نقش اشتغال در کاهش فرزندآوری
زنان نیمى از افراد تشکیلدهنده هر جامعه بوده و از این کلیت خارج نیستند؛ بنابراین فعالیتهاى اجتماعى و خانوادگى به فراخور طبیعت و ظرفیت و توان زن و مرد میتواند بسیار مفید باشد. اما آنچه که باید در مورد اشتغال زنان در خارج از منزل با توجه به نقشهاى متفاوت خانوادگى او مدنظر قرار داد، این است که به وظایف مهم او که تربیت فرزند است آسیب وارد نشود.
انگیزههای اشتغال زنان
زنان در سطوح مختلف طبقاتى با انگیزههاى یکسان وارد بازار کار نمىشوند. زنان به دلایل و توجیهات متعددی تمایل به اشتغال دارند که این دلایل به دو دسته تقسیم میشود: دلایل فردی مثل: نیاز مالی، استقلال مالی، پرکردن اوقات فراغت، افزایش تحصیلات، میل به حضور در اجتماع دلایل اجتماعی مثل: وجود مطلوبیت اشتغال زنان برای کارفرما، تغییر نظام ارزشی در جامعه، رواج مصرفگرایی، کاهش جمعیت و بعد خانوار[۱]
کاهش ارزش خانهداری در برابر اشتغال
از نظر اوکلی، فمینیست رادیکال، زنان در زندگی خانوادگی، چهار حوزه تعارض را تجربه میکنند که یکی از آنها، تقسیم کار جنسی است که در آن از زنان انتظار میرود مسئولیت کارهای خانه و بچهداری را به عهده بگیرند. استدلال او این است که کار، تنها در صورتی موجب تحقق نفس میگردد که برای کارگر ایجاد انگیزش کند. از مهمترین ویژگیهای شغل مولد انگیزش، این است که موجد احساس، موفقیت، مسئولیت، ارتقا، خشنودی از کار و مقبولیت مکتسب در فرد میشود.
سیمون دوبووار نیز با تاکید بر اینکه کار مفید آن است که برای جامعه مفید باشد و چیزی را تولید کند، بر این باور است که کار زن در خانه، هیچ فایده مستقیمی برای اجتماع ندارد؛ زیرا کار زن در خانه هیچ چیزی تولید نمیکند.فریدان، نظریهپرداز فمینیست-لیبرال بر این باور است که پرداختن به کار خانهداری محصول فرهنگی است که از زنان خود انتظار رشد ندارد. حاصل آن تلف شدن یک نفس انسانی است.دلالت ضمنی این ادعا، این است که تنها راه مفیدبودن، جهتدهی کار به سوی کار تولیدی اجتماعی و به صورت اشتغال خارج از خانه است.
در این صورت، هم فایدهمندی کار زن برای جامعه و هم احساس خوشایند بروز استعداد برای زن به وجود میآید. روشن است که ارزشگذاری به اشتغال خارج از خانه از یک سو، و کم ارج کردن و تحقیر کار خانگی از سوی دیگر، به نوعی تشویق زنان برای حضور و مشارکت اجتماعی و اقتصادی افزونتر است.
وقتی حضور زن در خانه را تلف شدن و تباهی شخصیت او بدانند و کار خانگی و نقشهای همسری و مادری را نوعی اسارت و تحقیر به شمار آورند، طبیعی است که رواج این نوع نگرش، منجر به کمارزش شدن و تحقیر این نقشها در جامعه، به خصوص در بین زنان میشود. در نهایت در کاهش باروری بسیار تاثیرگذار خواهد بود.از آنجا که اشتغال، بخش زیادی از وقت و نیروی زنان را در خارج از خانه به خودش اختصاص میدهد، دیگر توان و فرصتی برای باروری زنان، باقی نخواهد گذاشت. ارتباط معنا دار میان دو متغیر اشتغال زنان و کاهش باروری، به گونهای است که جمعیت شناسان و جامعهشناسان، اشتغال زنان را به عنوان شیوهای منطقی برای تعدیل جمعیت و کاهش باروری توصیه میکنند.
