کارِخانگی
کارِخانگی؛ انجام کارهای مربوط به خانه و خانهداری.
خانواده يکی از ارکان مهم و اساسی هر جامعهای میباشد. خانواده محل تجلی بسياری از خواستههای جامعه است و شکوفايی هر جامعهای در شکوفايی نهاد خانواده نهفته است، مديريت هر خانواده نيز نقش بسزايی در رشد و شکوفايی اعضا دارد. خانواده به منزله يک واحد منسجم و پويا میباشد که در جهت نيل به اهداف واحد گام برمیدارد و همه اعضای يک خانواده میبايست همگام با يکديگر در جهت تأمين خواستههای مشروع خانواده تلاش و حرکت نمايند. به منظور تأمين خواستههای مشروع خانواده لازم است خانوادهها دارای اهداف، برنامههای مشخص باشند و برای رسيدن به اين اهداف، برنامهها اصول و موازينی را به کار ببرند.
مفهوم تقسيم کار
اصل تقسيم کار در خانه به اين مفهوم است که هر کس در خانواده متناسب با نقش و توان خود مسئوليتی را بپذيرد و همگام با ساير اعضای خانواده به منظور تحقق اهداف و برنامههای خانواده ايفای نقش نمايد. يکی از مزيت مهم اصل تقسيم کار در اين است که از هرکس متناسب با مسئوليتی که به عهده او گذاشته شده انتظار میرود که وظايفش را انجام داده و پاسخگوی ساير اعضای خانواده باشد و اين احساس که همه مسئوليتها بر دوش يک نفر باشد و سايرين وظيفهای در قبال خانواده نداشته باشد، کاهش يافته و حس، روحيه تعاون و همکاری در خانواده جايگزين حس عدم مسئوليتپذيری گردد. [۱]
بررسی وضعیت تحول در مسؤولیت کارِخانگی
تقسیم کارِخانگی بر مبنای جنسیت، موضوعی به قدمت تاریخ بشر است. تحقیقات دیرینهشناسی، شکلهایی از تقسیم کار جنسی را در دورانهای بسیار نشان داده است؛ برای مثال گفته میشود که در دوره پارینه سنگی، بشر در جوامعی زندگی میکرد که براساس شکار حیوانات و گردآوری مواد غذایی سازمان یافته بود. در آن جوامع، مردان بیشتر به شکار و زنان به گردآوری میوهها و سبزیها و دانههای غلات میپرداختند. [۲] بنابر این میتوان گفت انجام کارهای درون خانه از دیرباز بر عهده زنان بوده است.
اما امروزه شاهد روند روبه رشد افزایش سطح تحصیلات و آگاهی زنان هستیم و این مسأله آنها را برای ورود به بازار کار و کسب جایگاههای اجتماعی و اقتصادی ترغیب میکند؛ در ادامه این موضوع، یکی از مسائل مناقشهآمیز و بحث برانگیز برای زنان متأهل شاغل، مسأله تقسیم کار در خانه است. از دیدگاه جامعهشناسی، خانهداری از نمودهای تقسیم کار بر اساس جنسیت است. در تقسیم کار جنسیتی از زنان و مردان انتظار میرود فقط دسته خاصی از کارها را انجام دهند که از قبل تعیینشده و به اختیار خود شخص نیست.
در این تقسیمبندی، زنان مسئول کارهای خانه و خانهداری، و بزرگ کردن بچهها شمرده میشوند که کار بدون درآمد است. در نتیجه از نظر مالی وابسته به مردان میشوند و دسترسی به پولی که از آن خود بدانند نخواهند داشت. الگوی خانواده دو شغلی، یعنی خانواده تشکیل شده از زن و شوهر شاغل، از الگوهای جدید خانواده است که در سالهای اخیر، رواج چشمگیری یافته است. به گفته محققان، حتی در این نوع از خانواده علیرغم مشارکت بیشتر شوهران در کارهای منزل، فشار بیشتر کارهای خانگی بر دوش زنان سنگینی میکند؛ چرا که از آنان انتظار میرود افزون بر کار تمام وقت در خارج از منزل، مسئولیت کارهای منزل و مراقبت از کودکان را بر عهده گیرند؛ در نتیجه، زنان بیش از شوهرانشان کار میکنند. [۳]
به هر حال میتوان گفت، در گذر از جامعه سنّتی با اینکه حضور زنان در صحنه اجتماع پر رنگتر شده و زنان، برخی جایگاههای اجتماعی را اخذ میکنند، اما بر خلاف همه این تحولات، همچنان انجامدادن کارهای خانگی معمولاً بر عهده زناناست و تقریباً همه زنان در همه طبقات اجتماعی کارخانگی انجام میدهند.
