واقعه کشف حجاب
واقعه کشف حجاب؛ از رویدادهای دوره رضا خان، دستوری برای برداشتن پوشش زنان در راستای تجددگرایی و سیاستهای اسلام زدایی.
واقعه کشف حجاب در واقع کشف روسری و چادر و پوشش زنان محسوب می شد و کشف حجاب شرعی فقط جزئی از آن بود، در این راستا رضاشاه پهلوی سیاست‌هایی را به بهانه تمدن و با هدف اسلام زدایی با همراهی روشنفکران غربزده، اعمال کرد که مورد انتقاد مردم متدین و علمای اسلام قرار گرفته و آن را در جهت اغفال و محدود کردن زنان و نیز مقابله با فرهنگ اصیل اسلامی دانستند.
مفهوم‌شناسی
کشف، در لغت به مفهوم آشکار نمودن و ظاهر نمودن و پرده برداشتن از چیزی [۱] و حجاب به معنای چادر، روپوش؛ روبند می باشد.[۲] حجاب امروزه در زبان عامه مردم و متون فقهی به معنای پوشش شرعیِ زنان به‌کار می‌رود . [۳] و شرع نیز حجاب را به پوشانیـدن تمامی اعضاي بدن به جز صورت و دست ها تا مچ معنا می کند. [۴]
کشف حجاب در لغت به معنای پوشش آزاد، پوشش دلبخواهی، برداشتن پوشش اسلامی، بدون پوشش اسلامی می باشد [۵] ؛ و در اصطلاح عبارت است از اینکه : خانمی در اماکن و انظار عمومی حجاب شرعی خود را رعایت نکرده باشد؛ به این معنا که موهای سر و نیز بدن وی از پوشش مناسب و کاملی برخوردار نباشد . [۶]
پیشینه
تاریخچه حجاب در جهان در بسیاری از کتاب‌های تاریخی مورد بررسی قرارگرفته است. به گواهی تاریخ، حجاب از دوران باستان و در تمامی نقاط جهان، در میان زنان رایج بوده است. البته مقدار آن در همه جا یکسان و یک شکل نبود و به اشکال مختلف استفاده می شد. به طور مثال در قرون اول تا ۱۶ میلادی زنان اروپایی از لباس های پوشیده استفاده می کردند. ویل دورانت (مورخ معروف) در این رابطه می نویسد: بلندی لباس های بانوان اصیل اروپایی، تا روی پاها می رسید. زنان اشراف به ندرت در انظار عمومی ظاهر می‌شدند. در اروپا مرد و زن از پیراهن‌های بلند با آستین‌های بلند استفاده می‌کردند که کاملا بدن آن ها را می پوشاند. لباس های مردان کوتاه، ولی لباس های زنان خصوصا بانوان اصیل اروپایی چند لایه و بلند تا روی زمین بود. مردان کلاه و زنان روسری می پوشیدند که مو، سر و شانه آن ها را می پوشاند. در کشورهای شرقی مانند هند نیز زنان لباسی مانند چادر می‌پوشند و آن را روی خود می‌کشند، به گونه ای که صورتشان پیدا نیست. [۷]
سیاستهای پهلوی اول
مخالفت با حجاب در ادوار مختلف توسط سیاستمداران و برخی از جریان های روشنفکری دیده می شد. اما کاربرد این واژه و مفهوم شناسی دقیق تر آن به دوران حکومت رضاشاه و سیاستگزاری های وی در این زمینه مرتبط می باشد. رضاشاه در اوایل خرداد 1314 به کلیه وزرا، مدیران، رؤسا و کارمندان دولت خود دستور داد که هفته‌ای یک شب با خانمهای خویش در کلوپ ایران حضور یابند. او به حکمت وزیر فرهنگ وقت دستور داد که در مدارس زنانه، معلمان و دختران بدون حجاب باشند و اگر زن یا دختری امتناع کرد او را به مدارس راه ندهند. وی همچنین به برخی از فرهنگیان دستور داد که جمعیتی تشکیل داده و با