بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
ساختار '''[[خانواده در اسلام]]''' دارای اهمیت فراوان است. از این رو در احکام و آموزه‌های دین اسلام سفارش‌هایی مستقیما در مورد تعداد همسران و نحوه زندگی زناشویی مطلوب بیان شده است. نظریه‌هایی در باب تعدد زوجات مطرح است و اسلام هم اصلاحاتی بر تعدد زوجات به سبک دوران جاهلیت قرار داده است. | ساختار '''[[خانواده در اسلام]]''' دارای اهمیت فراوان است. از این رو در احکام و آموزه‌های دین اسلام سفارش‌هایی مستقیما در مورد تعداد همسران و نحوه زندگی زناشویی مطلوب بیان شده است. نظریه‌هایی در باب تعدد زوجات مطرح است و اسلام هم اصلاحاتی بر تعدد زوجات به سبک دوران جاهلیت قرار داده است. | ||
==نظریات موجود در باب تعدد زوجات== | ==نظریات موجود در باب تعدد زوجات== | ||
در منابع فقهی احکام مربوط به تعدد زوجات در ضمن بحث «محرّمات نکاح» و «قَسْم» مطرح شده است. فقها محدودیت‌های فقهی برای تعدد زوجات قرار داده‌اند از جمله؛ بر محدودیت عددی تعدد زوجات، یعنی چهار عدد تأکید کردند و [[عقد|'''عقد''']] دائم با زوجه پنجم را باطل شمرده‌اند.<ref>حکیم، مستمسک العروه | در منابع فقهی احکام مربوط به تعدد زوجات در ضمن بحث «محرّمات نکاح» و «قَسْم» مطرح شده است. فقها محدودیت‌های فقهی برای تعدد زوجات قرار داده‌اند از جمله؛ بر محدودیت عددی تعدد زوجات، یعنی چهار عدد تأکید کردند و [[عقد|'''عقد''']] دائم با زوجه پنجم را باطل شمرده‌اند.<ref>حکیم، مستمسک العروه الوثقی، 1413ق، ج۱۴، ص۹۳ـ۹۴؛ غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، 1423ق، ج۳۲، ص۱۴۲ـ۱۴۳؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۵؛ نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص5</ref> | ||
از دیگر محدودیت‌های فقهی در این زمینه، حرمت '''[[ازدواج]]''' مرد با خواهر همسر خود به طور مطلق و نیز ازدواج مرد با خواهرزاده یا برادرزاده همسرش بدون اجازه همسر اول است. <ref>غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، 1423ق، ج۳۲، ص۲۸۸ـ ۲۸۹، ۳۳۵؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۲ـ ۱۶۳؛ ابوشقّه، تحریرالمرأه فی عصرالرساله، 1420ق، ج۵، ص۲۹۴</ref> | |||
عدالت مادی میان همسران و قدرت بر پرداخت نفقه به ایشان و فرزندانشان، از جمله شروطی است که برای جواز تعدد زوجات بیان شده است. <ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ج۱، ص۳۵۱-۳۵۲؛ باجوری، المرأه فی الفکر الاسلامی، 1986م، ج۱، ص۲۵۹ـ۲۶۰؛ زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، 1431ق، ج۷، ص۱۶۸؛ ابوزهْرَه، تنظیم الاسلام للمجتمع، 1412ق، ج۱، ص۷۵ـ۷۶</ref> | |||
==اصلاحات اسلام بر تعدد زوجات== | ==اصلاحات اسلام بر تعدد زوجات== | ||
در بین عرب جاهلی در چند همسری هیچ حد و مرزی وجود نداشت. از نظر '''[[نفقه]]''' نه تنها مرد عهده‌دار نفقه زنان پرشمار خود نبود که حتی با بهره‌بری از آنان به شکل‌های مختلفی چون واداشتن به کارگری و در آمدزایی، ثروت و دارایی خود را می‌افزود. | در بین عرب جاهلی در چند همسری هیچ حد و مرزی وجود نداشت. از نظر '''[[نفقه]]''' نه تنها مرد عهده‌دار نفقه زنان پرشمار خود نبود که حتی با بهره‌بری از آنان به شکل‌های مختلفی چون واداشتن به کارگری و در آمدزایی، ثروت و دارایی خود را می‌افزود. | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۸: | ||