نگاه اسلام به تقسیم کار جنسیتی
در خصوص نگاه هنجاری اسلام به الگوی تقسیم کار جنسیتی میتوان بیهیچ شک و شبههای ادعا کرد اسلام، اصل این الگو را با قطع نظر از حدود، شرایط و میزان مطلوبیت آن تأیید کرده است. برای اثبات این ادعا، تمسک به سیره عملی مسلمانان از صدر اسلام تا زمان حاضر است که اولیای دین نه تنها هیچ مخالفتی با آن نکردهاند، بلکه شواهد فراوانی از سیره و گفتار پیامبر گرامی (ص) و امامان معصوم(ع) در تأیید آن وجود دارد.[۴] همچنان که علی(ع) و فاطمه (س) در مورد تقسیم وظایف خانه میان خود از رسول خدا (ص) درخواست داوری کردند، پس رسول خدا (ص) وظایف داخل خانه را به فاطمه (س) و وظایف خارج خانه را به علی (ع) واگذار کرد.» [۵]
دین مبین اسلام و پیشوایان دینی برای کوچکترین اتفاقات روزمره زندگی انسانها، برنامه مدون ارائه دادهاند؛ که تبعیت از آن میتواند آرامش و آسایش را برای زندگی افراد به ارمغان بیاورد، حال اینکه عدم آگاهی از این تدابیر خردمندانه میتواند تبعات سنگینی برای خانوادهها به همراه داشته باشد. امروزه شاهدیم اختلافات خانوادگی میان زوجین بسیار گسترده شده است. اما منشأ و اساس اختلافات اموری جزئی است که زوجین قادر به کنترل و مدیریت آن نبودهاند. مشارکت زن و شوهر در امور خانه از جمله مواردی است که در سیره ائمه معصومین(ع) به وضوح قابل مشاهده است؛ در تعالیم دینی نه تنها در این زمینه سفارش به تقسیم کار شده است، بلکه برای هر یک از زوجین به ازای انجام امور خانه ثواب و اجری عظیم در نظر گرفته شده است که بعضاً زوجین از آن بیاطلاع هستند و همین امر سبب ایجاد فشار و خستگی به یکی از طرفین و زمینهای برای بروز اختلاف و ناراحتی میشود؛ [۶]
نگاه اسلام به امور خانه و نقش زن و شوهر
توجه بانوان به اجر معنوی خانهداری
در تبیین نظر اسلام درباره تقسیم کار جنسیتی باید دانست که از منظر اسلام، زنان در وهلهی اول هیچ مسؤولیتی در قبال انجام کارهای خانه ندارند. ولی توجه به این نکته ضروری است که از دیدگاه اسلام، زنان شایسته، زنانی هستند که در رفع نیازهای معیشتی خانواده، به شوهرانشان کمک میکنند.[۷]
همطراز تلقی کردن پاداش خانهداری با اجر جهاد در راه خدا، بیانگر اهمیت والای کارهای خانه میباشد. بانوان مسلمان با توجه به این مسائل انگیزه وافری پیدا میکنند تا با برنامهریزی درست، برای کارهای خانه، افزایش معنویت، شادکامی خود و اهل خانواده تلاش کنند. آگاهی از اجر معنوی خانهداری برای بازسازی روحیات بانوان خانهدار و تقویت ارادهی آنان تأثیر بسزایی دارد. البته هرگونه کمک اقتصادی زن حتی در شکل انجام کار خانگی، منوط به میل و رضایت اوست و از نظر حقوقی هیچ اجباری متوجه او نیست. [۸]
مسئولیتپذیری مردان در خانه
منظور از مسؤولیتپذیری مردان در خانه، میزان مشارکت همسران در انجام کارهای منزل است. کار خانه؛ کار عرفی است برخاسته از محبت خانمها به اهل خانههایشان که کمک مردان به این کار ثوابی در حد شهادت، حج و عمره مقبول برای آنها در پیدارد. از نظر اسلام، انجام کار خانه جزو وظایف زنان محسوب نمیشود. نظر فقهی هم گفته شده؛ زن وظیفه ندارد خدمت خانه را انجام دهد، غذا تهیّه کند و نظافت و مانند آن را انجام دهد مگر به میل خود. اگر مرد او را مجبور بر این کارها نماید زن مىتواند حقّالزحمه خود را در برابر این کارها از او بگیرد.[۹]
در مورد اهمیت کار کردن مرد در خانه و کمک به همسر روایاتی وجود دارد، که متضمن صحنهای است که در آن آقای خانه و بانوی خانه هر دو باهم مشغول کارکردن هستند؛ این خود درسی برای زندگی امروزی جوانان ماست. با یک نگاه جامع به منابع اسلامی میتوان دریافت که مشارکت مردان در امور مربوط به خانه و خانهداری تأثیر مستقیمی در ساختن خانوادهای تر از اهل ایمان دارد.[۱۰]
آموزش نحوه مشارکت به مردان و بیان مزیتهای تعاون
برای رسیدن به خانواده مؤمنانه و افزایش مشارکت مردان در تقسیم کار خانه، زوجها باید قبل از ازدواج نکاتی را آموزش ببینند. تا مردان درک و همدلی بیشتری نسبت به همسران خود داشته باشند. مثلا در کتابها و دورههای مهارتهای زندگی و کارگاههای آموزشی، چه در مقطع دبیرستان و چه در سطح دانشگاه آموزشهایی در خصوص اهمیت مشارکت در خانه و تقسیم کار در منزل، آموزشهای لازم ارائه شود. [۱۱] تا بدین وسیله آنان با مسؤولیتهای خود آشنا شده و برای یک زندگی خردمندانه و مؤمنانه آماده شوند.
