قاچاق زنان

قاچاق زنان، انتقال اجباری و غیرقانونی زنان و دختران به قصد استثمار جنسی یا کار اجباری.

قاچاق زنان یکی از اشکال قاچاق انسان است که در آن زنان و دختران به‌صورت غیرقانونی و اغلب از طریق زور، فریب یا اجبار، برای اهداف مختلفی مانند استثمار جنسی، کار اجباری، ازدواج اجباری یا بردگی خانگی منتقل می‌شوند. این پدیده یک جنایت و نقض فاحش حقوق بشر است که در سراسر جهان رخ می‌دهد. قاچاق زنان، تجارت پرسودی است که معمولا از کشورهای فقیر یا کمتر توسعه‌یافته به کشورهای توسعه‌یافته یا برخوردار صورت می‌گیرد.

مفهوم‌شناسی قاچاق زنان

مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۴م، قاچاق زنان را انتقال غیرقانونی و مخفیانه آنها با هدف بهره‌کشی جنسی یا اقتصادی توسط گروه‌های سازمان‌یافته تعریف کرده است. قاچاق زنان گاهی در قالب ازدواج دروغین، استخدام مخفیانه و فرزندخواندگی دروغین صورت می‌گیرد.

در قاچاق زنان حداقل سه عنصر اساسی وجود دارد:

• جابه‌جایی زنان از مکانی به مکان دیگر
• اغفال یا اجبار زنان به قبول جابه‌جایی
• استثمار یا رفتارهای شبیه برده‌داری.

قاچاق زنان در شمار جرم‌های سازمان‌یافته و بین‌المللی است که خصوصیات بزه‌دیده در تحقق جرم، بی‌اثر است و در هرحال جرم به شمار می‌رود.

تاریخچه قاچاق زنان

از دوران باستان پدیده قاچاق زنان برای فحشا رواج داشته است. نکوهش این عمل در آیات قرآن، از رواج آن در گذشته خبر می‌دهد. مسئلۀ قاچاق زنان سفیدپوست اروپایی به امریکا تا پیش از جنگ جهانی دوم، از رواج قاچاق زنان در کشورهای مدعی پیشرفت در آن دوران حکایت دارد.

در ایران معاصر حداقل از ۱۳۴۰ش، گزارش‌هایی از قاچاق زنان به‌صورت سازمان‌یافته، وجود دارد. در آن سال از یک فرد عرب نام برده شده که قصد داشته یازده زن را از ایران به مقصد کشورهای عربی قاچاق کند. همچنین در سال‌های اخیر گزارش‌هایی از قاچاق زنان به پاکستان نیز وجود دارد. در جهان پدیدۀ قاچاق زنان با کشف قارۀ امریکا رونق گرفت و بسیاری از زنان از قاره‌های دیگر، مخصوصاً آفریقا، به مقصد آمریکا قاچاق شدند.

آمار قاچاق زنان

آمارهای موجود نشان می‌دهد که بین هفتصد هزار تا دو میلیون زن و کودک سالانه در دام قاچاقچیان گرفتار می‌شوند. طبق آمارها، طی پنج سال تنها از قزاقستان بیش از ۷۰ هزار دختر قزاقستانی قاچاق شده‌اند.

طبق آمار غیررسمی، زنان قاچاق شده در اروپا در هر سال حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار نفر است. دلیل سهولت قاچاق زنان در اروپای شرقی، نبود قوانین رسمی یا کارآمد برای مبارزه با قاچاق انسان است تا جایی که پلیس برخی کشورها مانند آلبانی نیز با قاچاق‌چیان زنان همکاری می‌کنند. وزرات خارجۀ امریکا آمار زنان قاچاق شده در هر سال را بیش از یک میلیون نفر می‌داند.

کشورهای درگیر قاچاق زنان

تمام کشورها کم‌وبیش با ناهنجاری قاچاق زنان به‌عنوان مبدا یا مقصد قاچاق، درگیر هستند. طبق آمار پلیس بنگلادش هرسال حدود ۱۵ هزار زن در این کشور قربانی قاچاق به هند هستند.

