زبان بدن

زبان بدن؛ انتقال پیام از طریق حالات و حرکات بدنی.

زبان گفتاری، تکامل یافتۀ زبان اشاره است. حالت‌ها و حرکات بدنی حاوی بیشترین پیام‌هایی است که از سوی فرد منتقل می‌شود. زبان بدن، قدرت اقناعی بیشتری داشته و صادقانه‌ترین منویات فرد را بازتاب می‌دهد. توجه به زبان بدن نقش مهمی در مناسبات اجتماعی داشته و سبب می‌شود که انسان با اطمینان خاطر دربارۀ احساسات و گفتار دیگران قضاوت کند. بدن زنان عمدتاً زبان اتکایی و بدن مردان زبان حمایتی دارد.

مفهوم‌شناسی

زبان وسیلۀ سخن گفتن است و از نمادها و مقررات گفتاری و نوشتاری تشکیل شده که ترکیب آنها تولید کننده معانی و برقرار کننده ارتباط میان افراد است. بدن در لغت به‌معنای تن، کالبد،‌ اندام و ساختمان کامل یک فرد زنده است. بدن منبعی اﺯ علائم ﺍﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ است، زبان ﺑﺪﻥ یا جنبش‌شناسی، ﻋﺒﺎﺭﺕ از مجموعه نشانه‌هایی است که انسان از خود بروز می‌دهد و دیگران به این وسیله از حالت او مطلع می‌شوند.

زبان بدن شامل اموری از قبیل ﺍﺷﺎﺭﻩﻫﺎ، ﺣﺮﻛﺎﺕ ﺍﻧﺪﺍﻡ، ﻭﺿﻊ ﺍﻧﺪﺍﻣﻲ، ﺣﺎﻟﺖﻫﺎی چهره و پوشش ﻧﻤﺎﺩﻳﻦ است. ﺯﺑﺎﻥ ﺑﺪﻥ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﺍﺣﺴﺎﺳﺎﺕ ﻭﺍقعی افراد ﺭﺍ ﺁﺷﻜﺎﺭ کرده ﻭ ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻗﺪﺭﺕ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﻛﻨﻨﺪگی ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺍﺳﺖ. فهم زبان بدن مبتنی بر فهم شرایط محیطی و نظام فرهنگی است چون؛ نمادهای بدنی در چارچوب نظام فرهنگی خاص و متناسب با شرایط محیطی، معنای ویژه‌ای را بیان می‌کند. زبان بدن زیرمجموعۀ حرکات غیرکلامی و مکمل ارتباطات کلامی در تعامل اجتماعی است.

تاریخچه

زبان بدن، اولین زبانی است که برای برقراری ارتباط با دیگران، به‌کار گرفته شده است. بر مبنای نظریه اشاره‌ای ﻭﻳﻠﻬﻠﻢ ﻭﻧﺖ؛ ﺍﺑﺘﺪﺍییﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮۀ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺍﻧﺴﺎﻥﻫﺎ، ﻧﺸﺎﻧﻪ‌ها ﻭ ﺍﺷﺎﺭﻩهایی بوده‌اند که ﺑﺎ ﺩﺳﺖﻫﺎ ﺍﻳﺠﺎﺩ میﺷﻮند. این اشاره‌ها به‌تدریج با حرکات زبان و لب‌ها نیز همراه شدند تا این‌که به مرور زمان، زبان اشاره‌ای تبدیل به زبان گفتاری شد.

امروزه نیز افراد فاقد توان گفتاری یا ناآشنا با زبان مخاطب، سعی می‌کنند پیام‌های خود را از طریق اشاره منتقل کنند. علم مربوط به زبان بدن از نیمۀ دوم سدۀ بیستم میلادی پدید آمده و عمدتا محصول تحقیقات در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و جانور‌شناسی است.

ارکان زبان بدن

زبان بدن که در علوم مختلفی ازجمله جامعه‌شناسی بدن مورد مطالعه قرار می‌گیرد؛ دارای چند رکن اصلی است که عبارت‌اند از: ساختار کلی، جهت و جنبش، حالت ایستادن، حرکات اعضای بدن، حالت چهره، حرکات چشم، لمس کردن، رعایت فاصله‌ با دیگران، لحن و تن صدا که همگی در انواع بدن نیز تفاوت‌هایی دارند.