آگاهی دادن به همسران دربارهی پاداش همکاری در خانه
بیان پاداشهای معنوی این کار و سیره عملی زندگانی معصومین که همیشه بر پایهی محبت و همکاری در امور خانه بنا بود در این مرحله مؤثر خواهد بود. پيامبر خدا (ص): كسى كه به طرف دهان همسرش لقمهاى بالا برد پاداش برد.» [۱۲] در روایتی آمده است: علی ع به تهیه هیزم، آوردن آب و جارو کردن و فاطمه (س) به تهیهی آرد و خمیر و پختن نان میپرداخت.» [۱۳]
جوانان مؤمن اگر بدانند امامان معصوم ما، همانها که در عزاداریها از جان و دل برایشان اشک میریزند و سینه میزنند، در کارهای خانه به زنانشان کمک میکردند، مسلماً در رفتار آنان تأثیرگذار خواهد بود.
پانویس
- ↑ « تقسیم کار در خانواده با چه روش و اصولی، سایت ارگا
- ↑ بستان، خانواده در اسلام، 1390ش، ص107.
- ↑ میرزایی، «نابرابری اجتماعی، نابرابری جنسیتی و تأثیر آن در خانواده»، پرتال تخصصی مددکاری اجتماعی ایران، 12 تیر 1395ش
- ↑ بستان، خانواده در اسلام، 1390ش، ص108.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشيعه، 1409ق، ج20، ص172
- ↑ «نگاه اسلام به امور خانه و نقش زن و شوهر»، خبرگزاری بین المللی قرآن، 20 اردیبهشت 1396ش
- ↑ حر عاملی، وسائل الشيعه، 1409ق، ج5، ص300
- ↑ بستان، خانواده در اسلام، 1390ش، ص117
- ↑ خمینی، رساله توضیح المسائل، 1391ش، ج۲، ص۴۷۸
- ↑ شعيري، جامع الأخبار، بیتا، ص102
- ↑ دلفیه، «زنان شاغل و معضل تقسیم کارهای خانه»، سینا خبرگزاری علم و فرهنگ، 17 تیر 1395ش
- ↑ فيض كاشانى، المحجّة البيضاء، 1417ق، ج3، ص70
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، 1368ش، ج43، ص151
منابع
- بستان، حسین، خانواده در اسلام، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390ش.
- «تقسیم کار در خانواده با چه روش و اصولی»، ارگا، تاریخ بازدید: 15 بهمن 1401ش.
- حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، مؤسس آل البيت عليهم السلام، 1409ق.
- موسوی خمینی، روح الله، رساله توضیح المسائل، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1391ش.
- دلفیه، محمدرضا، «زنان شاغل و معضل تقسیم کارهای خانه»، سینا خبرگزاری علم و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1395ش.
- شعيری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف، مطبعه حيدريه، بىتا.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضى، المحجة البيضاء، قم، مؤسسه نشر الاسلامی، 1417ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج43، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1368ش.
- میرزایی، علیرضا، «نابرابری اجتماعی، نابرابری جنسیتی و تأثیر آن در خانواده»، پرتال تخصصی مددکاری اجتماعی ایران، تاریخ درج مطلب: 12 تیر 1395ش.
- «نگاه اسلام به امور خانه و نقش زن و شوهر»، خبرگزاری بین المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: 20 اردیبهشت 1396ش.