جامعه‌پذیری جنسیتی از دیدگاه سیمون دوبووار: تفاوت میان نسخه‌ها

'''<big>جامعه‌­پذیری جنسیتی از دیدگاه سیمون دوبووار</big>'''؛ آماده شدن فرد برای ایفای نقش‌های جنسیتی در آثار سیمون دوبووار.  

جامعه‌­پذیری فرایندی است که انسان­ها از طریق آن شیوه­های زندگی را یاد می­گیرند، شخصیتی کسب می­کنند و آمادگی ایفای نقش به‌عنوان عضو یک جامعه را پیدا می­کنند.<ref>. کوئن، درآمدی بر جامعه­شناسی، 1375ش، ص74.</ref> جامعه‌پذیری جنسیتی فرایندی است که از راه آن دختر و پسر، نگرش­ها، ارزش­ها و کنش­های مناسب با جنسیت خود را فرامی‌گیرند.<ref>. بستان، جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1388ش، ص129.</ بستان، اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، 1388ش، ص80.</ref> جامعه­پذیری از نخستین روزهای زندگی آغاز می­شود و حتی برنامه شیردهی به کودک هم بر روی شخصیت مطمئن یا غیرمطمئن او تاثیر می­گذارد.<ref>. بستان، جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1388ش، ص129.</ref>

آموزش‌وپرورش متفاوت دختر و پسر به‌منظور دست‌یابی به نقش‌های اجتماعی متفاوت دارای پیشینه‌ای طولانی در تاریخ جوامع است. آموزش‌وپرورش رسمی و غیررسمی، تا حد زیادی تابع نظام تقسیم‌کار اجتماعی است. گسترش و تثبیت آموزش‌وپرورش جنسیتی به پذیرش جهانی تقسیم‌کار جنسیتی می‌انجامد. بسیاری از طرفداران فمینیسم، تحقق و آرمان برابری جنسی را در گروی القاء تقسیم‌کار جنسیتی می‌دانستند. انتقادات آنان به این الگو که از ابعاد گوناگونی صورت گرفته، تاثیر فراوانی بر حرکت نظام‌های غربی معاصر به‌سمت الگوی آموزشی غیرجنسیتی داشته است. دوبووار بر این باور بود که شخصیت دختران و زنان می‌توانست بسیار متفاوت با الگوی نابرابر کنونی شکل گیرد.<ref>. بستان، اسلام و تفاوت­های جنسیتی، 1390ش، ص141.</ref>

سیمون دوبووار جامعه‌پذیری نقش‌های جنسیتی را عامل مهمی در استمرار سلطه مردان بر زنان می‌داند. به اعتقاد او، شخصیت دختران و زنان می‌توانست متفاوت از الگوی کنونی شکل گیرد؛ به‌شرط آنکه از کودکی، دختران تحت همان توقعات، پاداش‌ها، سخت‌گیری‌ها و آزادی‌هایی قرار می‌گرفتند که پسران تجربه می‌کنند، در همان تحصیلات و بازی‌ها مشارکت داشتند، وعده‌های آینده‌ای برابر با پسربچه‌ها به آن‌ها داده می‌شد و توسط مردان و زنانی احاطه می‌شدند که در نظرشان به‌وضوح برابر و یکسان بودند. در همین راستا، بسیاری از فمینیست‌ها به‌منظور دستیابی به جامعه‌ای عاری از نابرابری‌های جنسیتی، خواهان جایگزینی الگوی سنتی جامعه‌پذیری دختران و پسران با الگوهای دیگری هستند که بر تربیت انسان‌هایی دو‌جنسیتی تمرکز دارند؛ افرادی که در آن‌ها بهترین ویژگی‌های جنسیتی مردانه و زنانه به‌طور تلفیقی نمود پیدا می‌کند.<ref>. بستان، «کارکردهای خانواده از منظر اسلام و فمینیسم»،  1388ش، ص61-60.</ref>

