خانواده در مسیحیت
 | |
| مشخصات | |
|---|---|
| نام استاد | دکتر علی غلامی |
| نام جزوه | زن در ادیان |
| مرکز آموزشی | دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام |
| مقطع تحصیلی | کارشناسی ارشد |
| گرایش | مطالعات زنان |
منزلت ازدواج و خانواده در مسیحیت
از اصول تعالیم کلیسایی، معتبر دانستن نهاد خانواده و تفاوت‌گذاری کتاب مقدس میان ازدواج (روابط جنسی در چارچوب خانواده) با سایر مدل‌های ارتباط جنسی و زناشویی است.[۱] در مسیحیت تأکید می‌شود که پیوند عمیق زندگی و محبت که زناشویی را به وجود می‌آورد، توسط خالق وضع شده و او قوانین مناسب آن را اعطا کرده است و خانواده، یک نهاد صرفاً انسانی و برآمده از فرهنگ‌ها نیست. [۲] خانواده مسیحی یک کلیسای خانگی معرفی شده و بر وظیفه تبلیغی و تبشیری آن تأکید می‌گردد.[۳] به منظور تبیین اهمیت ازدواج و تشکیل خانواده در مسیحیت، برخی محورهای الهیات و متون مسیحی را که به بازتاب این جایگاه می‌پردازند، شرح می‌دهیم:
تأکید بر بعد الهی خانواده و تطبیق آن بر تثلیث
از منظر مسیحیت، خود خداوند ساختار خانواده را برپا کرده است و لذا خانواده بنیانی الهی دارد.[۴] خداوند از همان ابتدا با آفرینش زن و مرد، به دنبال تشکیل و بناگذاری نهاد خانواده بوده است.[پانویس ۱] [۵]مسیحیت مدعی است این بنیان خردمندانه و دوراندیشانه خداوند خالق است که در نهاد شر (تمایلات جنسی)، تمایلات عاشقانه و محبت‌آمیز را نهادینه ساخته است.[۶] مسیحیت نگاهی رازگونه به ازدواج دارد که می‌توان در نحوه ترسیم ارتباط ازدواج و تثلیث، بخشی از آن را دید؛ [۷] پیوند اشخاص در ازدواج، نشان و صورتی از پیوند پدر و پسر در روح القدس توصیف می‌شود.
قراردادن خانواده در زمره شعائر هفت‌گانه کلیسایی و سر عظیم دانستن آن
مسیحیت از ازدواج به عنوان یک سر عظیم یاد می‌کند[۸] که هرکسی را یارای رسیدن به راز آن نیست.[۹] در الهیات مسیحی تأکید شده خداوند قدرت مطلق خود را به «اسرارآمیزترین» وجه نشان می‌دهد؛ از ازدواج به عنوان ظرفی برای آشکار شدن ارزش‌های کلیسایی سخن گفته شده[۱۰] و تصریح گردیده یکی از متعالی‌ترین نشانه‌های محبت خدا به بشر در سر ازدواج نهفته است. از سوی دیگر، قرار گرفتن ازدواج در زمره آیین‌های مقدس هفت‌گانه مسیحیت کاتولیک، زمانی اهمیت خود را به رخ می‌کشد که دانسته شود این آیین‌ها، علت و اسباب و مسیر نیل به فیض الهی از طریقی نامرئی هستند.[۱۱] خداوند به همه فیض می‌رساند، ولی در لحظات، خاص از جمله انجام آیین‌های مقدس، فیض خاص می‌رساند. در واقع این شعائر، برای نجات بشر ضروری هستند[۱۲] و به انسان به منظور نیل به نجات و رستگاری مدد می‌رسانند.[۱۳]
ازدواج به مثابه عهدی الهی
متألهان مسیحی ازدواج را عهدی میان زن و مرد می‌دانند.[۱۴] با توجه به نقش محوری مفهوم عهد در الهیات مسیحی (که در عهد جدید در مقابل عهد عتیق بازتاب یافته)، از سنخ عهدبودن ازدواج نشان‌دهنده اهمیت آن است.
