تک‌همسری
تک‌همسری؛ داشتن یک همسر در زمان واحد.
تک‌همسری به نوعی از رابطه زناشویی اشاره دارد که در آن یک فرد تنها با یک شریک زندگی در یک زمان رابطه دارد. این شکل از رابطه، رایج‌ترین نوع ازدواج در بسیاری از فرهنگ‌ها و جوامع است. تک‌همسری در ادیان و فرهنگ‌های مختلف نمودهای متفاوتی یافته است. در رویکردهای نظری، جامعه‌شناسانی مثل مورگان، دورکیم و اشتراوس به این موضوع توجه نشان داده‌اند.
تعریف تک‌همسری
واژه Monogamy به‌معنای تک‌همسری، از ریشه یونانی gamos به‌معنای عروسی، ازدواج یا مقاربت جنسی، گرفته شده است.[۱] این شکل از ازدواج به‌معنای داشتن یک همسر در یک زمان است و در این نوع رابطه، یک زن و یک مرد به‌صورت انحصاری با یکدیگر ازدواج می‌کنند.[۲]
تک‌همسری به‌عنوان شکل اصلی ازدواج در مسیحیت ترویج شده است و بسیاری از جوامع غربی تحت تاثیر این آموزه‌ها، تک‌همسری را به‌عنوان شکل اصلی و مشروع ازدواج پذیرفته‌اند. این شکل از ازدواج در حال حاضر در بسیاری از کشورهای جهان به‌عنوان شکل قانونی ازدواج شناخته می‌شود.[۳]
انواع تک‌همسری
تک‌همسری بر اساس معیارهای مختلفی مانند مدت‌زمان رابطه، تعداد شرکای زندگی و الگوهای رفتاری دسته‌بندی می‌شود.[۴]
تک‌همسری متوالی
در تک‌همسری متوالی (Serial Monogamy)، فرد در طول زندگی خود چندین رابطۀ تک‌همسری را تجربه می‌کند، اما در هر زمان، تنها با یک شریک زندگی رابطه دارد. این الگو در جوامع مدرن رایج است و معمولاً پس از پایان یک رابطه مانند طلاق یا مرگ همسر، فرد وارد رابطۀ جدیدی می‌شود.[۵]
تک‌همسری مادام‌العمر
در تک‌همسری مادام‌العمر (Lifelong Monogamy)، فرد تنها یک شریک زندگی در طول عمر خود دارد و رابطه تا پایان عمر ادامه می‌یابد. این الگو در بسیاری از فرهنگ‌ها و ادیان به‌عنوان شکل ایدئال ازدواج تلقی می‌شود.[۶]
تک‌همسری اجتماعی
در تک‌همسری اجتماعی (Social Monogamy)، زوجین به‌عنوان یک واحد اجتماعی با هم زندگی می‌کنند و ممکن است فرزندان خود را با هم بزرگ کنند، اما لزوماً از نظر جنسی به یکدیگر وفادار نیستند. این الگو در برخی گونه‌های جانوری و همچنین در برخی جوامع انسانی دیده می‌شود.[۷]
تک‌همسری جنسی
در تک‌همسری جنسی (Sexual Monogamy)، زوجین تنها با یکدیگر رابطه جنسی دارند و به یکدیگر از نظر جنسی وفادار هستند. این الگو در بسیاری از فرهنگ‌ها به‌عنوان بخشی از تعهدات زناشویی تلقی می‌شود. [۸]
تک‌همسری عاطفی
در تک‌همسری عاطفی (Emotional Monogamy)، زوجین تنها با یکدیگر رابطۀ عاطفی عمیق دارند و به یکدیگر از نظر عاطفی وفادار هستند. این الگو بر پایه عشق، احترام و تعهد استوار است. [۹]
تک‌همسری انتخابی
در تک‌همسری انتخابی (Elective Monogamy)، زوجین به‌صورت آگاهانه و داوطلبانه تصمیم می‌گیرند که رابطه خود را به‌صورت تک‌همسری ادامه دهند. این الگو بر پایه انتخاب آگاهانه و توافق متقابل استوار است.[۱۰]
تک‌همسری نهادی
در تک‌همسری نهادی (Institutional Monogamy)، تک‌همسری به‌عنوان یک نهاد اجتماعی و قانونی پذیرفته شده است. این الگو در بسیاری از جوامع به‌عنوان تنها شکل قانونی ازدواج به‌رسمیت شناخته شده است.[۱۱]