سرزمین اشغال‌شده توسط رژیم صهیونی اسرائیل یکی از مناطق عمده پذیرش‌کنندۀ زنان و دختران قاچاق‌شده از اروپای شرقی و کشورهای شوروی سابق است. سازمان عفو بین‌الملل معتقد است رژیم صهیونیستی در مبارزه با قاچاق زنان کوتاهی می‌کند.

از تایلند شانزده‌ هزار زن به کشورهای دیگر قاچاق شده‌اند. آمریکا یکی دیگر از مقاصد قاچاق زنان و دختران است و سازمان سیا در گزارش ۷۹ صفحه‌ای وضعیت آنان را مورد بررسی قرار داده است.

مسیرهای قاچاق زنان در جهان

در حال حاضر قاچاق زنان و دختران عمدتاً از کشورهای در حال توسعه و توسعه‌نیافته به‌سوی کشورهای اصطلاحاً توسعه‌یافته به‌شکل گسترده در جریان است. بسیاری از مهاجران که در اختیار قاچاق‌چیان قرار می‌گیرند به‌جای رسیدن به مقصد، به شبکه‌های فساد متصل می‌شوند.

در کشورهای اروپایی، بیشتر زنان قاچاق‌شده، به کشورهای بلغارستان، قزاقستان، مولداوی، رومانی و اوکراین تعلق دارند. باندهای تبهکار، دختران و زنان این کشورها را به بوسنی قاچاق می‌کنند تا از آنجا به سایر مناطق فرستاده شوند. کشور اسپانیا نیز یکی از مقاصد زنان و دختران قاچاق‌شده است که باندهای تبهکار آنان را از کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای افریقایی می‌آورند و در رؤیای رسیدن به زندگی اروپایی در دام قاچاق‌چیان می‌افتند. در اسپانیا گذرنامه‌های آنها را گرفته و آنان را مجبور به کارهای شاق و خودفروشی می‌کنند. ایتالیا از دیگر کشورهای اروپایی درگیر قاچاق زنان و دختران است.

در آسیا مسیر قاچاق زنان از ویتنام به کامبوج، چین و سنگاپور است. یکی دیگر از مسیرهای قاچاق زنان از کشورهای روسیه، اروپای مرکزی و آسیا به آمریکا و کشورهای اروپای غربی است. از ایران به پاکستان به‌عنوان یکی دیگر از مسیرها نام برده شده است.

تایلند نیز از مسیرهای قاچاق زنان و دختران است که از کشورهای میانمار، کامبوج، لائوس و جنوب چین حرکت داده شده‌اند و در بازارهای فحشای مالزی، هنگ‌کنگ، ژاپن، تایوان و تایلند فروخته می‌شوند. کشورهای خلیج‌فارس مخصوصا امارات یکی از مسیرهای قاچاق زنان از ایران و کشورهای آسیای میانه است.

چالش‌های مبارزه با قاچاق زنان

یکی از دشواری‌های مبارزه با قاچاق زنان ناآشنایی زنان با زبان، قوانین و فرهنگ کشورهای مقصد است. بسیاری از آنها از قوانین و قانون‌گذاران ترس دارند و از شکایت و مراجعه به قانون اجتناب می‌کنند.

در برخی مناطق مانند سرزمین اشغال‌شده توسط رژیم صهیونی، قاچاق زنان جرم نیست؛ به‌همین دلیل شناسایی و مبارزه با قاچاق زنان در این مناطق دشوار است. میزان سود ناشی از قاچاق زنان از سود حاصل از مواد مخدر و اسلحه اگر بیشتر نباشد، کمتر نیست.

معمولا قاچاق زنان به‌صورت پنهانی صورت می‌گیرد و نمودهای آشکار آن‌ اندک است و محققان ناچارند بر اساس این نمودهای بیرونی قضاوت کنند. حتی تبادل اطلاعات، به‌دلیل عدم وجود سازوکار قانونی، مسئله تشخیص و کشف را حل نمی‌کند.