توجه به کارکردهای تربیتی اجتماعی خانواده و اهتمام به ارتقای موقعیت آن
ضرورت احترام به والدین،[۱۵] تأکید بر وظیفه تخطی‌ناپذیر والدین در تربیت و آموزش فرزندان،[۱۶] لزوم تأدیب و نصیحت فرزندان، [۱۷] توصیه به اطاعت زن از شوهر و احترام به او و محبت مرد به زن و صیانت از او،[۱۸] و نیز کنترل شهوت، [۱۹] از جمله محورهای مورد توجه کلیسا در مسیر تحکیم خانواده است. بر نقش تربیت کنندگی والدین، به ویژه تربیت دینی نیز توجه داده شده است و خانواده به مثابه کلیسایی کوچک، نقش مکمل کلیسا در تربیت دینی را ایفا می‌کند: «آن که پسر خویش را دوست می‌دارد، تازیانه را فراموش نمی‌کند... آن که پسرش را تربیت کند، از او خرسند خواهد شد». [۲۰]
کارکرد اجتماعی خانواده نیز در جامعه مسیحی اهمیتی اساسی دارد [۲۱] و خانواده هسته اصلی زندگی اجتماعی تلقی شده است.[۲۲] در تعالیم نوین مسیحی تصریح شده خانواده در مقایسه با سایر نهادهای اجتماعی باید دارای اولویت باشد و به آن اهتمام بیشتری شود.[۲۳] به همین دلیل، کلیسا لزوم حمایت نهادهای تخصصی از مردان و زنان به منظور توانمندسازی حضور آنان در خانواده را گوشزد می‌کند.[۲۴]
وضع قوانین در راستای تحکیم خانواده
در مسیحیت، قواعدی برای انتظام بخشی به ازدواج و خانواده تدوین شده است؛ به عنوان نمونه، تنها راه انحصاری ارضای میل جنسی، تشکیل خانواده است و فقط در این صورت مبارک و مورد تأیید خداوند است[۲۵] و افرادی که بدون ازدواج ارتباط جنسی برقرار می‌کنند، فاسق نامیده شده‌اند.[۲۶]. [پانویس ۲] [۲۷]مسیحیت کاتولیک بر منع چندهمسری و طلاق تأکید، و بر ثبت رسمی ازدواج در کلیسا، منع ازدواج با برخی از خویشان، و ضرورت ازدواج با هم کیش اصرار می‌ورزد. همچنین سقط جنین و شبیه‌سازی را نیز تهدیدی برای نظام خانواده می‌داند و در راستای صیانت از خانواده با آنها مخالفت می‌کند.[۲۸]
کارکردهای خانواده در مسیحیت
در زمره کارکردهای خانواده مسیحی می‌توان به این محورها اشاره کرد: تولید مثل، حمایت و مراقبت، جامعه‌پذیری، تنظیم رفتار جنسی، ایجاد محبت و وفاداری، یکی‌شدن، عاطفه و همراهی، تأمین اقتصادی و تربیت دینی و اجتماعی.[۲۹] کتاب مقدس، نگهبانی از کلیسای خدا را متوقف بر اهمیت دادن به خانواده، وفاداری و نگهداری از خانه، ازدواج، ارتباط خانوادگی و تربیت فرزندان می‌داند.[۳۰] [پانویس ۳] در میان کارکردهای ازدواج و آثار تشکیل خانواده، باروری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. مسیحیت تصریح می‌کند که «باروری هدف ازدواج است و کلیسا تعلیم می‌دهد که هر عمل ازدواج به خودی خود باید برای تولید زندگی انسانی تنظیم شده باشد».[۳۱] پیشینه مسیحیت نشان می‌دهد فرزندآوری، گاهی به عنوان تنها عامل و پیامد تشکیل خانواده[۳۲] و گاهی به عنوان حلقه اصلی پیوند سایر کارکردها مدنظر بوده است.
جایگاه نازل‌تر خانواده در قیاس با تجرد در مسیحیت
در تعالیم مسیحی، ازدواج امری مقدس است و نفی نمی‌شود، [۳۳] ولی هم زمان، خانواده کم‌ارزش‌تر از رهبانیت و تجرد است. [۳۴] از این رو تعالیم مسیحی از جایگاه درجه دومی (پسا تجردی) و در مرتبه نازل تر خانواده در قیاس با تجرد و رهبانیت سخن می گویند. بر خلاف عهد عتیق، عهد جدید، تجرد را به طور خاص ستوده است.[۳۵] بکارت در عهد عتیق، عنوانی حقارت‌آمیز بود؛ ولی در عهد جدید به دلیل پیدایش مفهوم ازدواج با خدا یا مسیح، بکارت دارای بار ارزشی شد.[۳۶] پولس در همین زمینه می‌گوید: «کسی که ازدواج می‌کند، کار خوبی می‌کند و کسی که ازدواج نمی‌کند، کار مهم‌تری می‌کند».[۳۷] تجرد در مقایسه با ازدواج، راه نزدیک‌تری برای رسیدن به فیض و بهره‌مندی از نجات است؛ گرچه ازدواج نیز در مرتبه بعدی اهمیت است و نفی نمی‌شود: «هرکس ازدواج را تحقیر کند، عظمت تجرد را نیز کوچک می‌شمرد و هرکسی که آن را تحسین کند، تجرد را بیشتر تحسین می‌کند و شکوه و عظمت می‌بخشد».[۳۸] عیسی خود می‌گفت همه، قدرت ترک ازدواج به خاطر ملکوت خدا را ندارند[۳۹] و بر اساس تعلیم کتاب مقدس که «اما هر عضوی را یک کار نیست»،[۴۰] برخی که از مراتب معنوی بالاتری برخوردارند، ازدواج می‌کنند و بقیه که مرتبتی پایین‌تر دارند، به زندگی متأهلانه خود ادامه می‌دهند.
