فریده ماشینی

فریده ماشینی؛ از اعضای هم‌اندیشی فعالان جنبش زنان و حزب مشارکت، فمنیست اسلام

ماشینی، از اعضای هم‌اندیشی فعالان جنبش زنان و حزب مشارکت بود، که کوشش کرد زنان را به جریان اصلاحات وارد کند او با نگاه فمنیست اسلامی مسائل زنان را تجزیه و تحلیل می‌کرد.

فریده ماشینی

اطلاعات شخصی
زاده	سال1339 در نازی آباد تهران
مکتب	فمنیست اسلامی
درگذشت	در 1391 در تهران
محل سکونت	تهران
همسر	رحیم عبادی(مشاور سیدمحمد خاتمی و رئیس سازمان ملی جوانان)
سایر مشخصات
زبان	فارسی
خدمات
دین	اسلام
مذهب	شیعه
تحصیلات	کارشناسی مهندسی شیمی، کارشناسی ارشد در رشته مطالعات زنان
محل تحصیل	دانشگاه پلی تکنیک، دانشگاه علامه طباطبایی تهران
استادان	منیره گرجی
معروفترین نظرات	حجاب اختیاری، نسخ برخی مسائل زنان در قرآن در گذر زمان
شغل	تدریس ،

زندگی نامه

فریده ماشینی سال1339 در نازی آباد تهران متولد شد. در سال 1391 به دلیل سرطان درگذشت.

او در خانواده‌ای با وضعیت متوسط به دنیا آمد. پدرش مبارز انقلابی بود. خانوادگی به تحصیل و مدرسه علاقه داشتند. بنابراین او به مدرسه رفت و ریاضی فیزیک را در مقطع متوسطه گذراند.

سال 57 وارد دانشگاه شد و مهندسی شیمی را در دانشگاه پلی تکنیک خواند و وارد فعالیت‌های اجتماعی شد. او همچنین از دانشجویان فعال تحکیم وحدت بود. پس از پیروزی انقلاب در کمیته کارگری انجمن اسلامی فعال بود و در تسخیر سفارت آمریکا شرکت داشت.

به دبیری در آموزش پرورش پرداخت و در آموزش و پرورش سمت های متعددی را برعهده گرفت.

ماشینی کارشناسی ارشد را در رشته مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی گذراند و پایان نامه‌اش را درباره «بررسی حضور زنان در نهادهای مذهبی و روضه خوانی» نوشت.

او در رابطه با، زنان کار آماری جمع آوری کرد و معتقد بود اگر این زنان آموزش ببینند توانایی دگرگونی در دیدگاه‌ها و انتقال اسلام راستین را دارند.

در سال 60 با رحیم عبادی ازدواج کرد. همسرش مشاور سیدمحمد خاتمی و رئیس سازمان ملی جوانان در دوره اصلاحات بود.

فعالیت

آغاز توجه فریده ماشینی به مسائل زنان زمانی بود که او همراه با چند نفر دیگر مثل معصومه ابتکار در گروه خانم گرجی قرار گرفت. در این گروه نگاه‌های نواندیشان دینی طرح و بحث می‌شد.

او در مرکز مشاوره امور زنان وزارت کشور و حزب مشارکت مسئولیت داشت و دو برنامه را در دستور کار خود قرار داد:

• اول، حساس کردن حزب به مسئله زنان بود، این که حزب مسائل زنان را به عنوان موضوع مورد توجه ببینند.
• دوم، فعال کردن نقش زنان در حزب و تاثیرگذاری سیاسی بود. در همین راستا او طرحی را در احزاب اصلاح طلب دنبال کرد که 30 درصد کاندیدای احزاب، برای انتخابات مجلس و شوراها از زنان باشند.

او در ابتدای دهه هشتاد از اعضای هم اندیشی فعالان جنبش زنان بود، و در تجمع‌های سیاسی «اعتراض به تبعیض علیه زنان در قانون اساسی» در 22 خرداد 1384، در مقابل دانشگاه تهران شرکت کرد.

همچنین در تجمع 8 مارس 1385 در دانشگاه تهران، شرکت کرد و در کمپین یک میلیون امضا هم مشارکت داشت و خواسته‌های کمپین را خواسته‌های همه‌ی گروه‌های زنان می‌دانست. او برای کاندیداتوری مجلس هشتم ثبت نام کرد اما رد صلاحیت شد.

