جنسیت‌پذیری اضطراب

جنسیت‌پذیری اضطراب، شباهت‌ها و تفاوت‌های زنان و مردان در ابتلا به اضطراب.

دربارۀ جنسیت‌پذیری اضطراب، دیدگاه‌های متفاوتی مطرح شده است. برخی قائل به تفاوت زنان و مردان در نسبت با اضطراب بوده و بر ریشه‌های زیستی آن تاکید دارند و برخی دیگر تفاوت‌ها را به تاثیرات جامعه نسبت داده‌اند.

تعریف اضطراب جنسیتی

اغلب، مفهوم جنس و جنسیت به‌جای هم استفاده شده است در حالی‌که جنس، ناظر به تفاوت‌های فیزیولوژیکی و جنسیت، ناظر به تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی میان زنان و مردان است. به‌همین ترتیب، برخی محققان در موضوع اضطراب جنسیتی از مفهوم اضطراب جنسی، بهره گرفته‌اند. بر این اساس، کاربست دقیق مفهومی در این مسئله امکان‌پذیر نیست.

امکان اضطراب‌های جنسیتی

دربارۀ اضطراب‌های خاص هر جنس،‌ بین محققان اختلاف نظر وجود دارد. گروهی با جنسیت‌پذیری اضطراب، مدعی هستند که استرس‌زایی امور تهدید کننده، در زنان بیشتر از مردان است. برخی پژوهش‌ها از سوی این دسته از پژوهشگران نشان می‌دهد شیوع اضطراب در زنان ۳۶.۴ درصد و در مردان ۲۵.۴ درصد است. برخی دیگر بر این باورند که جنس، ارتباط معناداری با اضطراب ندارد دلیلی برای جنسیت‌پذیری اضطراب وجود ندارد.

انواع ارتباط جنسیت و اضطراب

حداقل سه شکل از ارتباط جنسیت و اضطراب وجود دارد:

الف) تفاوت ادراک زنان و مردان از موقعیت‌هایی استرس‌زا؛

ب) تفاوت شیوۀ واکنش و پاسخ زنان و مردان به اضطراب؛

ج) تفاوت پیامدها و میزان تأثیر اضطراب بر سلامت زنان و مردان.

مصادیق اضطراب‌های جنسیتی

زنانگی با ترس از حیوانات بی‌آزار مرتبط است، یعنی ترس زنان از حیوانات بی‌آزار مانند کرم‌ها بیشتر از مردان است، اما در برابر حیوانات ترسناک نظیر شیر و پلنگ تفاوتی میان زنان و مردان نیست. همچنین در مسائلی مانند فضاهای بسته، صداهای بلند یا آسیب بدنی تفاوتی میان زنان و مردان وجود ندارد.

اضطراب‌های مرتبط با استفادۀ طولانی‌مدت از اینترنت میان دختران شایع‌تر است؛ اما اضطراب‌های مرتبط با فشار تحصیلی، خواب، رابطه با همسالان و نگرانی‌های راجع به حمایت‌های اجتماعی میان دختران و پسران به‌صورت مشترک جریان دارد.

اضطراب‌های مربوط به تقسیم کار جنسی، اضطراب‌های ناشی از عدم رعایت استاندارد زیبایی و اضطراب‌های ناشی از اقتصاد بازار و مرتبط با تخریب محیط زیست در زنان بالاتر از مردان است. بخشی از اضطراب‌های زنان مربوط به شغل آنان است و به بوروکراسی، قواعد و الگوهای سازمانی مربوط است.

رویکردهای نظری

نسبت صفات جنسیتی با اضطراب

برخی رویکردها حاکی از این است که نقش‌های جنسیتی با اضطراب ارتباط دارند. از این منظر، صفات مردانه و زنانه با اضطراب ارتباط دارند. ممکن است فردی از جنس مؤنث یا مذکر، دارای صفات جنس مخالف باشد، که در این صورت، هنگام اضطراب باید انتظار تأثیرات جنس مخالف را از او داشت. در این دیدگاه صفات مردانه و زنانه میان افراد به‌صورت تصادفی توزیع شده است.

تفاوت در واکنش‌های اضطرابی

طبق برخی تحقیقات اضطراب در هر دو جنس وجود دارد، اما میان واکنش‌های اضطرابی آنها تفاوت وجود دارد و معنای دقیق اضطراب‌های جنسیتی همین تفاوت در واکنش به اضطراب‌ها در قبال مسائل حاد است. البته برخی تفاوت‌های جزئی مثل این که مردان اضطراب خود را کمتر گزارش می‌کنند، نیز وجود دارد.