ضعف قوانین مبارزه با قاچاق زنان

نبود عامل بازدارندگی مؤثر، یکی از مشوق‌های قاچاق زنان است؛ حتی مقاوله‌نامه ۱۹۰۴م که اولین قانون رسمی مبارزه با قاچاق زنان به شمار می‌رود، تعریف روشنی از قاچاق زنان به‌دست نمی‌دهد و دولت‌ها را موظف نمی‌کند که قاچاق زنان را جرم‌انگاری کنند. علاوه بر این، مجازات معینی برای مجرمان در مقاوله‌نامه ذکر نشده است.

قرارداد بین‌المللی مصوب ۴ مه ۱۹۱۰م، قانون مبارزه با قاچاق زنان و دختران در ۱۹۲۱م، معاهده مبارزه با قاچاق زنان و اطفال در ۱۹۳۳م و معاهده ۱۹۴۹م، از پشتوانۀ اجرایی لازم برای مقابلۀ مؤثر با قاچاق زنان بهره‌مند نبودند.

یکی از مشکلات قوانین مقابله با قاچاق زنان و دختران، تاکید انحصاری آنها بر قاچاق بین‌المللی است، در حالی‌که ریشۀ اصلی قاچاق زنان در داخل مرزهای ملی است. غیر از کشورهای اسلامی که اغلب با هرگونه انحرافات جنسی در داخل کشورها نیز مخالفت کرده‌اند، قوانین سایر کشورها اغلب مبهم است و در برخی نواحی، روابط جنسی خارج از چارچوب زناشویی، آزاد بوده و زمینۀ سازماندهی قاچاق زنان در آن مناطق فراهم است.

اسناد بین‌المللی مقابله با قاچاق زنان

یکی از اهداف مهم اسناد بین‌المللی پیشگیری و نحوه مبارزه با قاچاق زنان است. یکی از بخش‌های اسناد بین‌المللی تعیین وظایف دولت‌ها در قبال قاچاق زنان و دختران است و تعیین می‌کند که کشور مبدا و مقصد چگونه با قاچاق برخورد کنند. در این اسناد به استرداد زنان و دختران قاچاق‌شده، نحوه برخورد با زنان و دخترانی که مایل به بازگشت به کشور خود نیستند و چگونگی تعقیب مجرمان و سازمان‌های تبهکار، توجه شده است.

یکی از اسناد بین‌المللی مربوط به مقابله با قاچاق زنان، کنوانسیون رفع هر نوع تبعیض علیه زنان است که در ۱۹۷۹م در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد. در ماده ۶ این کنوانسیون، هرگونه حمل‌ونقل و بهره‌برداری غیرقانونی و ظالمانه از زنان، منع شده است.

پیامدهای قاچاق برای زنان

قاچاق زنان، پیامدهای ویرانگر و طولانی‌مدت برای قربانیان، خانواده‌ها و جامعه به همراه دارد. این پیامدها می‌توانند در ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی ظاهر شوند.

تضعیف منزلت زنان

زنانی که قاچاق می‌شوند منزلت انسانی و اجتماعی خویش را از دست رفته می‌بینند. به همین دلیل قاچاق زنان با بردگی زنان مساوی دانسته شده است. در موارد بسیاری، زنان قاچاق‌شده به کارهای پست و حتی تن‌فروشی وادار شده‌اند.

استفاده‌های نامشروع جنسی، تکدی‌گری، کارهای اجباری، زندانی شدن و ضبط شدن مدارک شناسایی توسط قاچاق‌چیان از پیامدهایی است که ممکن است دختران و زنان قاچاق‌شده تجربه کنند. کسانی هم که از بند اسارت فرار کرده‌اند، به‌دلیل از دست‌دادن مدارک شناسایی، به مراکز نگهداری مهاجران غیرقانونی منتقل می‌شوند.

