زن در مسیحیت

دوران ظهور مسیحیت

در دوران ظهور مسیحیت، اعتقاد به ورود گناه به عالم توسط زنان، به زنان جایگاه نازلی داده بود و تبعیض علیه زنان رواج داشت. در شرایطی که مردم زمانه عیسی از اینکه او با زنان گفت و گو می‌کند، شگفت زده می‌شدند، عیسی در موضوعاتی با زنان سخن می‌گفت که کسی در آن زمان، زنان را مخاطب چنین مباحثی قرار نمی‌داد.

در فضایی که برخی ربی‌های یهودی معتقد بودند بهتر است تک تک ده فرمان را بسوزانیم تا اینکه با یک زن در ملأ عام گفت و گو کنیم، عیسی با زنان به صورت علنی و محبت‌آمیز و سرشار از افتخار و تکریم سخن می‌گفت و در تماثیل و حکایات خود از آنان یاد می‌کرد. از سوی دیگر، حلقه‌ای از زنان وفادار و پیرو عیسی، گرداگرد او و مادرش را در ایام حیات او فراگرفته بودند و به تعالیم او ایمان داشتند؛ در ابلاغ پیام مسیحایی عیسی با مردان همگام بودند؛ او را در سفرهای تبلیغی همراهی، و مایحتاج او و پیروانش را فراهم می‌کردند؛ حتی برخی بیوه‌زنان فقیر دارایی‌های اندک خود را به او هدیه می‌دادند و برخی زنان دیگر، پاهای عیسی را با عطر شستشو و حتی در مواردی با موهای خود، خشک می‌کردند.

به گفته اناجیل، سران یهود که از سخنان و اعمال عیسی ناخشنود بودند، او را با خیانت یکی از حواریون به نام یهودای اسخریوطی دستگیر کردند و به حاکم رومی منطقه تحویل دادند و با فشار بر او، عیسی را به صلیب کشیدند.

دوره‌ی اصلاحات

فساد فراگیر کلیسا در قرون وسطی موجب شد دغدغه اصلاح امور کلیسا و بازگشت به آموزه‌های اصیل مسیحی پررنگ شود و اعتراضات پردامنه‌ای شکل بگیرد؛ تا آنکه در قرن شانزدهم، مارتین لوتر، اولریش تسوینگلی و ژان کالوین نهضتی را پایه‌گذاری کردند که نهضت اصلاح دینی یا پروتستانتیزم خوانده می‌شود. پیشرفت‌های علمی در این دوران، اعتماد انسان را به خود و عقلانیتش، و احساس بی‌نیازی از خدا و تردید در باورهای دینی را تقویت کرد. در این برهه -به ویژه از قرن هجدهم به بعد-، نقد کتاب مقدس، جدایی دین از سیاست، و اختصاص دین به عرصه خصوصی، انسان‌گرایی و خداگریزی، عقل‌محوری و ایمان‌گریزی و تحولاتی از این دست، مسیحیت را ناگریز به دفاع از آموزه‌های خود و شکل‌دهی به «الهیات جدید مسیحی» ساخت.

پیدایش فمینیسم در این دوران، بهانه‌ای برای بازخوانی متون مقدس به نفع زنان، به دست داد. مهم‌ترین تلاش فمینیست‌ها ارائه تصویری زنانه از خدا و تبیین جوهر اصلی زنانگی بود و تمایز گذاشتن میان ویژگی‌های جسمی و مسائل ناشی از فرهنگ، تحولی عمده در تفسیر زنانه کتاب مقدس به وجود آورد. بر این اساس، بسیاری از دیدگاه‌های رایج که به کتاب مقدس نسبت می‌دادند و تغییر ناپذیر پنداشته می‌شد، ناشی از تحولات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی تلقی گردید. تغییر در نمادهای الهیاتی مسیحی و شنیده شدن صدای زنان، از مهم‌ترین دغدغه‌های الهی‌دانان فمینیست بود.

