فمینیسم

فمینیسم؛ اندیشه و نهضت مدافع حقوق برابر جنسیتی در مسائل سیاسی، اقتصادی، شخصی و اجتماعی.

تعریف لغوی و اصطلاحی

واژه فمینیسم از ریشه feminine به معنای زنانه، زن آسا، مادینه، مؤنث گرفته شده است. این واژه در فارسي به معاني متفاوتی مانند نهضت حمایت از حقوق اجتماعی سیاسی زنان و نهضت طرفداری از حقوق زن آمده است.

برای فمینیسم نمی‌توان تعریف اصطلاحی دقیق و روشنی به جهت تفاوت رویکرد، ایدئولوژی و مبانی فکری نحله‌های مختلف فمینیسم ارائه کرد. اما به طور کلی می‌توان فمنیسم را جنبشی سازمان یافته برای اجقاق حقوق زنان و یا نظریه‌ای که به برابری زن ومرد از جنبه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حقوقی معتقد است معنا کرد.

تاریخچه

واژه فمینیسم اولین بار در سال 1871م در یک متن پزشکی به زبان فرانسوی برای تشریح گونه‌ای وقفه در رشد اندام‌ها و خصایص جنسی بیماران مردی که تصور می‌شد خصوصیات زنانه یافته‌اند‌ به کار برده شد.یک سال بعد یک نویسنده ضدفمنیستی فرانسوی این واژه را برای زنانی که مردانهرفتار می‌کردند به کار برد.استفاده از این واژه تا دهه شصت و هفتا میلادی برای اشاره به تشکل‌های زنانه مرسوم نبود.

زمینه‌های پیدایش فمینیسم

مهمترین زمینه‌های پیدایش فمینیسم عبارتند از؛

• داشتن حق رأی زنان در بیشتر جوامع؛
• نبود اصل امکان تحصیل یا تحصیلات عالی برای بانوان؛
• فراهم نبودن زمینه اشتغال زنان در کارهای اقتصادی، سیاسی و... ؛
• نبود حق سرپرستی فرزند برای زنان در جوامع گوناگون؛
• وجود دیدگاه فکری و فلسفی نادرست؛
• نگاه کلیسا و دانشمندان مسیحی به زن با عنوان موجود درجه دوم و پست تر از مرد
• نداشتن حق ارث و مالکیت زنان در برخی جوامع؛
• خشونت مردان برضد زنان در خانه و جامعه با استفاده از امکاناتی که مردان داشتند؛ مثل زور، ثروت و موقعیت اجتماعی.
• نقش سرمایه داران و بنگاه‌های اقتصادی در قرن 18 و 19

امواج فمینیسم

الف) موج اول فمینیسم: بیشترین خواسته های موج اول شامل باور داشتن پیشاهنگی اهمیت زنان، جنبش سیاسی گسترده، دستیابی زنان به کارآموزی، آموزش و کار، بهبود وضعیت متأهل در قوانین، حق برابر با مردان برای طلاق و متارکه قانونی، حق رأی برای زنان و مسایل ویژگی جنسی و... . می باشد.

ب) موج دوم فمینیسم: این موج بر اهمیت دیدگاه‌های زنان تأکید می‌کند. طرفداران این موج، به بازسازی و انقلاب مفاهیم( نه اصلاح مفاهیم)معتقدند و نظریه های موجود را جنس‌گرا و غیر قابل اصلاح می دانند. پژوهش‌های این جنبش، فرض‌ها و تعمیم‌های حاصل از پژوهش‌های مردانه را انکار می‌کنند و به مبارزه با جهانبینی مردسالاری که فرودستی زنان را طبیعی می‌دانند، می‌پردازند. دستاوردهای مهم این دوره عبارت اند از:

• مبارزه برای جدایی روابط جنسی از تولید مثل در کشورهای غربی؛
• ظهور جنبش آزادی زنان در تمام امور؛
• کاهش ازدواج و زاد و ولد و افزایش آمار طلاق و تضعیف نظام خانواده؛
• ایجاد مؤسسات فراوان فرهنگی و مطبوعاتی زنان؛
• به دست آوردن قدرت‌هایی در زمینه اقتصادی و سیاسی،

ج) موج سوم فمینیسم: از اوایل دهه نود، جهان غرب به نقشهای سنتی خانواده، رویکردی جدید داشته و از حرکتهای تند فمینیستی موج دوم کاسته شد؛ زیرا نتیجه ناپسند زیاده روی در حرکت‌های زن مدارانه، بیش از همه دامان زن را گرفت و خشونت روزافزون در خانواده و محیط کار و ناامنی جنسی، از این نتایج بود.