تک‌همسری دینی
در تک‌همسری دینی (Religious Monogamy)، تک‌همسری بر اساس تعالیم دینی و مذهبی توصیه و ترویج می‌شود. این الگو در ادیان ابراهیمی مانند اسلام، مسیحیت و یهودیت به‌عنوان شکل ایدئال ازدواج مطرح شده است.[۱۲]
تک‌همسری در ادیان و فرهنگ‌ها
تک‌همسری در اسلام
در اسلام، ازدواج به‌عنوان یکی از سنت‌های مهم و پسندیده پیامبران و اولیای الهی شناخته می‌شود. تعبیر ازدواج از سنت‌های پیامبران بوده و نشان‌دهنده اهمیت و قداست این نهاد در دین اسلام است.[۱۳]
به‌طور کلی، آیات ۳ و ۱۲۹ سوره نساء، به موضوع تعدد زوجات اشاره دارند؛ هرچند غیر از این دو آیه، آیات ۶ ، ۲۸، ۳۰،۳۲ و ۵۰ سوره احزاب[۱۴] و آیات ۱ ، ۳ و ۵ سوره تحریم نیز راجع به تعدد زوجات است که به همسران پیامبر ارتباط دارد.[۱۵] مفسران قرآن دربارۀ جواز تعدد زوجات، دیدگاه‌های متفاوتی دارند. تعدد زوجات نزد اعراب پیش از اسلام، شایع بود.[۱۶] در ایران نیز این امر به چشم می‌خورد و رسم تعدد زوجات میان همۀ اقوام شرقی شایع بوده است؛ [۱۷] اما با ظهور اسلام، تعدد زوجات شکلی قاعده‌مند پیدا کرد و تحت ضوابط مشخصی در آمد.[۱۸]
آموزه‌های اسلام به ازدواج دائمی مرد با حداکثر چهار زن، مشروعیت است. بر اساس روایات، یکی از حکمت‌های حلیت چهار همسر برای مرد و حرمت بیشتر از یک شوهر برای زن، پرهیز ار اختلاط نسل شمرده شده است.[۱۹]
مرتضی مطهری در تبیین جواز تعدد زوجات بر تعداد بیشتر زنان آماده ازدواج نسبت به مردان آماده ازدواج تاکید می‌کند.[۲۰] البته وی معتقد است که تک‌همسری طبیعی‌ترین فرم زناشویی است.[۲۱] در تک‌همسری، روح اختصاص، یعنی مالکیت فردی و خصوصی حکم‌فرما است و زن و شوهر، احساسات و عواطف و منافع جنسی دیگری را از آن خود و مخصوص شخص خود میداند.[۲۲]
تک‌همسری در مسیحیت
کاتولیک‌ها معتقدند که تک‌همسری بیشترین هم‌خوانی را با تصویری از وحدانیت خدا دارد.[۲۳] در الهیات مسیحی، ازدواج به‌عنوان یک پیوند مقدس و بازتاب‌دهندۀ رابطه مسیح و کلیسا در نظر گرفته می‌شود. تک‌همسری به‌عنوان الگویی از وفاداری، تعهد و وحدت تلقی می‌شود که با وحدانیت و یگانگی خداوند هم‌خوانی دارد و رابطه بین زن و شوهر به‌عنوان نمادی از رابطه مسیح با کلیسا توصیف شده است.[۲۴]
در عهد عتیق به‌ویژه در کلیسای مسیحی، چندهمسری به‌عنوان عملی غیراخلاقی و مغایر با تعالیم مسیحی معرفی شد.[۲۵] در عهد جدید، مطلبی که آشکارا چندهمسری را حرام کرده باشد، وجود ندارد.[۲۶] با این حال، برخی از متون عهد جدید به‌گونه‌ای تفسیر شده‌اند که می‌توانند حاوی اشاراتی به تک‌همسری به‌ویژه در مورد رهبران مذهبی مانند اسقف‌ها[۲۷] و خادمان کلیسا باشند.[۲۸]
تک‌همسری در یهودیت
در دین یهود، موضوع تک‌همسری و چندهمسری به‌طور متفاوتی در طول تاریخ و بر اساس تفسیرهای مختلف فقهی و فرهنگی مورد توجه قرار گرفته است. تعدد ازدواج برای مرد هیچ محدودیتی نداشته و تنها شرطش این است که مرد بتواند نفقه همسران خود را تامین کند.[۲۹] در متون مقدس یهودی همانند تورات و تلمود چندهمسری به‌طور صریح تحریم نشده است[۳۰] و حتی تا قرن یازدهم میلادی در برخی جوامع یهودی به‌عنوان امری مباح شمرده شده بود.[۳۱]