پیام‌های هر کدام از ارکان زبان بدن به‌صورت درهم‌تنیده و در شبکه‌ای از نشانه‌های دیگر، معنایابی می‌شود. با بررسی مجموعۀ نشانه‌ها می‌شود پیامی را فهمید و راجع به‌ نوع احساسات واقعی شخص قضاوت کرد. توجه به این ارکان، نشانه‌ها و شناخت از بدن افراد در حالت عادی، مبنای فهم زبان بدن به‌شمار می‌آیند.

زبان بدن در ارتباط با زبان گفتاری از سه طریق عمل می‌کند؛ گاهی جایگزین پیام‌های کلامی می‌شود و در مواردی پیام‌های زبانی را تقویت، تضعیف و یا تکذیب می‌کند.

قدرت انتقال پیام

ﺑﻴﺮدﻭﻳﺴﻞ از پیشتازان مطالعات زبان بدن معتقد است ﺩﺭ ﻳﻚ ﻭﺿﻌﻴﺖ ﺧﺎﺹ، ﻓﻘﻂ ۳۵ﺩﺭﺻﺪ ﺍﺯ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎ ﻛﻼﻡ ﺑﻪ دیگری ﻣﻨﺘﻘﻞ میﺷﻮد ﻭ ۶۵ﺩﺭﺻﺪ ﺑﺎقی‌ماندۀ ﺁﻥ به زبان بدن مربوط می‌شود. ﻣﻬﺮﺍﺑﻴﺎﻥ در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که ۷ﺩﺭﺻﺪ ﺍﺯ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺎ پیام‌های ﻛﻼمی ﻭ ۹۳ﺩﺭﺻﺪ ﺑﻪصورت ﻏﻴﺮﻛﻼمی انتقال می‌یابند. بنابراین؛ زبان بدن در ﺍﺭﺗﺒﺎﻃﺎﺕ میان ﻓﺮدی از اهمیت جدی برخوردار بوده ﻭ در مواردی نقش آن ﺩﺭ ﺍﻧﺘﻘﺎﻝ ﻣﻌﻨﺎ ﺍﺯ ﻓﺮدی ﺑﻪ ﻓﺮﺩ دیگر ﺣﻴﺎتی به‌شمار می‌آید. زبان بدن بازتابنده تمنیات درونی انسان است چنانچه گفته شده: «رنگ رخسار خبر می‌دهد از سرّ درون».

جنسیت و زبان بدن

زنان و مردان به‌دلایل مختلفی زبان بدن متفاوتی دارند. هنجارهای فرهنگی از عوامل مهم این تفاوت‌ها است. معمولاً دختران زبان بدن خود را از مادران و پسران نیز از پدر خود تقلید می‌کنند. در برخی فرهنگ‌ها؛ زنان به داشتن زبان بدن تسلیم‌پذیر و مردان به اقتدار بدنی تشویق می‌شوند. همچنین تفاوت‌های بیولوژیکی زنان و مردان باعث می‌شود که به شکل‌های متفاوتی تحرکات‌اندامی داشته باشند.

استروژن (هورمون زنانه) باعث کمتر شدن خشونت، کاهش پرخاشگری، ابراز وجود و پیوندجویی در زنان را تقویت می‌کند و تستوسترون (هورمون مردانه) موجب افزایش میل جنسی، پرخاشگری، تهاجم، رقابت و اتکای به نفس در مردان می‌شود؛ به همین دلیل، بدن مردانه و زنانه حالات نسبتا متفاوتی برای سخن گفتن دارند.

برخی تحقیقات نشان می‌دهد که جنسیت بر خواندن زبان بدن نیز تاثیر دارد؛ به‌عنوان نمونه زنان عموماً در تشخیص احساسات از حالات چهره و احساسات منفی، دقیق‌تر هستند ولی مردان، احساسات مثبت مانند شادی را با سهولت بیشتری دریافت می‌کنند. زنان برخلاف مردان، جزئی‌نگر بوده و ماهرانه متوجه آهنگ‌های صدا، علائم ظاهری، حالت‌های چهره شده و از این طریق سریع پیام‌های طرف مقابل را دریافت می‌کنند.

توجه به عنصر جنسیت کمک می‌کند که از طریق زبان بدن احساسات زنان و مردان بهتر درک شوند. تفسیر زبان بدن زنان اهمیت بیشتری دارد چون آنها بیش از مردان از کلام دوپهلو استفاده می‌کنند و هنگام گفت‌وگو پیچیده‌تر هستند.

