ترجمه شده و نشر یافته است به تشریح این موضوع پرداخته است: «اگر خوشایند باشید حال شما بهتر است، تشریح و توجه جلد، جلد لطیف و زیبا چیست؟ پودرها، سرخاب، آبهای توالت و . . .»[۱۵] واکنش به حجاب زن ایرانی و تبلیغ برای تغییر آن تحت عنوان ترقی نسوان و زن متمدنه موضوعی است که بعدها به شعر شاعران و مطالب ادبی نیز راه یافت. با توجه به موضوعاتی که عالم نسوان به آنها می‌پرداخت، به جرئت می‌توان به این نتیجه رسید که این نشریه نقش مؤثری در پوست‌اندازی فرهنگی بخش روشنفکران جامعه از سنت به مدرنیته داشت. مجله مفاهیمی را در ایران مطرح کرد که پیش از آن در فرهنگ ایرانی ناروا شمرده می‌شدند.
- کشف حجاب
در مقاله‌ای که در بهمن 1310ش به قلم م.ر. از مسجد سلیمان در این نشریه با عنوان «حجاب در ایران» منتشر شده‌است، در آغاز اشعاری از شاعران قدیمی از سعدی تا ایرج‌میرزا آمده است تا زمینه تاریخی نبودن حجاب را مطرح کند و در ادامه با بیان مطالبی مذهبی و درج چند حدیث و روایت از آنها تأویلی به دست داده که حجاب اسلامی فقط در وقت عبادت منظور است و اسلام با نبودن حجاب در جامعه مشکلی ندارد.[۱۶] در ادامه هم نویسنده استدلال‌هایی اقتصادی می‌آورد که هر ساله مقدار زیادی پارچه چادر وارد می‌شود و در انتها هم می‌گوید: «ضرر علمی و تربیتی هم این است که دختران و خواهران کوچک ما یقیناً با نداشتن حجاب بیشتر و بهتر می‌توانند تحصیل علم نمایند و جزء تربیت‌شدگان گردند به‌خصوص در نقاطی که مدارس مخصوص برای دوشیزگان موجود نیست.» این استدلالات به اشکال گوناگون مطرح می‌شد و هدف نویسندگان آن طرح این نکته بود که تفکر سنتی درباره حجاب به پرسش کشیده شود و از سوی دیگر، زمینه‌های تفکر سنتی درباره حجاب بازنگری شوند. در نتیجه، آنها می‌کوشیدند با در اختیار قرار دادن آگاهی‌های فکری به خوانندگان بستر فکری و اجتماعی کشف حجاب و آزادی‌های زنان را در آینده نزدیک فراهم کنند.
بخشی از مطالبی که در دفاع از حذف حجاب در این نشریه درج می‌شد، به‌ویژه در سال‌هایی که موضوع کشف حجاب مطرح بود، در پی جدا کردن عفت از حجاب بود و از این طریق حجاب را خالی از محتوا ساخته و آن را به صورت سدی در راه پیشرفت زنان ایرانی جلوه می‌داد. برای نمونه، در مقاله‌ای در حمایت از کشف حجاب چنین اظهار نظر شده است:
«بعضی خانم‌های محترمه بی‌حجابی را حمل بر بی‌عفتی فرض نموده‌اند و اگر از روی دقت کامل پی به اصل مطلب ببرند معلوم خواهد شد که این خود یک خیال موهوم باطلی است که در مغز خود جای داده‌اند، چرا که اگر شخص دارای عفت و عصمت حقیقی باشد، بی‌حجابی او مانع از حفظ عصمت نخواهد شد و اگر شخص هم دارای حجاب باشد، حجاب او دلیل عصمتش نمی‌شود. با این خیال موهوم خود را از قسمت اجتماعی محروم ساخته و راه ترقی و سعادت را به روی خود مسدود نموده‌ایم . . . چیزی که ما را به قهقرا برده حجاب است که ما را پابند و خانه‌نشین نموده است. اکنون که مملکت در ید قدرت پدر تاجدار ما اعلیحضرت پهلوی قرار گرفته ما نسوان ایرانی هم بایستی به نوبۀ خود جنبشی نموده و از این ذلت و بدبختی خود را خلاص و برای اولادهای آتیۀ این مملکت راه ترقی و سعادت را مفتوح نماییم. بندرعباس – فاطمه خانم اردشیری.»[۱۷]