علاوه بر عربستان در بسیاری از فرهنگ‌های باستانی آن زمان هم‌چون ایران و روم نیز چند همسری رواج داشت. هر دینی در یک بستر اجتماعی که از پیش موجود بوده، نازل می‌شود بنابراین شارع مقدس نسبت به آن‌چه از گذشته در آن جوامع وجود داشته، بی‌توجه نبوده است. | علاوه بر عربستان در بسیاری از فرهنگ‌های باستانی آن زمان هم‌چون ایران و روم نیز چند همسری رواج داشت. هر دینی در یک بستر اجتماعی که از پیش موجود بوده، نازل می‌شود بنابراین شارع مقدس نسبت به آن‌چه از گذشته در آن جوامع وجود داشته، بی‌توجه نبوده است. | ||
راه کار اسلام در خصوص چند همسری، اصلاحی بوده است؛ زیرا رواج نامحدود تعدد زوجات میان اعراب دوران جاهلیت را با قید محدود بودن آن به چهار عدد، اصلاح کرد.<ref>محمدی ری شهری، میزان الحكمه، ص2270، ح7913</ref>،<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه فی تحصیل مسائل | راه کار اسلام در خصوص چند همسری، اصلاحی بوده است؛ زیرا رواج نامحدود تعدد زوجات میان اعراب دوران جاهلیت را با قید محدود بودن آن به چهار عدد، اصلاح کرد.<ref>محمدی ری شهری، میزان الحكمه، 1367ش، ص2270، ح7913</ref>،<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه فی تحصیل مسائل الشریعه، 1368ق، ج5، ص321</ref> | ||
نمونه‌هایی از قرآن و سنت که مرتبط با اصلاحات در تعدد زوجات است، بیان می‌شود: | نمونه‌هایی از قرآن و سنت که مرتبط با اصلاحات در تعدد زوجات است، بیان می‌شود: | ||
*'''قرآن''' | *'''قرآن''' | ||
*آیه 3 سوره مبارکه نساء | *آیه 3 سوره مبارکه نساء | ||
«و اگر مى‌ترسید از این‌که (به هنگام ازدواج با دختران یتیم) عدالت را رعایت نکنید، (از ازدواج با آنان چشم پوشى کنید و) با زنان پاک (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر، و اگر مى‌ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد) رعایت نکنید تنها یک '''[[همسر]]''' بگیرید، و یا از زنانى که مالک آنهایید هستید استفاده کنید. این کار، بهتراست و از ظلم و ستم جلوگیرى | «و اگر مى‌ترسید از این‌که (به هنگام ازدواج با دختران یتیم) عدالت را رعایت نکنید، (از ازدواج با آنان چشم پوشى کنید و) با زنان پاک (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر، و اگر مى‌ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد) رعایت نکنید تنها یک '''[[همسر]]''' بگیرید، و یا از زنانى که مالک آنهایید هستید استفاده کنید. این کار، بهتراست و از ظلم و ستم جلوگیرى می‌کند». | ||
در شأن نزول این آیه چنین آمده است: قبل از اسلام معمول بود که بسیارى از مردم حجاز، دختران یتیم را با عنوان تکفل و سرپرستى به خانه خود مى‌بردند و بعد با آن‌ها ازدواج کرده و اموال آن‌ها را هم تملک مى‌کردند و چون همه کار دست آن‌ها بود حتى '''[[مهریه]]''' آن‌ها را کم‌تر از معمول قرار مى‌دادند و هنگامى که کم‌ترین ناراحتى از آن‌ها پیدا مى‌کردند به آسانى آن‌ها را رها مى‌ساختند و در حقیقت حاضر نبودند حتى به شکل یک همسر معمولى با آن‌ها