خانم ماشینی درسال 1388 بازداشت موقت شد و در این سال یکی از اقدامات او سرکشی از خانواده زندانیان سیاسی بود.

دیدگاه

ماشینی معتقد بود با تغییرات ساختاری، فرهنگ را تغییر دهیم این راه زود بازده تر از کوشش برای تغییرات فرهنگی است. منشاء تبعیض و رنج های زنان را متکثر و متنوع می‌دانست و معتقد بود با رفع فقر و توانمندی زنان، زنان تبعیض را از بین می برند.

او اولین مطالبه زنان را اشتغال می دانست و معتقد بود، به جای راهکار قانونی برای تغییر ساختار خانواده به اشتغال زنان توجه شود، برای مثال: «در خانواده‌هایی که درآمد زنان بیشتر شده است الگوی تصمیم‌گیری در خانواده تغییر کرده است، در واقع این یک تغییر ساختاری است.»

دست یافتن زنان به قدرت سیاسی، و تاثیر‌گذاری بر قدرت سیاسی مورد توجه او بود، که در حزب مشارکت هم آن را دنبال می‌کرد. وی معتقد بود زنان فقط رأی دهنده نیستند بلکه باید تاثیر بر سیاست بگذارند.

او بر این باور است که باید از برداشت‌های فکری و نظری جدید برای تغییر مناسبات سیاسی، اجتماعی و حقوقی به نفع برابری بهره برد. بیش از همه بر مقوله برابری جنسیتی و باز تعریف نقش زنان در جامعه ایرانی متمرکز بود و به دنبال برابری حقوقی و مدنی زنان بود.

فریده ماشینی به دنبال تفسیری نواندیشانه از قرآن بود، بدین جهت در مجالس قرآنی که داشت به بازبینی و بازخوانی شریعت از نگاهی که خودش به دین داشت می‌پرداخت.

در اینجا چند نگاه قرآنی او را طرح می‌کنیم:

در آیه مربوط به نشوز زن، ضرب را به معنای زدن نمی داند، و ادامه آیه را در مورد نشوز مرد می داند و معتقد است در شرایط نشوز مرد، چون زن توانمندی مالی ندارد و وابسته به مرد بوده، خداوند به او دستور سازگاری داده است هرچند در صورت عدم سازش، زن را، از کرانه بیکرانه خود سیراب خواهد کرد.

او آیه ضرب و آیه 228سوره بقره برداشت می‌کرد که، زنان مثل مردان در طلاق حق دارند و نقش سرمایه‌گذار و تامین کننده اقتصادی خانواده را در حق طلاق موثر می‌دانست و معتقد بود در زمان نزول هرچند حق به زن داده شده ولی علت توجه به مردان در احکام طلاق، سرمایه گذار بودن مرد در زندگی است. در واقع موضوع مدیریت مرد بر خانواده را موضوعی قراردادی می‌دانست.

او در موضوع حجاب معتقد است، اسلام حجاب را قرار داده است تا زن ابژه جنسی نباشد، و افرادی که در حجاب افراط یا تفریط می کنند، زن را ابژه جنسی قرار داده‌اند. او به حجاب اختیاری معتقد است و ارزش حجاب را به اختیار می‌داند و معتقد است که «اگر حجاب قانونی شود نقض آزادی و انتخاب فردی می‌شود و ارزش باور دینی را از دست می‌دهد».

به طور کلی فریده ماشینی همچون سایر نواندیشان دینی، عرف و شرایط زمان را در تعیین حقوق زن و مرد موثر می‌داند و برخی آیات را مطابق، شرایط زنان زمان نزول قرآن می‌داند.

او معتقد است آیات قرآن نباید تنافی با اصول قطعی مثل برابری داشته باشد و شرایط خاص زمان نزول وحی را باید توجه کرد و در برخی آیات نسخ را در نظر داشت. وی به هرمنوتیک و تفسیر متون دینی دلبستگی فکری داشت و سعی می‌کرد تعارض بین سنت و مدرنیته را جمع کند.

در نگاه او هر آنچه از قرآن که تصور تبعیض از آن می‌شود ناشی از اراده الهی نیست، بلکه برخاسته از ساختارهای انسانی تبعیض آمیز است.