زبان بدن زنانه

بر مبنای تحقیقات انجام شده؛ زبان بدن زنان، نرم و غیر تهاجمی است. رایج‌ترین ویژگی‌ زبان بدن زنان کج‌کردن سر است که نشان‌دهند‌ۀ انعطاف یا اقتدارشان است. در حالت پرخاشگرانه، معمولا دست‌های خود را روی کمر گذاشته و از آرنج خم می‌کنند و برخی دیگر دست‌های‌شان را به پشت گردن برده و موهای خود را لمس می‌کنند. زنان معمولا مردمک چشم خود را می‌چرخانند؛ سکوت و چرخاندن چشم به سمت بالا حاکی از بی‌حوصلگی، عصبانیت و تلاش آنها برای حفظ نزاکت است؛ اما چرخاندن چشم به سمت چپ یا راست همراه با لبخند بازتابنده نوعی عشوه زنانه است.

در زبان بدن زنان، تکان دادن سر بیشتر از مردان به چشم می‌خورد. زنان هنگام صحبت‌کردن اگر هیجانی شوند از دست‌های خود استفاده کرده و آنها را تکان می‌دهند. از طرز دست‌دادن زنان می‌توان حالات روانی آنها را فهمید. زنان در زمان‌هایی که مضطرب بوده و یا دچار استرس هستند، لب‌های پایینی خود را گاز می‌گیرند، اگر این رفتار همراه تماس چشمی شدید باشد نشان‌دهندۀ تمایل به شخص مقابل است.

بر مبنای برخی مطالعات لبخند نزدن بیان‌گر بداخلاقی زن است. زنان در کنار مردان سعی در کوچک‌تر نشان‌دادن خود دارند. زنان معمولاً احساسات خود را با زبان بدن نشان‌داده و در حین گوش دادن با تماس چشمی واکنش نشان می‌دهند. به‌طور کلی زبان بدن زنان در تغییر حالات چهره آنها آشکارتر است.

زبان بدن مردانه

بر اساس برخی تحقیقات؛ زبان بدن مردانه مقتدارنه بوده و موضع‌گیری فیزیکی از رایج‌ترین کنش‌های مرد است. مرد در حالت تهاجمی چانه خود را به طرف بالا و بدنش را به سمت جلو متمایل می‌کند. مشت کردن دست‌ها نشان‌دهندۀ حالت تهاجمی یا تدافعی مردها بوده و باز بودن کف دست آنها حاکی از اعتماد به نفس‌شان است. زبان بدن مردان به‌گونه‌ای است که معمولا خود را بزرگ نشان می‌دهند، در حالی‌که زنان تمایل به کوچک‌تر نشان خود دارند.

مردان وقتی دچار ترس و استرس می‌شوند سر خود را پایین می‌اندازند. اگر مردان در موقع صحبت‌کردن صورت‌شان را لمس کنند، مضطرب بوده یا به‌اندازه کافی صداقت ندارند. مردان سعی دارند که با قدرت، دست بدهند. برای تحت تاثیر قرار دادن فرد مقابل معمولا دستان وی را محکم‌تر می‌فشارند. در موقع گفت‌وگو؛ نگاه متمرکز مرد به نیمه پایینی صورت فرد مقابل حاکی از گوش‌دادن و در غیر آن، بیانگر تظاهر به گوش‌دادن است.

بر مبنای برخی مطالعات؛ لبخند نزدن بیان‌گر اقتدار مرد است. مردان در حین گوش‌دادن ممکن است هیچ تماس چشمی برقرار نکرده و در اولین آشنایی سعی در حفظ فاصلۀ خود با طرف مقابل دارند. مردان با نحوۀ ایستادن خود نیز می‌خواهند استواری و قدرتمند بودنش را نشان دهند.

نقش زبان بدن در روابط زناشویی

زن و شوهر به‌دلیل روابط نزدیک و مداوم در معرض سوء‌تفاهم‌های جدی قرار دارند. آشنایی با زبان بدن به تفاهم هرچه بیشتر آنها کمک می‌کند. چون تعارض‌ها عمدتا زمانی شکل می‌گیرند که میان نمادهای بدنی و پیام‌های کلامی ناسازگاری وجود داشته باشد. زبان بدن، بسیار پیچیده است و در مواردی سکوت فرد نیز برای طرف مقابل پیامی را منتقل می‌کند. برای جلوگیری از آسیب دیدن رابطه زناشویی لازم است هرکدام از زوجین با زبان بدن همدیگر آشنا شده و آن را به خوبی رمزگشایی کنند.