تحولات تاریخی خانواده در مسیحیت
تجرد از زمان پولس به آرمان مسیحیت بدل شد، ولی در گذر زمان، به دلیل تنافی آن با طبیعت بشر، کم‌رنگ گردید و از عمومیت توصیه به آن کاسته شد.[۴۱] پس از دوران تاریک برای خانواده که تا سده‌های نخستین قرون وسطی ادامه داشت، مسیحیت از رهبانیت به سمت خانواده‌گرایی تغییر جهت داد و دیدگاه‌هایی که نفی لذت جنسی را ترویج می‌کرد، کم‌رنگ گردید. امکان‌پذیر نبودن نفی خانواده موجب شد با وجود همه کشیش‌ها میان خانواده و تجرد، در قرون وسطی در «شورای کلیسایی ترنت»، ازدواج مسیحی، یکی از آیین‌های هفت‌گانه معرفی گردد که مسیح وضع کرده.[۴۲]
بازیابی ارزش خانواده در مسیحیت را باید به دوران معاصر نسبت داد. به نظر می‌رسد در سده اخیر، روند تکریم ازدواج و خانواده سرعت گرفته و این امر را می‌توان در جملات پاپ‌های معاصر مسیحی، به ویژه پس از شورای دوم واتیکان مشاهده کرد. کم کم خانواده اهمیت یافت و همسری و مادری جایگزین آرمان راهبگی شد. مسیحیان تمایلات جنسی را به عنوان یک نیاز طبیعی به رسمیت شناختند و کمتر کسی از شر بودن آن سخن می‌گفت.[۴۳] البته نمی‌توان از برخی تأثیرات نهضت اصلاح دینی، بر ارتقای جایگاه خانواده (حتی خانواده مسیحیان کاتولیک) چشم پوشید. لوتر که نهضت بازگشت به انجیل را سامان داده بود، تجرد را غیر مطابق با انجیل دانست و با آن مخالفت کرد.[۴۴]
به نظر می‌رسد مسیحیت در گذشته نه چندان دور خود، سهم مهمی برای خانواده قائل نبود، ولی امروزه حیات مسیحی در گرو خانواده دانسته شده و نقش خانواده در حال پررنگ شدن است؛ [پانویس ۴] تا آنجا که امروزه برخی معتقدند استمرار حیات کلیسا با بقای خانواده گره خورده است [۴۵] و برگذر کردن آینده بشر از مسیر خانواده تأکید دارند.[۴۶] به تدریج ادعیه‌هایی نیز با محوریت خانواده تنظیم گردیده [۴۷] که بر نقش زنان یا خانواده تأکید دارند و خانواده‌ها آن را می‌خوانند و در آن، عیسی و مریم را پدر و مادر خانواده‌های خود معرفی می‌کنند.[۴۸] البته نمی‌توان منکر شد که با وجود تغییر رویکرد محسوس کلیسا در ارج نهادن به خانواده، در صحنه عمل توفیق چندانی حاصل نشده است. در جوامع معاصر مسیحی، خانواده‌ها از شیوع طلاق، خشونت‌های خانگی گوناگون، و موفق نبودن کلیسا در حمایت از نهاد خانواده، رنج می‌برند.
یادداشت
- ↑ عیسی در همین زمینه می‌گوید: «...خالق در ابتدا ایشان را مرد و زن آفرید و از این جهت، مرد، پدر و مادر خود را رها کرده و به زن خویش بپیوندد و هر دو یک تن خواهند شد؛ بنابراین بعد از آن، دو نیستند بلکه یک تن هستند. پس آنچه را خدا پیوست، انسان جدا نسازد».