دختربچه تا 12 سالگی به‌اندازه برادرانش قوی است و همان توانایی‌های عقلانی را از خود آشکار می‌کند؛ رقابت کردن با آن‌ها در هیچ حیطه‌ای بر او ممنوع نیست؛ اگر خیلی پیش از دوران بلوغ، دختربچه در نظر ما دارای جنسیت متفاوت جلوه می‌کند، به این دلیل نیست که غرایزی مرموز، بلافاصله او را به انفعال و دلربایی مادری اختصاص می‌دهد؛ بلکه به این دلیل است که دخالت دیگری در زندگی کودک تقریباً از آغاز صورت می‌گیرد و از نخستین سال‌های زندگی استعدادش به نحوی آمرانه در او دمیده شده است.<ref>. دوبووار، جنس دوم، ج2، 1381ش، ص14.</ref>

در مراحل اولیه جامعه‌پذیری، دختربچه‌ها به‌عنوان کودکان دارای حق تقدم به‌نظر می‌رسند. بااین‌حال، به‌تدریج و به‌ویژه در فرآیند از شیر گرفتن، از آغوش‌های محبت‌آمیز کمتر بهره‌مند می‌شوند. در این میان، پسربچه‌ها به‌تدریج از بوسه‌ها و نوازش‌ها محروم می‌شوند. برخلاف این روند، برای دختربچه‌ها همچنان چاپلوسی و محبت ادامه دارد؛ او مجاز است در دامان مادر بماند، پدرش او را بر زانوهایش می‌نشاند و موهایش را نوازش می‌کند. در مواجهه با اشک‌ها و تمایلاتش، از او اغماض می‌شود و با دقت موهایش را آرایش‌کرده و از طنازی‌هایش لذت می‌برند. این تماس‌های جسمانی و نگاه‌های محبت‌آمیز به او در برابر اضطراب تنهایی حمایت می‌کند.<ref>. دوبووار، جنس دوم، ج2، 1381ش، ص17.</ref>

تفاوت اساسی در این است که عروسک، از یک‌سو نمایانگر بدن کامل است و از سوی دیگر، عنصری منفعل به شمار می‌آید. از همین‌جا است که دختربچه تشویق می‌شود تا در ذهنیت خود ازخودبیگانه شود و خویشتن را مانند داده‌ای بدون حس و حرکت بپذیرد؛ درحالی‌که پسربچه در آلت خود، عاملی مستقل را می‌جوید. دختربچه برای عروسک لالایی می‌گوید و آن را همان‌گونه آرایش می‌کند که خود دوست دارد، آرایش شود و برایش لالایی خوانده شود؛ او خود را به‌طور معکوس عروسکی شگفت‌انگیز تصور می‌کند. حالت انفعالی که به‌طور ذاتی ویژگی زنانه را تشکیل می‌دهد، از همان سال‌های اولیۀ زندگی او شکل می‌گیرد و نادرست است که این روند را امری بیولوژیک بدانیم؛ بلکه این تقدیری است که مربیان و جامعه بر او تحمیل کرده‌اند.<ref>. دوبووار، جنس دوم، ج2، 1381ش، ص28-27.</ref>

پسربچه دوران رشد خود را به‌مثابه حرکتی آزاد به‌سمت جهان می‌بیند؛ در این مسیر با خشونت و استقلال، با سایر پسربچه‌ها رقابت و دخترها را تحقیر می‌کند. او با بالا رفتن از درخت، بازی‌های خشن و کشمکش‌های پرشور، جسم خود را ابزاری برای تسلط بر طبیعت و وسیله‌ای برای مبارزه تلقی می‌کند؛ به عضلاتش، همچون جنسیتش، باافتخار می‌نگرد. از بازی‌های ورزشی، مبارزات و رقابت‌ها به‌عنوان بسترهایی برای آزمودن و به‌کارگیری نیروهای خود بهره می‌گیرد؛ درعین‌حال، درس‌های دشوار خشونت را نیز می‌آموزد: یاد می‌گیرد ضربه بخورد، درد را بی‌اهمیت بشمارد و اشک‌های کودکی را پس بزند؛ به عمل و ابتکار دست می‌زند و شجاعت پیدا می‌کند. میان میل به خودنمایی و خواست او برای تحقق این تمایلات در طرح‌های واقعی، تضادی وجود ندارد؛ او با یک حرکت واحد، هم خود را می‌سازد و هم به‌مثابه هستی‌ای مستقل نمود می‌یابد.<ref>. دوبووار، جنس دوم، ج2، 1381ش، ص30.</ref>