حمایت دولت پیشقدم نهضت آزادی زنان گردند. این جمعیت بعدها کانون بانوان، نام گرفت. به این ترتیب در آبان ماه سال 1314 هنگامی که شاه پس از بازگشت از سفر مازندران از میزان موفقیت و پیشرفت بی حجابی بانوان سؤال کرد، وزیر معارف پاسخ داد که اکنون دختران خردسال با روی گشاده به مدرسه می‌روند ولی نسبت به زنان سالخورده، تنها این اقدام کافی نیست، باید در خانواده‌های عالی مملکت یک سیاست جدی اتخاذ شود و اگر شخص اعلیحضرت پیشقدم شوند، مردم هم تأسی خواهند کرد. سرانجام در تاریخ 17 دی ماه سال 1314 در محل دانشسرای عالی تهران با حضور رضاشاه و خانواده‌اش جشنی برپا شد تا دیپلم فارغ‌التحصیلان به آنها داده شود. در این مراسم رؤسای مدارس و همسران صاحب منصبان عالی رتبه و همسر و دختران شاه بدون حجاب ظاهر شدند و این روز به نام روز آزادی زن و کشف حجاب نامگزاری شد. از آن پس جشنهای متعددی برگزار شد و مقامات عالی رتبه مملکتی و نظامی، رؤسای ادارات و کارمندان با زنان بی حجاب خود شرکت می‌کردند. از سوی دیگر در مجموعه ای از اقدامات خشن از سوی نیروی انتظامی در سراسر کشور حجاب زنان شامل چادر و چاقچور و روبنده از سر آنان به زور برداشته‌شد.[۸] مأموران رضا شاه، با تمام قوّت و قدرت، شب و روز در کوچه ها و خیابان ها گشت می‌زدند و هر جا زن با حجابی را می‌یافتند با خشونت برخورد و چادر و روسری‌اش را بر می‌داشتند و مردان را مجبور می کردند، تا زنهایشان را سر برهنه به خیابان‌ها و مجالس ببرند. [۹]
علل و پیامدها
آیت الله خمینی کشف حجاب را در زمان پهلوی دوم سیاستی می‌دانست که در آن زنان را محدود و محصور در ظاهر و غافل از توانایی‌ها و استعدادهای آنها می کردد. از نظر ایشان مساله کشف حجاب، مساله‌ای نبود که به خواهند به خانم‌ها خدمت کنند، بلکه می‌خواستند که این طبقه را هم با زور و با فشار در نهایت نابود کنند. زیرا آن خدمت‌هایی که زنان می‌توانند به ملت کنند، آن خدمت‌های ارزنده‌ای که بانوان ما عهده دار آن هستند، از دستشان گرفته بشود؛. آن تربیت بچه ها، که بعدها مقدرات مملکت به دست آنها است، اینها کشف حجاب را اعمال کردند تا مبادا بچه ها در دامن زنان مومنه ، ایمان و تقوا پیدا کنند؛ در دامن اینها تربیت اسلامی بشوند؛ تربیت ملی بشوند؛ و تربیتی که در دبستان‌ها و بعد در دبیرستان‌ها که رفتند، حکومت پهلوی نتواند با تبلیغاتی که آنجا می کنند و استادهایی که از خودشان آنجا می گذارند، اینها را برگردانند و تقوای آنها را بگیرند. از این جهت، نقشه این بود که این بانوان را از آن مقام اصیل بزرگی که دارند کنار بگذارد، و به خیال خودشان نیمی از این جمعیت ایران را آزاد کنند، من دیدم که چه کردند با این بانوان محترم ایران؛ چه فشارها آوردند؛ با سرنیزه ها. [۱۰]