در ششم دی‌ماه 1307 که قانون «متحدالشکل نمودن البسۀ اتباع ايران در داخلۀ مملکت» در مجلس هفتم تصويب شد. عالم نسوان از این اقدام حمایت کرد. در آبان همان سال، عالم نسوان مقاله‌اي با عنوان «زن مگر بشر نيست؟ » به چاپ رساند که سراسر بدگويی و هتاکی به حجاب اسلامی و زنان محجبه بود: «جامعۀ ايران به واسطه حجاب نصف هيئت خود را گندانده‌اند، به طوری که به انجام هيچ‌گونه امری قادر نيست و با نصف ديگر (اگرچه اين نيم ديگر نيز گنديده است) مي‌خواهد جادۀ پُرپيچ‌و‌خم تکامل را بپيمايد.» در این مقاله حجاب مظهر اسارت و سيه‌روزی زنان دانسته شده و داروی اين به اصطلاح درد را رفع حجاب پنداشته و از دولت خواسته می‌شود که رسماً مسئوليت کشف حجاب را به عهده گيرد. در مقالات ديگری که به صورت محاوره بين زنان درج می‌شد، حجاب عامل فلج کردن نيمی از افراد جامعه تلقی می‌شد که آنان را به قهقرا سوق داده و ديکتاتوری پهلوی بهترين فرصتی شمرده می‌شد که برای مبارزه با اين سنت ملی و اسلامی پيش آمده است.[۱۸]
پانویس
- ↑ «عالم نسوان»، درویکی پدیا
- ↑ «عالم نسوان»، سال 13، شمارۀ 4 (1311)، 2
- ↑ نواب‌صفوی، «مرام عالم نسوان،» عالم نسوان، سال 1، شمارۀ 1 (1299)، 1
- ↑ نواب صفوی، «عالم نسوان»، سال 1، شمارۀ 1 (1299)، 2
- ↑ نواب صفوی، «عالم نسوان»، سال 1، شمارۀ 1 (1299)، 3
- ↑ نواب‌صفوی، «سخن سردبیر،» 4
- ↑ اخبار ترقیات نسوان،«اخبار مختلف از جرائد آمریکا»، مترجم: مهرانور سمیعی، «عالم نسوان»، سال 4، شمارۀ 4 (1303)، 17
- ↑ سخن سردبیر، « عالم نسوان»، سال 11، شمارۀ 1 (1310)، 4
- ↑ بدر، «(ترقی تعلیمات نسوان در مصر) عالم نسوان»، سال 4، شمارۀ 6 (1303)، 21
- ↑ سرمقاله: نسوان و قیام بر ضد مسکرات، «عالم نسوان»، سال 5، شمارۀ 3 (1304)، 3
- ↑ «(قوۀ سامعۀ شما کاسته می‌شود و ملتفت نیستید) عالم نسوان»، سال 5، شماره 2 (1303)، 4
- ↑ جلالی، «(زن محجوب)عالم نسوان»، سال 12، شماره 1 (بهمن 1310) 35-41
- ↑ نواب‌صفوی، «مرام عالم نسوان،»
- ↑ زنان،تجدد و بهداشت نوین در آستانه‌ی تشکیل دولت مدرن، «بررسی رویکرد مجله عالم نسوان به بهداشت زنان»
- ↑ جلالی، «(فواید مواد توالتی) عالم نسوان»، سال 12،شمارۀ 3 (1311)، 121
- ↑ هزار، «(حجاب در ایران،) عالم نسوان»، سال 12، شمارۀ 1 (1310)، 21
- ↑ اردشیری، «(راه ترقی) عالم نسوان»، سال 11، شمارۀ 6 (آبان 1310)، 278
- ↑ خلیلی، «انتقاد از راجع به رفع حجاب»، ص192
منابع
- حامدی، زهرا، «بازتاب تعاملات فکری اندیشه گران در خصوص آموزش زنان در دوره ی پهلوی اول مبتنی بر سه نشریه ی عالم نسوان، شفق سرخ و اطلاعات»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا، سال 25، دوره ی جدید، شماره 27، پیاپی117، پاییز 1394ش
- پناهی، عباس، «رویکرد نشریۀ عالم نسوان به مدرنیته و مسئلۀ حجاب در ایرانِ عصر رضاشاه»، سال ۵، شماره ۱، بهار ۱۳۹۹ش
- «عالم نسوان»، در ویکی پدیا، بازدید 12اسفند 1401ش
- «زنان، تجدد و بهداشت نوین در آستانه‌ی تشکیل دولت مدرن»، بررسی رویکرد مجله عالم نسوان به بهداشت زنان
- «نشریه عالم نسوان»، در رادیو زمانه