سازوکار این رابطه معنا دار بدین صورت است که اولا، زنان شاغل به خصوص زمانی که به صورت تمام وقت به اشتغال روی میآورند، با انبوهی از دغدغههای روحی، ذهنی، و زمانی مواجه میشوند که دیگر فرصت اندیشیدن به بارداری را ندارند؛ زیرا کار بیرون از خانه، بار جدید و سنگینی بر دوش زنان می گذارد، به گونه ای که نوبتهای کاری او را مضاعف میکند. کار برای دریافت مزد، خانهداری، پرورش کودک، و وظایف شوهرداری، نوعی فشار نقش را برای آنان به وجود میآورد. در این میان زنان دست به انتخاب زده و برای رهایی از این فشار، مجبور میشوند بارداری و فرزندآوری را به دلیل مزاحمت با نقشهای دیگر کنار، بگذارند. از سوی دیگر از آنجایی که انگیزه ازدواج بخش زیادی از زنان، دغدغههای اقتصادی و معیشتی است، شغل و درآمد شخصی، که بدون ازدواج فراهم میآید، انگیزه ازدواج را در آنان کاهش داده، یا دست کم آن را به تاخیر میاندازد. این دو میتوانند بر باروری و تحولات جمعیتی تاثیرگذار باشند. افزون بر این اصولاً شرکت زنان در اشتغالهای درآمد زا، قدرت چانهزنی آنان را در خانواده افزایش داده، با تضعیف سلطه مردان با به چالش کشیدن نقش نانآوری آنان، به آزادی انتخاب خود در عرصه خانواده شکل میدهند.[۲]
رابطه دو سویه اشتغال زنان و فرزندآوری
کاهش جمعیت و بعد خانوار و اشتغال زنان رابطه دو سویه دارد این رابطه گاه ببه دلیل ترویج اشتغال بدون ضابطه زنان و انگارههایی مثل ارجحیت اشتغال زنان بر مادری، ارجحیت خواسته ها و موفقیت های فردی بر مادری و... است که نتیجه آن گرایش به اشتغال به جای فرزند آوری است. از سوی دیگر برخی مادران به دلایل ضروری تمایل به اشتغال دارند اما شرایط اشتغال به آنها اجازه نمیدهد که چند فرزند داشته باشند که لازم است شرایط لازم برای زنان برای اشتغال ایمن و متناسب در نظر گرفته شود. و گاهی به دلیل انگارههای اشتباه فرهنگی و شرایط نامتناسب اشتغال، زنان در صورت بارداری ناخواسته تصمیم میگیرند جنین خود را سقط کنند.[۳]
الزامات اشتغال زنان
توجه به تمایز بین اشتغال زن و مرد
توجه به تفاوتهای بین زن و مرد
الف) تفاوتهای زیستی: تفاوتهای زیستی ـ بیولوژیک (ساختار بدن) و فیزیولوژیک بین زن و مرد باعث شده که بعضی از کارهای اینها با هم فرق کند. ب) تفاوتهای روانی: زنان به دلیل رقت قلب برخی شغلها را که مقتضایشان قاطعیت و شدّت است، از زنان برداشته شده است. ج)تفاوتهای تشریعی: ادیان و مذاهب مختلف میان مرد و زن تفاوت قایل شدهاند. این تفاوت در اسلام، یهود و زرتشت دیده میشود. شارع مقدس کارهای بیرونی را به عهده مرد گذاشته و تلاش مرد را برای تأمین هزینهها نه تنها مطلوب، بلکه واجب دانسته است.[۴]
توجه به خانواده محور بودن اشتغال
اگر در سیاستها و قانون گذاری معیار خانوادهمحور بودن اشتغال باشد زنان مجبور نمیشوند در مواقع غیرضرور به اشتغال روی بیاورند.
تعیین و به کارگیری قوانین و سیاستهای متناسب با اشتغال مادران و زنان
برخی فوانین مثل مرخصی بارداری، افزایش مرخصی بارداری، انعطاف شغلی برای مادری، تامین امنیت شغلی پس از فرزندآوری، تامین مهدکودک در محل اشتغال، کارهای پارهوقت و نیمهوقت و..برای مادران میتواند شرایط اشتغال و فرزندآوری را برای مادران فراهم کند.[۵]
نقش رسانه دراشتغال مناسب بانوان
رسانه نقش موثری برای تبیین اشتغال زنان دارد به نحوی که با توجه به علل ورود زنان به اشتغال بتواند جایگاه مادری و نظام اولویت بخشی نقشها را تبیین کند. گرایش زنان به هر نوع اشتغالی به عنوان ارزش برای زن و عدم توجه به مادری میتواند مسائل اجتماعی و اقتصادی تولید کند، که یکی از این موارد عدم توجه به فرزندآوری است. کمارزش شدن مادری به خصوص مادری چند فرزند و پرارزش شدن اشتغال در سریالها و محصولات رسانهای موجب گرایش زنان به اشتغال برای کسب هویت اجتماعی است.
جستارهای وابسته
- شروط، لوازم و بایستههای اشتغال زن در دیدگاه آیتالله خامنهای
- اشتغال زنان در اندیشه آیتالله خامنهای
پانویس
- ↑ مونس سیاح، نگرش سیستمی با اشتغال زنان، 1397ش
- ↑ گلزاری، «اشتغال زنان، بایدها و نبایدها»، 1378ش
- ↑ چراغی کوتیانی، «رویکرد اسلام و فمینیسم به جمعیت و باروری»، 1396ش
- ↑ گلزاری، «اشتغال زنان و پیامدهاى آن»، 1378ش
- ↑ تاج مزینایی و یاسری، «بررسی سياستگذاری اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ايران»، 1392ش
منابع
- تاج مزینایی،علیاکبر و زینب یاسری، «بررسی سياستگذاری اشتغال زنان در جمهوری اسلامی ايران»، مطالعات راهبردی زنان، سال پانزدهم، شماره 59، 1392ش.
- گلزاری، «اشتغال زنان و پیامدهاى آن»، مطالعات راهبردی زنان، 31378ش.
- چراغی کوتیانی، اسماعیل، «رویکرد اسلام و فمینیسم به جمعیت و باروری»، معرفت فرهنگی اجتماعی، سال هشتم،شماره2، بهار 1396ش.
- سیاح، مونس، بادران، مهناز، نگرش سیستمی به اشتغال زنان، ناشر: شورای فرهنگی اجتماعی زنان، روابط عمومی، 1397ش.