- ↑ البته در میان برخی اندیشمندان مسیحی، به نوعی میان روسپی‌گری و زنا تفاوت گذاشته شده و جملاتی از آگوستین و آکویناس در دست است که روسپی‌گری را برای کنترل شهوت در جامعه اجازه می‌دهند.
- ↑ البته جای بررسی دارد که چه میزان از این کارکردهای مورد تأکید مسیحیت برای خانواده، در دوران معاصر و به اقتضای رونق‌گرفتن بحث خانواده پدید آمده و چه میزان از آنها از بدو مسیحیت در زمره کارکردهای این نهاد ملحوظ بوده است.
- ↑ مسیحیت معتقد است برنامه خدا برای ازدواج و خانواده یکی است؛ ولی به علت تنوع فرهنگ‌ها، مدل‌های خانواده متفاوت است؛ به همین دلیل تلاش دارد با معتبر شناختن ساختارهای خانواده در نقاط مختلف جهان، به توسعه اندیشه خود درباره خانواده در مقیاسی جهانی بپردازد.
پانویس
- ↑ عبرانیان 4: 13.
- ↑ Catechism of the Catholic Church, p. 359.
- ↑ جمعی از اساقفه مسیحی، تعالیم کلیسای کاتولیک، ترجمه: احمدرضا مفتاح و دیگران، ص 581- 582.
- ↑ Catechism of the Catholic Church, p. 359.
- ↑ متی 19: 3- 5
- ↑ The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul Ii Institute, p. 17,35.
- ↑ Catechism of the Catholic Church, p. 45-55.
- ↑ افسسیان 5: 22-32.
- ↑ متی 7: 6.
- ↑ The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul Ii Institute, p.39.
- ↑ Catechism of the Catholic Church, p. 255
- ↑ زیبایی نژاد، مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای، ص 315.
- ↑ Catechism of the Catholic Church, p. 258.
- ↑ ملاکی 14: 2.
- ↑ کولسیان 20: 3 و افسسیان 1: 4-6 و مرقس 18: 19.
- ↑ امثال 22: 6 و تثنیه 6: 6-7.
- ↑ افسسیان 6: 4.
- ↑ همان 22: 5-33.
- ↑ ر.ک: باغبانی، «مسیحیت و جامعه‌شناسی خانواده»، به نقل از: آگوستین، رساله پیرامون ازدواج و شهوت، ص 1- 17.
- ↑ بن سیرا 30: 1-2.
- ↑ افسسیان 5: 21.
- ↑ Catechism of the Catholic Church, p.476.
- ↑ The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul Ii Institute, p. 49.
- ↑ The Social Agenda of the Catholic Church, p. 147.
- ↑ علیایی و محمدیان، دایره‌المعارف کتاب مقدس، ص 631.
- ↑ عبرانیان 13: 4
- ↑ علیجانی، زن در مسیحیت، ص 201
- ↑ خروج 20: 13؛ ارمیا 5: 1.
- ↑ بستان، «کارکردهای خانواده از منظر اسلام و فمنیسم»، حوزه و دانشگاه، ش 25.
- ↑ اول تیموتائوس 3: 2 و 4-5.
- ↑ Catechism of the Catholic Church, p. 508.
- ↑ جرج برانتل، آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، ص 233.
- ↑ اول تیموتائوس 4: 1-5.
- ↑ Constructing Early Christian Families, p. 226.
- ↑ کونگ، زن در مسیحیت، ترجمه طیبه مقدمی و حمید بخشنده، ص 59.
- ↑ علیایی و محمدیان، دایره‌المعارف کتاب مقدس، ص 627.
- ↑ اول قرنتیان 7: 36- 38.
- ↑ Catechism of the Catholic Church, p.363.
- ↑ متی 19: 11- 12.
- ↑ رومیان 12: 4.
- ↑ علیجانی، زن در آئین مسیحیت، ص 178.
- ↑ برانتل، آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، ص 133؛ کونگ، زن در مسیحیت، ترجمه حمید بخشنده، ص 76.
- ↑ کونگ، زن در مسیحیت، ترجمه حمید بخشنده، ص 98.
- ↑ همان، ص97.
- ↑ Encyclopedia Of Catholicism, Frank K.Flinn, p. 275.
- ↑ The Identity, The Mission, The Projects, The Pontifical John Paul II Institute, p. 25.
- ↑ Constructing Early Christian Families, p. 78.
- ↑ Ibid, p.66.