بر مبنای تحقیقات انجام شده؛ ۹۳درصد از ارتباطات بین زن و شوهر با زبان بدن صورت گرفته، گاهی یک نگاه گذرا و حتی یک هیجان احساسی کوتاه، منجر به ترشح هورمون‌های هیجانی در مغز طرف مقابل شده و در مواردی صرفا یک لبخند موجی از احساسات خوب را در دستگاه عاطفی وی ایجاد می‌کند، از طریق زبان بدن، آنها می‌توانند بهترین پیام‌ها را برای همدیگر منتقل کرده و تنش‌ها را مدیریت کنند. فهمیدن زبان بدن همدیگر به زن و شوهر می‌آموزد که چه زمان و در چه شرایطی چه نوع مطالبی را با همسر خود در میان بگذارند.

منابع

• باقری خلیلی، علی‌اکبر، زلیکانی، مرضیه، «تحلیل سیاسی زبان بدن در تاریخ بیهقی»، متون‌پژوهی ادبی، سال نوزدهم، شماره65، پاییز 1394ش.
• «تاریخچه زبان بدن»، وب‌سایت علم ساز، تاریخ درج مطلب: 9 آذر 1401ش.
• ﺣﻴﺪﺭنژﺍﺩ، ﻓﺮﻭﻣﻦ، «ﺯﺑﺎﻥ ﺑﺪﻥ ﻭ ﺭﻓﺘﺎﺭﻫﺎﻱ ﻏﻴﺮﻛﻼﻣﻲ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ»، دﻭﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲ پژﻭﻫﺸﻨﺎﻣﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻭ ﺯﺑﺎﻥ ﻗﺮﺁﻥ، ﺳﺎﻝ ﻳﺎﺯﺩﻫﻢ، ﺷﻤﺎﺭﻩ1، پاﻳﻴﺰ ﻭ ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ 1401ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
• ذوالفقاری، اکبر، عشایری، طاها و جبی‌نسب، اعظم، ر «فهم جامعه‌شناختی‌زبان بدن کاندیداهای‌ ریاست جمهوری ایران؛ مورد مطالعه: مناظره دوازدهمین دوره»، فصلنامه علمی پژوهش‌های راهبردی سیاست، دوره دهم، شماره 39، زمستان 1400ش.
• رضایی، مریم، «24 زبان بدن مردان و شناخت احساسات آن‌ها!»، وب‌سایت چشمک، تاریخ درج مطلب: 2‌ آبان 1403ش.
• رضایی، مریم، «شناخت زبان بدن زنان: 10 نشانه که زنی عاشق شما شده است»، وب‌سایت چشمک، تاریخ درج مطلب: 7 فروردین 1401ش.
• «زبان بدن چیست؟»، وب‌سایت مجله فرادرس، تاریخ بازدید مطلب: 20 دی 1403ش.
• «زبان بدن زنان را بیشتر بشناسیم»، وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ بازدید مطلب: 20 دی 1403ش.
• «زبان بدن زنان و زبان بدن مردان»، در وب‌سایت مجله آموزشی راستین، تاریخ درج مطلب: 23 تیر 1401ش.
• «زبان بدن زوجین»، مجله پزشکی دکتر سلام، تاریخ بازدید مطلب: 26 دی 1403ش.
• صادقی مجد، محمدجواد و چیتگرها، میثم، «بررسی دلالت‌های ارتباطی غیرکلامی حالات مختلاف بدن در قرآن»، دوفصلنامه دین و ارتباطات، سال بیست‌ونهم، شماره1، بهار و تابستان1401ش.
• لطفیان، مهتاب، «زبان بدن زنان چگونه علاقه آنها را آشکار می‌سازد؟»، وب‌سایت اقتصاد آنلاین، تاریخ درج مطلب: 14 آذر 1401ش.
• میر، مازیار، «تفاوت زبان بدن زنان و مردان»، وب‌سایت دکتر میر مازیار، تاریخ درج مطلب: 18 اردیبهشت 1403ش.
• نجفی‌زادگان، یاسین، «زبان بدن و روابط همسران»، پایگاه خبری علمی و تخصصی روانشناسی و بهداشت روان، تاریخ درج مطلب: 31 تیر 1401ش.