ایت الله خامنه ای پدیده کشف حجاب را تلخ و نتیجه آن را ماندگاری حجاب و سقوط بانیان این سیاست در مجموعه حکومت رضاخانی می داند. از منظر ایشان کپی برداری از سیاستهای غرب توسط رضاشاه با هدف معارضه با فرهنگ اصیل اسلامی توسط رضاخان وروشنفکران در بوجود آودن این پدیده نقش داشت. طبق نقشه دشمنان اسلام و ایران، به کمک روشنفکران آن روز متصل به دربار پهلوی، تصمیم گرفتند که زن ایرانی را از دایره عفاف و حجاب خود بیرون کنند و این نیروی عظیم ایمانی را که به برکت عفاف، زن همواره در جوامع مسلمان وجود داشته است، نابود کند و بر باد بدهند. کشف حجاب، از بین بردن آن حائل و فاصله‌ای که در اسلام میان دو جنس قرار داده شده است.این اقدام را با چماق، رضاخان در داخل کشور انجام داد. برداشتن حجاب مقدمه‌ای برای برداشتن عفت بود؛ برای برداشتن حیا در جامعه اسلامی بود؛ برای سرگرم کردن مردم به عامل بسیار قوی و نیرومند جنسی بود؛ برای اینکه از همه کارهای دیگر بمانند. [۱۱] از منظر ایشان کپی برداری از سیاستهای غرب توسط رضاشاه با هدف معارضه با فرهنگ اصیل اسلامی توسط وی و برخی روشنفکر نمایان در بوجود آودن این پدیده نقش داشت. به گونه ای که طبق نقشه دشمنان اسلام و ایران، و با کمک روشنفکرانِ متصل به دربار پهلوی، تصمیم گرفته شد تا زن ایرانی را از دایره عفاف و حجاب خویشتن بیرون کنند و این نیروی عظیم ایمانی را نابود کند. به این ترتیب از دیدگاه ایشان کشف حجاب، از بین بردن آن حائل و فاصله‌ای است که در اسلام میان دو جنس قرار داده شده است، این اقدام را رضاخان با چماق، در داخل کشور انجام داد. در حالیکه برداشتن حجاب مقدمه‌ای برای برداشتن عفت و حیا در جامعه اسلامی بود؛ برای سرگرم کردن مردم به عامل بسیار قوی و نیرومند جنسی و برای این بود که از همه کارهای دیگر بمانند.[۱۲]
پانویس
- ↑ حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف المعاریف (دایره المعارف جامع اسلامی)، ص513
- ↑ فرهنگ عمید، ذیل واژه «حجاب»
- ↑ «حجاب»، در ویکی فقه
- ↑ «معنا و مفهوم حجاب»، وب‌سایت شهر حجاب
- ↑ «کشف حجاب»، وب‌سایت لام تا کام
- ↑ «کشف حجاب چیست؟»، وب سایت مشاوره حقوقی دینا
- ↑ «تاریخچه حجاب در ایران و جهان از دوران باستان تا کنون»، وب‌سایت های حجاب
- ↑ کسری، نیلوفر، «روند کشف حجاب در تاریخ معاصر»، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی
- ↑ «17 دی ماه؛ پدیده کشف حجاب»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی
- ↑ صحیفه امام خمینی، ج1، ص ۳۳۱ – ۳۳۲
- ↑ نماهنگ | حجابی که ماند و تاجی که افتاد
- ↑ تبیین تاریخی توطئه کشف حجاب بر اساس بیانات مقام معظم رهبری
پاورقی
- حسینی دشتی، سید مصطفی، معارف المعاریف (دایره المعارف جامع اسلامی)، ج 8، تهران، موسسه فرهنگی آرایه، چ3، 1379
- فرهنگ لغت عمید، ذیل واژه «حجاب»، تاریخ بازدید:30 آذر 1401ش.
- «حجاب»، در ویکی فقه، تاریخ بازدید:30 آذر 1401ش.
- موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
- سایت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی کاشان
- صحیفه امام خمینی، ج1
- پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه ای
- شهرحجاب
- لام تا کام
- های حجاب
- خبرگزاری تسنیم
- مشاور حقوقی دینا