در دوران معاصر، تک‌همسری به‌عنوان هنجار غالب در جوامع یهودی پذیرفته شده است. پذیرش حکم تک‌همسری مردان یهودی، معروف به «تقانای ربی گرشوم بن یهودا»، در میان یهودیان اشکنازی -یهودیان اروپای مرکزی و شرقی- از تحولات مهم در تاریخ فقه و جامعۀ یهودی بود. این حکم که در قرن یازدهم میلادی صادر شد، تاثیر عمیقی بر زندگی اجتماعی و خانوادگی یهودیان اشکنازی گذاشت و به‌تدریج به‌عنوان هنجار غالب در این جوامع پذیرفته شد.[۳۲]
تک‌همسری در هندوئیسم
در هندوئیسم، مفهوم ازدواج و روابط زناشویی از دیرباز موضوعی پیچیده و چندوجهی بوده است. در متون باستانی هندوئیسم، مانند وداها، پوراناها و قوانین مانو، هم به تک‌همسری و هم به چندهمسری اشاره شده است. در قانون سنتی، به‌ویژه در متون حقوقی و دینی مانند مانوسمریتی (قانون‌نامه مانو)، به مردان اجازه داده می‌شد که تا چهار همسر اختیار کنند.[۳۳]
در برخی مقاطع تاریخی، تعدد زوجات در جامعه هندو، به‌ویژه میان بزرگان، حاکمان و ثروتمندان، رواج داشته است، اما با گذشت زمان، این عمل به‌تدریج مذموم شمرده شد و در برخی موارد حتی ممنوع شد. در دوره وده‌ای (حدود ۱۵۰۰ تا ۵۰۰ پیش از میلاد)، تک‌همسری به‌عنوان الگوی غالب ازدواج در جامعه هندو رواج داشت.[۳۴] برای مثال، رابطه راما و سیتا در رامایانا به‌عنوان الگویی از تک‌همسری و وفاداری مطرح شده است.[۳۵]
تک‌همسری در بودیسم
در آیین بودا مفهوم ازدواج و روابط زناشویی به‌اندازه توجه ادیان دیگر نیست و اصول اخلاقی و تعالیم بودایی فقط راهنمایی‌هایی را برای رفتار درست در روابط زناشویی ارائه می‌دهد. آیین بودا بیشتر بر پایه اخلاقیات (سیلا)، ذهن‌آگاهی و پرهیز از ایجاد رنج استوار است و این اصول می‌توانند در زمینه روابط زناشویی نیز اعمال شوند.[۳۶]
رویکردهای نظری درباره تک‌همسری
مورگان
در اندیشه مورگان، خانواده جزئی از کلیت جامعه است و بر این اساس تک‌همسری و چندهمسری را تحت تاثیر فرهنگ عمومی جامعه میداند. وی همچنین حرکت تاریخی خانواده و ازدواج را به‌سوی نظمی مشخص و به‌سوی ارتقا دانسته است. بر این اساس حرکت تاریخی به‌سمت تک‌همسری، نشانه تکامل است.[۳۷]
دورکیم
از نظر دورکیم، خانواده و ازدواج در مسیری مشخص و عام حرکت می‌کند و بدین ترتیب خط سیر تاریخی آن قابل تعمیم به جهان است. با توجه به این‌که اغلب جوامع کنونی از چندهمسری به تک‌همسری گرایش یافته‌اند، می‌توان آن را قاعده‌ای عام برای بشریت دانست.[۳۸]
اشتراوس
اندیشه اشتراوس اغلب با مفهوم منع زنای با محارم شناخته می‌شود. طبق این نظریه، اولین شکل پدیداری ازدواج بر اساس قاعده منع ازدواج با محارم شکل گرفته است. می‌توان طبق نظر اشتراوس قاعده‌مندی چندهمسری را نتیجۀ قاعدۀ منع زنای با محارم دانست؛ زیرا این اصل سبب می‌شود که چندهمسری نیز تابع قانون و قاعده شود و دست‌کم ازدواج با محارم از چندهمسری استثنا شود.[۳۹]
پانویس
- ↑ . آریان‌پور کاشانی، فرهنگ دانشگاهی انگلیسی به فارسی، 1375ش، ج1، ص934؛ وحدانی، «بررسی دیدگاه مستشرقان در مورد آیات تعدد زوجات»، 1395ش، ص13.