فریده ماشینی برخی احکام اسلام را به دلیل اینکه در آیات نیست، مردود می‌داند و این گونه احکام را حاصل ساختار پدر سالار جوامع انسانی قلمداد می‌کند. در نگاه او نابرابری دیه زن و مرد، اذن خروج زن از منزل و سنگسار زن، جزء احکامی است که ریشه در کتاب آسمانی ندارد.

در واقع او معتقد بود نباید به همه اعتقادات دینی مردم مشروعیت بخشید و نباید با همه آنها مبارزه کرد. وی آموزه‌های دینی را نیازمند گفتگو با اندیشه‌های مدرن و بهره‌مندی از دستاوردهای عقلی بشری می‌دید و می‌خواست قرائت رحمانی دین را وارد زندگی اجتماعی کند زیرا باور داشت درسایه سازگاری اسلام با آرمان برابری حقوق زنان و مردان است که آموزه‌های اخلاقی و مذهبی جایگاه واقعی خود را پیدا می‌کنند.

سیدمحمد خاتمی در وصف او می‌گوید: «خانم ماشینی، شخصیتی ارزنده، اهل فکر، و درد بود. به انسان و هویت زن و روزگار ما توجه داشت و از منظر دین به جامعه می‌نگریست و نگاه او برمبنای دین رحمانی بود. ماشینی با اجرای برخی احکام اسلامی مثل حجاب به جهت رحمانی بودن دین مخالف است».

ماشینی معتقد بود قواعد موجود در فقه سیاسی و حقوقی ماهیت ابدی و ازلی ندارد و بسته به تغییرات فرهنگ زمانه و جریان سیال سیاست و اجتماع متحول می‌شوند.

وی پذیرای قرائت وارداتی از هویت جنسیتی زن بود و قائل بود که علما را برای این قرائت جدید باید راضی کرد و کارهای ترویجی بسیار کرد در مکان‌هایی که زنان حضور دارند. حتی اگر جلسات مذهبی باشد؛ تا جمع زنان به دنبال مسائل زنان باشند .

به طور کلی فریده ماشینی حلقه وصلی برای گروه‌های مختلفی از زنان نواندیش مسلمان تا زنان سکولار بود و سعی می‌کرد در نظریات و عملکرد همه این افراد را به هم نزدیک کند.

در جمع سنت‌گرایان مذهبی از کارکردهای مثبت نوگرایی و ضرورت باز تعریف ساختارهای جنسیتی در گفتمان دینی می‌گفت و در جمع سنت‌گریزان، از مذهب و معنویت‌گرایی و آموزه‌های اخلاقی می‌گفت.

مجلس ختم او رنگین کمانی از طیف‌های مختلف جنبش زنان بود. از زنان زندانی در دهه شصت تا زنان ملی مذهبی و کنشگران دوره اصلاحات و پسا اصلاحات و شاگردان کلاس‌های قرآنش.

آثار

آثار او به صورت مقاله منتشر شده است و برخی مقالات با همکاری سایرین نوشته شده است.

• حقوق زنان در قرآن(ازدواج و خانواده)
• حقوق انسانی و جنسیت در قرآن کریم
• نقش ترکیب جنسیتی دانش‌آموزان در شاخه‌های نظری و مهارتی بر نرخ ورود دختران و پسران به دانشگاه‌ها
• ضرورت طرح زن و نواندیشی دینی
• زنان و سیاست‌ورزی جامعه‌محور
• زنان و تجربه مشارکت سیاسی
• باز هم محدودیت ورود دختران به دانشگاه‌ها
• در قرآن ، مجازات سنگسار چیست
• حقوق انسان و جنسیت در قرآن
• زنان و سرمایه اجتماعی
• زنان: زنان و نواندیشی دینی، چشم‌انداز و ضرورت‌های نو
• مطالبات زنان
• مدرسه و مسائل آن در فرهنگ، دانش و سیاست
• آموزش و پرورش دختران: چکیده تحقیقات (از سال 1358 تا 1380)
• موقعیت زنان ایران سی سال پس از انقلاب

منابع

• «فریده ماشینی»، دانشنامه الکترونیکی زنان، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.
• «فریده ماشینی»، در ویکی پدیا، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.
• «فریده ماشینی»، صفحه اینستاگرام، تاریخ بازدید: 25 بهمن 1401ش.