آموزه‌های بنیادین مسیحیت

آفرینش و گناه نخستین

مسیحیان به روایتی از آفرینش معتقدند که در سفر پیدایش عهد عتیق بیان شد. در متن مقدس شرح داده شده که مار، حوا را اغوا کرد و او نیز آدم را فریفت و مرتکب کناه نافرمانی شدند. هنگامی که خدا به آدم عتاب می‌کند که آیا از آن درختی خوردی که قدغن کردم، آدم جواب می‌دهد: «این زنی که قرین من ساختی، وی از میوه درخت به من داد که خوردم». خداوند برای مجازات این گناه، به زن خطاب می‌کند: «الم و حمل تو را بسیار افزون گردانم؛ با الم، فرزندان خواهی زایید و اشتیاق تو به شوهرت خواهد بود و او بر تو حکمرانی خواهد کرد». به آدم نیز چنین می‌گوید: «چون که سخن زوجه‌ات را شنیدی و از آن درخت خوردی که امر فرموده، گفتم از آن نخوری، پس به سبب تو زمین ملعون شد و تمام عمرت از آن با رنج خواهی خورد». آنان همچنین از باغ عدن اخراج شدند.

در الهیات مسیحی، گناه ذاتی یا نخستین، توسط پولس بسیار برجسته شد و از زمان آگوستین به بعد، به آموزه اساسی مسیحیت تبدیل گردید. آگوستین تأکید داشت درست است خداوند انسان را به صورت خود آفریده بود، ولی اراده‌مندی انسان و فریب‌خوردگی از شیطان موجب شد که صورت الهی را از دست بدهد و سرشتش فاسد شود و به شر گرایش یابد مسیحیان بر این باورند که عدالت و قداست اولیه دو جنس در هنگام آفرینش، به دلیل بروز گناه نخستین آدم و حوا زایل شده است؛ انسان در پی این گناه، ناپاک و فاسق شد؛ دشمن خدا گردید؛ مقام فرزندی را از دست داد و به یک غلام و عبد بدل شد. همچنین در کتاب مقدس مسیحی و تعالیم کلیسا، سلطه و حاکمیت شوهر بر زن و جایگاه فرودست او در قیاس با مرد، به عنوان مجازات گناه نخستین برای زنان در نظر گرفته شده و جنبه‌ی تأدیبی دارد. آنان معتقدند گرچه جهان پس از گناه آدم و حوا تنزل یافته، ذاتاً خیر است و اگر نقص و عیبی در عالم مشاهده می‌شود، با گناه آدم و حوا وارد شده و امری عرضی است. بر این اساس، بعد از آدم و حوای دومین (یعنی عیسی و مریم)، خلقت دوباره نیکویی خود را باز می‌یابد.

تجسید و نجات مسیح

بر اساس تعالیم مسیحی، به صلیب کشیده‌شدن مسیح و رنج او موجب شد انسان از مجازات گناه در امان بماند و گرچه قداست اولیه را به دست نیاورد، به مقام «عادل شمردگی» رسید و از این پس پاک به حساب می‌آید.

تجسید خدا در بدن مذکر، موجب انتقادات فراوانی به الهیات مسیحی شد. در مقابل، اینکه عیسی پس از رستاخیز، ابتدا بر زنان ظاهر شد و آنان را مخاطب عهد جدید قرار داد، موجب شده در میدان مسیحیان برخی بر تحول در جایگاه زن و برابری زن و مرد پس از رستاخیز عیسی تأکید کنند. به بیان دیگر، از نظر آنان با توجه به اهمیت مفهوم عهد در مسیحیت، عهد جدید با زنان در کنار مردان بسته شده و حضور زنان در رستاخیز مسیح، نشانه جایگاه والای آنان در برهه جدید است. همچنین باید از تأثیر و نقش مریم در بهبود موقعیت زنان سخن گفت: مسیحیت معتقد است او نجات‌دهنده بشر است؛ همان‌گونه که حوا، کشاننده بشر به پستی و فرودستی بود.

انسان‌شناسی

پایه انسان‌شناسی مسیحی بر «خلقت انسان بر تصویر خدا» بنا نهاده شده و لذا انسان، در جهان محسوس و قابل رؤیت، برترین موجود خداست. اهمیت انسان در این است که روح خدا در مسیح، و روح مسیح در انسان سکنی می‌گزیند.

مسیحیت تصریح می‌کند که میان دو جنس تفاوتی در جوهر انسانی قائل نیست و هم مرد و هم زن را به یک اندازه انسان می‌داند. نوع توصیف آدم از حوا (استخوانی از استخوان‌هایم و گوشتی از گوشتم) در کنار نام گذاری او به مادر زندگان (از جمله نسل آنها)، همچنین توصیفاتی که از یک تن شدن زن و مرد و اتحاد آنان وجود دارد، می‌تواند حاکی از هم‌سرشتی و هم‌ذاتی دو جنس باشد.

منبع

• غلامی، علی، حاج‌اسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، انتشارات جامعة‌الزهرا، 1399