آشپزخانه برای زن، روزانه درسی از بردباری و انفعال را تکرار می‌کند؛ نوعی کیمیاگری است که او را به تبعیت از آب‌وآتش وامی‌دارد و انتظار برای ذوب شدن شکر، پف کردن خمیر، خشک شدن لباس و رسیدن میوه‌ها را به او می‌آموزد. کارهای خانگی شاید به فعالیت‌های فنی نزدیک باشد، اما به‌اندازه‌ای ابتدایی و تکراری است که او را به قوانین علت و معلولی چندان پایبند نمی‌کند. حتی در این حوزه نیز عناصر بی‌ثباتی وجود دارد؛ پارچه‌ها یا لکه‌ها گاه از شستشو تمیز می‌شوند و گاه این‌گونه نیست، برخی اشیاء بی‌هیچ دلیلی می‌شکنند و غبارها مانند گیاهان می‌رویند. ذهنیت زن، بازتابی از ذهنیت تمدن کشاورزی است که جادوی زمین را ستایش می‌کند.<ref>. دوبووار، جنس دوم، ج2، 1381ش، ص505.</ref>

عوامل بسیاری این سلسله ‌مراتب را برای دختر تحکیم می‌کنند؛ فرهنگ تاریخی و ادبی، ترانه‌ها و افسانه‌هایی که او را با آن‌ها بزرگ می‌کنند، همگی تجلیات مردانه هستند. مردان کسانی هستند که تمدن‌ها و کشورها را بناکرده‌اند؛ ابزارهایی برای بهره‌برداری از زمین ابداع کرده‌اند و با خلق آثار هنری، دنیا را پربار ساخته‌اند. ادبیات کودکانه، اسطوره‌ها، قصه‌ها و روایات همه بازتابی از اسطوره‌های مردانه‌اند که غرور و آرزوهای آن‌ها را تجسم می‌بخشند. دختربچه جهان را از دریچه‌ی چشمان مردان می‌بیند و سرنوشت خود را از نگاه آنان درک می‌کند.<ref>. دوبووار، جنس دوم، ج2، 1381ش، ص41.</ref>

از دیدگاه دوبووار، مطالعات انسان­شناختی دهه­های قبل بیانگر آن است که در همه جوامع، واکنشی به تفاوت زیست­شناختی میان مردان و زنان وجود دارد که به تقسیم­بندی دووجهی میان دو جنس شکل می­دهد، اما چگونگی تصور و برداشت یا معنای هر یک از دو جنس (یعنی زن‌بودن و مردبودن) در جوامع گوناگون متفاوت است. ازنظر آن‌ها این مسئله نشان می‌دهد که تمایلات جنسیتی (به­مثابه انتظارات متفاوتی که از زن و مرد در جامعه هست) امری طبیعی نیست، بلکه برساخته و پرداخته جامعه و فرهنگ است.<ref>. مشیرزاده، از جنبش تا نظریه اجتماعی، ص313-312.</ref>

 

 

* بستان، حسین، «کارکردهای خانواده از منظر اسلام و فمینیسم»،  فصلنامه حوزه و دانشگاه، شماره 35، زمستان 1388.

* بستان، حسین، اسلام و تفاوت­های جنسیتی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390ش.

* بستان، حسین، اسلام و جامعه‌شناسی خانواده، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1388ش.  

* بستان، حسین، جامعه‌شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1388ش.  

* پاملا، آبوت و والاس، کلر، درآمدی بر جامعه­شناسی نگرش­های فمینیستی، ترجمه مریم خراسانی و حمید احمدی، تهران، دنیای مادر، 1376ش.

* دوبووار، سیمون، جنس دوم، مترجم قاسم صنعوی، تهران، توس، 1381ش.  

* دوبووار، سیمون، خاطرات، مترجم قاسم صنعوی، تهران، توس، 1363ش.  

* کوئن، بروس، درآمدی بر جامعه­شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، توتیا، 1375ش.  

* مشیرزاده، حمیرا، از جنبش تا نظریه اجتماعی، شیرازه، تهران، 1385ش.