رفتار نمایند. | در شأن نزول این آیه چنین آمده است: قبل از اسلام معمول بود که بسیارى از مردم حجاز، دختران یتیم را با عنوان تکفل و سرپرستى به خانه خود مى‌بردند و بعد با آن‌ها ازدواج کرده و اموال آن‌ها را هم تملک مى‌کردند و چون همه کار دست آن‌ها بود حتى '''[[مهریه]]''' آن‌ها را کم‌تر از معمول قرار مى‌دادند و هنگامى که کم‌ترین ناراحتى از آن‌ها پیدا مى‌کردند به آسانى آن‌ها را رها مى‌ساختند و در حقیقت حاضر نبودند حتى به شکل یک همسر معمولى با آن‌ها رفتار نمایند. | ||
در این هنگام آیه فوق نازل شد و به سرپرستان ایتام دستور داد در صورتى با دختران یتیم ازدواج کنند که عدالت را به طور کامل درباره آن‌ها رعایت نمایند و در غیر این صورت از آن‌ها چشم پوشى کرده و همسران خود را از زنان دیگر انتخاب نمایند. به دنبال دستورى که در آیه سابق براى حفظ اموال یتیمان داده شد در این آیه اشاره به یکى دیگر از حقوق آن‌ها می‌شود و آن این‌که: «اگر مى‌ترسید به هنگام ازدواج با دختران یتیم رعایت حق و عدالت را درباره حقوق '''[[زوجیت]]''' و اموال آنان ننمایید از ازدواج با آن‌ها چشم بپوشید و به سراغ زنان دیگر بروید.»<ref>نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۳۰، ص35</ref> | در این هنگام آیه فوق نازل شد و به سرپرستان ایتام دستور داد در صورتى با دختران یتیم ازدواج کنند که عدالت را به طور کامل درباره آن‌ها رعایت نمایند و در غیر این صورت از آن‌ها چشم پوشى کرده و همسران خود را از زنان دیگر انتخاب نمایند. به دنبال دستورى که در آیه سابق براى حفظ اموال یتیمان داده شد در این آیه اشاره به یکى دیگر از حقوق آن‌ها می‌شود و آن این‌که: «اگر مى‌ترسید به هنگام ازدواج با دختران یتیم رعایت حق و عدالت را درباره حقوق '''[[زوجیت]]''' و اموال آنان ننمایید از ازدواج با آن‌ها چشم بپوشید و به سراغ زنان دیگر بروید.»<ref>نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص35</ref> | ||
وقتی در ازدواج با یک زن، به رعایت حقوق مالی او تاکید شده است، به طریق اولی رعایت حقوق زوجه در صورت تعدد زوجات، باید لحاظ شود. | وقتی در ازدواج با یک زن، به رعایت حقوق مالی او تاکید شده است، به طریق اولی رعایت حقوق زوجه در صورت تعدد زوجات، باید لحاظ شود. | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۴: | ||
از جمله این روایات عبارتند از: امام صادق (ع) می‌فرمایند: «كسی كه دو زن داشته باشد و در تقسیم رابطه خود با همسر و تقسیم مالی بین آن‌ها به عدالت رفتار نكند، روز قیامت - در حالی كه دست‌هایش بسته و نیمی از بدنش به یك طرف كج شده‌است - آورده و به آتش داخل می شود». | از جمله این روایات عبارتند از: امام صادق (ع) می‌فرمایند: «كسی كه دو زن داشته باشد و در تقسیم رابطه خود با همسر و تقسیم مالی بین آن‌ها به عدالت رفتار نكند، روز قیامت - در حالی كه دست‌هایش بسته و نیمی از بدنش به یك طرف كج شده‌است - آورده و به آتش داخل می شود». | ||
از قرائن موجود در این روایت از جمله ایجاد نقص در بدن '''[[مرد]]''' و به آتش افتادن وی، می‌توان دریافت که در این روایت، نهی ایی که وجود دارد دلالت بر حرمت عدم رعایت عدالت دارد.<ref> | از قرائن موجود در این روایت از جمله ایجاد نقص در بدن '''[[مرد]]''' و به آتش افتادن وی، می‌توان دریافت که در این روایت، نهی ایی که وجود دارد دلالت بر حرمت عدم رعایت عدالت دارد.<ref>حیدری، اصول استنباط، 1376ش، ص54</ref> | ||