- ↑ . آبرکرامبی و همکاران، فرهنگ جامعهشناسی، 1367ش، ص288.
- ↑ . مور، دیباچهای بر جامعهشناسی، 1376ش، ص33.
- ↑ . ساروخانی، مقدمهای بر جامعهشناسی خانواده، 1375ش، ص24.
- ↑ . Giddens، The Transformation of Intimacy، 1992، p. 141-142.
- ↑ . Lévi-Strauss، The Elementary Structures of Kinship، 1949، p. 45-46.
- ↑ . Barash and Lipton، The Myth of Monogamy: Fidelity and Infidelity in Animals and People، 2001، p. 123.
- ↑ . Fisher، The Anatomy Of Love: A Natural History of Monogamy، Adultery & Divorce، 1992، p. 353-358.
- ↑ . Gottman and Silve The Seven Principles for Making Marriage Work، 1999، p. 54.
- ↑ . Giddens، The Transformation of Intimacy، 1992، p. 146.
- ↑ . Durkheim، The Division of Labor in Society، 1893، p. 321.
- ↑ . سوره نساء، آیه 3.
- ↑ . قمی، سفینه البحار و مدینة الحکم و الآثار، 1414ق، ج3، ص509.
- ↑ . عبدالمنعم، من افترائات المستشرقین علی الاصول العقدیه فی الاسلام، 1421ق، ص219.
- ↑ . رضایی، تحلیلی از آیات تعدد زوجات، 1357ش، ج1، ص92؛ میرسلیم، دانشنامه جهان اسلام، 1375ش، ج1، ص3619.
- ↑ . حکیمپور، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، 1382ش، ص282.
- ↑ . لوبون، تمدن اسلام و عرب، 1385ش، ص71.
- ↑ . طباطبایی، المیزان فی تفسیر القران، 1390ش، ج4، ص182؛ قرطبی، الجامع لاحکام القران، 1364ش، ج5، ص12.
- ↑ . مجلسی، بحار الانوار، 1363ش، ج2، ص103.
- ↑ . مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص325.
- ↑ . مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، 1402ش، ص289.
- ↑ . مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص299.
- ↑ . The Identity، The Mission، The Projects، The Pontifical John Paul II Institute، p. 6.
- ↑ . عهد جدید، رساله افسسیان، باب5، آیه22 تا 33.
- ↑ . جمعی از اساقفه مسیحی، تعالیم کلیسای کاتولیک، 1394ش، بند 2387؛ لحام، تعدد الازوجات، 1422م، ص29.
- ↑ . مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص325؛ دورانت، تاریخ تمدن، 1380ش، ج1، ص433-465.
- ↑ . عهد جدید، رساله تیتوس، باب1، آیه6.
- ↑ . عهد جدید، رساله اول تیموتائوس، باب3، آیه2 و 12.
- ↑ . «زن در دین یهود»، در وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان.
- ↑ . فرحات، تعدد الزوجات فی الادیان، 1422ق، ص11-13؛ عبدالحمید محمد، حقوق المراه بین الاسلام و الدیانات الاخری، 1406ق، ج1، ص150-151.
- ↑ . لحام، تعدد الازوجات، 1422م، ص28.
- ↑ . Epstein، "The Takkanot of Rabbenu Gershom and the Evolution of Jewish Family Law"، 1919، pp. 143-198.
- ↑ . حق‌پرست و ابراهیم، «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، 1400ش، ص18.
- ↑ . غلامی و حاجی‌اسماعیلی، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، 1398ش، ص275.
- ↑ . میکی و داس، رامایانا، کهنترین متن حماسی عاشقانه هند، 1379ش، ص8.
- ↑ . جعفری و دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص78-79.
- ↑ . ساروخانی، مقدمهای بر جامعهشناسی خانواده، 1375ش، ص145.
- ↑ . ساروخانی، مقدمهای بر جامعهشناسی خانواده، 1375ش، ص149.
- ↑ . ساروخانی، مقدمهای بر جامعهشناسی خانواده، 1375ش، ص154
منابع
- قرآن کریم.
- آبرکرامبی، نیکلاس و همکاران، فرهنگ جامعهشناسی، ترجمه حسن پویان، تهران، چاپخش، 1367ش.