گرایش‌های فمینیستی

1. فمینیسم رادیکال: اینان بر این باورند که هیچ حوزه ای از جامعه, از تبیین مردانه بر کنار نیست، در نتیجه باید در هر جنبه‌ای از زندگی زن که طبیعی تلقی می‌شود، تردید کرد و برای انجام کارها شیوه های جدیدی یافت.
2. فمینیسم لیبرال: اینان نبودن فرصت‌های برابر آموزشی در جامعه را دلیل ستم بر زنان می‌دانند و تلاش می‌کنند با انجام اصلاحاتی در این زمینه، بدون آنکه به بنیادهای اجتماعی و اساسی موجود در جامعه دست بزنند، موقعیت زنان را بهبود بخشند.
3. فمینیسم سوسیال: این جنبش متاثر از فمینیسم رادیکال است. این گرایش به بررسی ایرادها و اشکال‌های رویکرد لیبرالی پرداخته و تلاش کرده از آنها دور بماند. در این دیدگاه، جنس، طبقه، نژاد، سن و ملیت، خود عوامل ستم بر زنان اند. فمینیسم سوسیال، مردسالاری را نظامی فراتاریخی می‌داند؛ به این معنا که مردان در طول تاریخ، بر زنان اعمال قدرت نموده اند و معتقد است که این نظام در جوامع سرمایهداری شکل خاصی می یابد.
4. فمینیسم مارکسیستی: طرفداران آن، با تأکید بر مادرسالار بودن جوامع اولیه، معتقدند که پیدایش مالکیت خصوصی در جوامع، سبب در بند کشیدن زنان شده است و تا زمانی که نظام وجود دارد، این اسارت وجود خواهد داشت.
5. فمینیسم پست مدرن : واژه فمینیسم پست مدرن تداعی کننده مجموعه‌ای از مفاهیم و طرز فکرها در مورد زنان و مسایل زنانه است که این مفاهیم، گاه متضاد و متعارض می‌باشند. این گرایش معتقد است روابطی که بر زنان تحمیل می‌شود و رفتارهایی که میان دختر و پسر تفاوت ایجاد می‌کند، موجب بردگی زن در تاریخ شده است؛ نه اموری مانند ازدواج و نقش مادری.
6. فمینیسم اسلامی: این گرایش، تفسیری زن مدارانه از اسلام است که نتیجه آمیختگی اندیشه اسلامی و فمینیستی است . این گرایش در دو دهه اخیر در ایران و برخی از کشورهای اسلامی پدید آمده است. این گروه، مردسالاری را مشکل اصلی زنان در خانواده، اجتماع، اقتصاد و سیاست می‌دانند و احکام متفاوت دینی را در مورد زن و مرد، تبعیض آمیز و مخالف با حرمت و آزادی انسان،حقوق بشر و برابری زن و مرد می‌شمرند. محورهای اصلی این گرایش عبارتند از:

• جدایی دینداری از دین مداری.
• تشابه حقوق زن و مرد .
• ثابت نبودن شریعت.
• توجه به نقش زن و اهمیت دادن به خانواده.

ویژگی‌های مشترک گرایش‌های فمینیستی

1. اومانیسم و انسان‌مداری
2. نفی ظلم و تبعیض علیه زنان
3. لزوم تغییر نظام خانواده
4. دین گریزی

مهمترین پیامدهایفمینیسم

• فروپاشی نهاد خانواده،
• انکار ارزشها و هنجارهای اخلاقی.
• پرداختن تکسویه و شتابکارانه به برخی از ارزشهای از دست رفته زنان.
• شکست فمینیسم در رسیدن به اهداف پیشبینی شده.
• دامن زدن به تقابل و تعارض میان مرد و زن
• تحقیر نقش مادری
• تزلزل بنیان خانواده و پیدایش فرزندان پرخاشگر و بی عاطفه است.

منبع

• توفیقیان، خدیجه؛ افشون، مهدی، فمینیسم در ترازوی نقد، پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده، سال دوم بهار و تابستان 1388، شماره 3
• عمید، حسن، فرهنگ عمید، امیرکبیر، 1381، چاپ 23