فروش اعضای بدن

این پدیده شوم زنان گرفتارشده را از حق سلامتی محروم می‌کند. برخی از دختران و زنان قاچاق‌شده، در دام گروه‌های تجارت اعضای بدن گرفتار می‌شوند.

بی‌هویتی

زنان و دختران قاچاق‌شده توسط باندهای تبهکار، به‌مرور زمان دچار اختلال در شخصیت شده و کنترلی بر سرنوشت و آیندۀ خود نخواهند داشت و در نهایت هویت خانوادگی، منطقه‌ای، قومی و زبانی خود را از دست می‌دهند.

ابتلا به امراض گوناگون

بسیاری از زنان قاچاق‌شده به‌دلیل وادار شدن به فحشا، گرفتار امراض گوناگون مقاربتی و جنسی می‌شوند. زنان و دختران قاچاق‌شده، کنترلی بر تماس‌های بدنی با دیگران ندارند و بیشتر از زنان تن‌فروش معمولی، در خطر ابتلا به ایدز هستند.

علاوه بر موارد فوق تحلیل رفتن نیروی کار جامعه، آسیب دیدن جایگاه خانواده و آسیب دیدن جایگاه کشورهای مبدا و مقصد قاچاق از دیگر پیامدهای مخرب قاچاق زنان است.

الکس سرشبکه باند قاچاق زنان

شهروز سخنوری معروف به الکس

شهروز سخنوری معروف به الکس، سرشبکه باند فساد و فحشا و قاچاق زنان که در سال 1399ش، توسط نیروهای امنیتی به ایران بازگردانده شده بود، 30 اردیبهشت سال 1402ش، پس از طی مراحل و تشریفات قانونی به دار آویخته شد.

منابع

• اشتری، بهناز، ‌ قاچاق زنان: بردگی معاصر، تهران، میزان، 1385ش.
• السان، مصطفی، «قاچاق زنان و کودکان برای بهره‌کشی جنسی»، فصلنامه علمی‌پژوهشی رفاه اجتماعی، سال چهارم، شماره 16، 1384ش.
• امیریان فارسانی، امین و رئیسی، مژده، «قاچاق سازمان‌یافته زنان و پیامدهای ناشی از آن»، فصلنامه مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، سال دوم، شماره 6، زمستان 1395ش.
• بوسـار، آنـدره، بزهـکاری بین‌المللـی، ترجمه نگار رخشـانی، تهران، کتابخانه گنج دانـش، 1382ش.
• خدادادی، صالحه، «بررسی فقهی و حقوقی قاچاق زنان»، نشریه پژوهش‌نامه حقوق بشری، دوره دوم، شماره 5، پاییز 1395ش.
• رمضـان نرگسـی، رضـا، بررسـی پدیـده قاچـاق زنـان، تهـران، قم، مرکـزپژوهش‌هـای اسـلامی صـدا و سـیما، 1383ش.
• سیونی، محمدشریف و تیر، ادوارد، «درآمدی بردرک جرم سازمان‌یافته و مظاهر فراملی آن»، مجله حقوقی و قضایی دادگستری، شماره 34، 1380ش.
• «شبکه‌های قاچاق انسان، سالانه بین 700هزار تا دو میلیون زن و کودک را در جهان مبادله می‌کنند»، خبرگزاری دانشجویان ایران: ایسنا، تاریخ درج مطلب: 11 خرداد 1381ش.
• قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن‏، 1388ش.
• کلانتری، کیومرث و زارعی، محمد، «قاچاق زنان به قصد فحشا»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال 2، شماره 2، تابستان 1389ش.
• کولایی، الهه و‌هاشمی، طاهره سادات، «قاچاق زنان: برده‌داری مدرن»، آیین، شماره 19 و 20، 1387ش.
• نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین، علوم جنایی- گزیده مقالات آموزش برای ارتقاء دانش دست‌اندرکاران مبارزه با مواد مخدر در ایران، قم، سلسبیل، بهار 1384ش.