- آریان‌پور کاشانی، عباس و آریان‌پور کاشانی، منوچهر، فرهنگ دانشگاهی انگلیسی به فارسی، تهران، سپهر، 1375ش.
- جعفری، حسین‌علی و دهقانی‌زاده، محمدرضا، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، تهران، حکمت و عرفان، 1398ش.
- جمعی از اساقفه مسیحی، تعالیم کلیسای کاتولیک، ترجمه احمدرضا مفتاح و دیگران، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1394ش.
- حق‌پرست، زهرا و ابراهیم، علیرضا، «آیین ازدواج در دین هندویی شیوایی»، نامه الهیات، سال سیزدهم، شماره 54، بهار1400ش.
- حکیمپور، محمد، حقوق زن در کشاکش سنت و تجدد، تهران، نغمه نواندیش، 1382ش.
- دورانت، ویل و ویلیام، جیمز، تاریخ تمدن، تهران، علمی‌فرهنگی، 1380ش.
- رضایی، محبوبه، تحلیلی از آیات تعدد زوجات، تهران، میلاد، 1357ش.
- «زن در دین یهود»، در وب‌سایت پرسمان دانشگاهیان، تاریخ درج مطلب: 2 اسفند 1394ش.
- ساروخانی، باقر، مقدمهای بر جامعهشناسی خانواده، تهران، سروش، 1375ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القران، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1390ق.
- عبدالحمید محمد، محمود، حقوق المراه بین الاسلام و الدیانات الاخری، کویت، دارالنشر الکویتیه، 1406ق.
- عبدالمنعم، فواد، من افترائات المستشرقین علی الاصول العقدیه فی الاسلام، ریاض، مکتبه العصیان، 1412ق.
- غلامی، علی و حاجی‌اسماعیلی، سمیه، زن و خانواده در ادیان با رویکرد تطبیقی، قم، جامعه‌‌الزهرا، 1399ش.
- فرحات، کرم، تعدد الزوجات فی الادیان، قاهره، دارالافاق العربیه، 1422ق.
- قرطبی، محمد، الجامع الاحکام القران، تهران، ناصر خسرو، 1364ش.
- قمی، شیخعباس، سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، قم، اسوه، 1414ق.
- قنادیان، منصور و همکاران، جامعهشناسی (مفاهیم کلیدی)، تهران، آوای نور، 1375ش.
- کتاب مقدس.
- لحام، شاکر، تعدد الازوجات، دمشق، دارالتوفیق، 1422ق.
- لوبون، گوستاو، تمدن اسلام و عرب، ترجمه سیدهاشم حسینی، تهران، اسلامیه، 1385ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ترجمه ابوالفضل موسوی همدانی، تهران، کتابخانه مسجد ولی‌عصر، 1363ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، 1377ش.
- مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، 1402ش.
- مور، استفن، دیباچهای بر جامعهشناسی، ترجمه مرتضی ثاقبفر، تهران، ققنوس، 1376ش.
- میرسلیم، سیدمصطفی، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، 1375ش.
- میکی، وان و داس، تلس، رامایانا، کهنترین متن حماسی عاشقانه هند، ترجمه امر سنکهه و امریر نکاش، تهران، مؤسسه فرهنگی هنری الست فردا، 1370ش.
- وحدانی،هادی، «بررسی دیدگاه مستشرقان در مورد آیات تعدد زوجات»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مشهد، دانشکده علوم قرآنی مشهد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، 1395ش.
- Barash، David P. and Judith Eve Lipton، The Myth of Monogamy: Fidelity and Infidelity in Animals and People، New York، W. H. Freeman، 2001.
- Durkheim، Émile، The Division of Labor in Society، George Simpson، trans. New York: Macmillan، 1893.
- - Epstein، Louis، "The Takkanot of Rabbenu Gershom and the Evolution of Jewish Family Law"، Jewish Quarterly Review، Vol. 10، No. 2 (1919)، pp. 143-198.
- Fisher، Helen، The Anatomy Of Love: A Natural History of Monogamy، Adultery & Divorce، (New York، NY، 1992.
- Giddens، Anthony، The Transformation of Intimacy، California، Stanford University Press
Stanford، 1992.
- Gottman، John and Silve، Nan، The Seven Principles for Making Marriage Work، Publisher، Three Rivers Press، 1999.
- Levi-Strauss، Claude، The Elementary Structures of Kinship. Boston، MA: Beacon Press، 1949.
- The Identity، The Mission، The Projects، The Pontifical John Paul II Institute.