امام صادق (ع) فرموده‌است: «هر كس آن قدر زن بگیرد كه نتواند با آن‌ها نزدیكی كند- ضعف در مدیریت ازدواج‌های متعدد- و در نتیجه آن، یكی از همسرانش مرتكب زنا شود، گناه این كار برگردن او است.»<ref>نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۳۰، ص55</ref> | امام صادق (ع) فرموده‌است: «هر كس آن قدر زن بگیرد كه نتواند با آن‌ها نزدیكی كند- ضعف در مدیریت ازدواج‌های متعدد- و در نتیجه آن، یكی از همسرانش مرتكب زنا شود، گناه این كار برگردن او است.»<ref>نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، 1981م، ج۳۰، ص55</ref> | ||
در آخر باید خاطر نشان کرد که از نظر فقها، اصل در ازدواج، تك همسری است و قانون چند همسری در شرایط معمول توصیه و ترغیب نشده‌است. در قرآن کریم آیات 3 و 129 سوره نساء به طور مطلق اشاره به جواز تعدد زوجات نشده و خداوند آن را مقید به رعایت عدالت نموده است. می‌توان نتیجه گرفت که ازدواج مرد با یک زن، مطلوب خداوند است برای همین ازدواج تک همسری از سوی خداوند، بیش‌تر از ازدواج با فرض تعدد زوجات، تسهیل شده‌است.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ص421</ref> | در آخر باید خاطر نشان کرد که از نظر فقها، اصل در ازدواج، تك همسری است و قانون چند همسری در شرایط معمول توصیه و ترغیب نشده‌است. در قرآن کریم آیات 3 و 129 سوره نساء به طور مطلق اشاره به جواز تعدد زوجات نشده و خداوند آن را مقید به رعایت عدالت نموده است. می‌توان نتیجه گرفت که ازدواج مرد با یک زن، مطلوب خداوند است برای همین ازدواج تک همسری از سوی خداوند، بیش‌تر از ازدواج با فرض تعدد زوجات، تسهیل شده‌است.<ref>مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1372ش، ص421</ref> | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۳: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
*قرآن کریم | *قرآن کریم | ||
| خط ۶۷: | خط ۷۰: | ||
*زحیلی، وهبه، أصول الفقه الإسلامی، دمشق، دارالفکر المعاصر، چاپ هجدهم، 1431ق. | *زحیلی، وهبه، أصول الفقه الإسلامی، دمشق، دارالفکر المعاصر، چاپ هجدهم، 1431ق. | ||
*غروی تبریزی، علی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، کویت، دارالعلم، 1423ق. | *غروی تبریزی، علی، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، کویت، دارالعلم، 1423ق. | ||
* محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمه، مکتب الاعلام الاسلامی، 1367ش. | *محمدی ریشهری، محمد، میزان الحکمه، مکتب الاعلام الاسلامی، 1367ش. | ||
*مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، قم، صدرا، 1372ش. | *مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، قم، صدرا، 1372ش. | ||
*مهرپور، حسین، مباحثی از حقوق زن از منظر حقوق داخلی، مبانی فقهی و موازین بین المللی، نشر سکون، تهران ۱ | *مهرپور، حسین، مباحثی از حقوق زن از منظر حقوق داخلی، مبانی فقهی و موازین بین المللی، نشر سکون، تهران ۱ | ||