تفاوت‌های زیستی

تایلور دلیل تفاوت در مقابله با اضطراب‌ میان دو جنس‌ را تفاوت‌های زیستی آنان می‌داند. به عقیدۀ وی، زنان در ارتباطات اجتماعی به‌دلیل ساختار فیزیولوژیکی به دوستی و توجه عمیق‌تر به امیال دیگران گرایش دارند در حالی‌که مردان بیشتر به جنگ و گریز علاقه نشان می‌دهند. این تفاوت زیستی را جامعه‌پذیری جنسیتی نیز تقویت می‌کند و زنان را به مطالبۀ حمایت اجتماعی از دیگران ترغیب و مردان را از چنین رویه‌ای برحذر می‌دارد. یعنی جنس و جنسیت در کنار یکدیگر بر این تفاوت تأثیر دارند.

برخی محققان معتقدند که مردان، مسئله‌محور و زنان، هیجانی هستند. مزیت مسئله‌محوری این است که اشخاص مسئله‌محور موقعیت‌های‌ استرس‌زا را از حیث شناختی بازسازمان‌دهی می‌کنند و در برخی مواقع نیز تغییر می‌دهند، در حالی‌که بروز اضطراب از جانب زنان نوعی ابراز هیجان است. آنان همین ابراز هیجان را برای مقابله با اضطراب کافی می‌دانند.

جنس هیجانی

در برخی نظریات از مفهوم «جنس هیجانی» برای تبیین رفتارهای زنان در مقابله با اضطراب استفاده شده است، اما معلوم نیست که این هیجان در ژن آنها است یا به‌دلیل تجربیات بیرونی زنان است. در این نظریه اصل پاسخ‌های هیجانی زنانه مسلم فرض شده است. در این دیدگاه دختران در بازی‌های کودکانه نسبت به پسران هیجانات بیشتری بروز می‌دهند و حالات هیجانی در چهرۀ زنان بیشتر از مردان ظهور می‌کند. در تبیین همۀ این موارد احتمال ذاتی بودن کنش‌ها یا نتایج یادگیری اجتماعی بودن وجود دارد، یعنی ممکن است این تفاوت به جنس انسانها برگردد یا ناشی از جنسیت آنها باشد.

موقعیت‌های زنانه و مردانه

فرضیۀ موقعیتی، همۀ تفاوت‌ها در مقابله با اضطراب را پیامد یادگیری می‌داند. یکی از دلایل مهم این نظریه تفاوت تجربیات روزمرۀ زنان و مردان است. از آنجایی که مردان بیشتر در محیط‌های کاری هستند، بیشتر تجربیات آنان در زمینۀ حل مسائل متعدد در محیط‌های کاری است، در حالی‌که زنان بیشتر در خانه هستند و بیشتر مسائل آنها به تنظیم صحیح روابط بین افراد و کنترل هیجانات فردی مربوط است. در اثر نهادینه شدن این دو خصیصه در زنان و مردان، آنان در برابر اضطراب نیز همین رویه‌ها را به‌کار می‌بندند. این نظریه در مورد موقعیت‌های مشابه مطلبی ذکر نکرده است.

دسترسی به منابع قدرت، تعیین‌کنندۀ چگونگی واکنش‌ زنان و مردان در برابر اضطراب است. کسانی که به قدرت و منابع دسترسی بیشتری دارند به تغییر موقعیت تمایل دارند؛ چرا که توان چنین کاری را نیز دارند؛ بیشتر مردان در این گروه قرار دارند، به‌طور طبیعی آنان به صرف ابراز هیجان بسنده نخواهند کرد. در حالی‌که محرومین از قدرت و منابع به پذیرش و ابراز هیجانات بسنده خواهند کرد. بیشتر زنان در این گروه قرار دارند. نابرابری جنسی نسبت به قدرت و منابع در بیشتر عرصه‌های اجتماعی وجود دارد. کمتر شدن تفاوت‌های جنیست‌ها در برابر اضطراب در سال‌های اخیر، به‌دلیل کاهش نابرابری‌های جنسی است.

اجتماعی شدن

اجتماعی‌شدن برای زنان، نقش‌هایی نظیر وابستگی، پیوند جویی، اظهار هیجان، اجتناب از قاطعیت و وابسته کردن نیازها به دیگران را معرفی می‌کند. چنین خصوصیات زنانه‌ای برای زنان و مردان دو پیامد متفاوت دارد، از یک سو مردان نمی‌توانند به اظهار هیجانات بسنده کنند، چراکه در آن صورت مسائل جامعه حل نشده باقی خواهند ماند. در واقع مردان نمی‌توانند در بسیاری موقعیت‌ها اضطراب‌های خود را بروز دهند و باید به جای آن به حل مسئله بپردازند. از سوی دیگر زنان ناچارند به بروز هیجانات پذیرفته‌شدۀ اجتماعی مانند غم و ترس پایبند بمانند. در واقع جامعه از آنان ظهور و بروز هیجانات را در قالب نقش‌های اجتماعی از پیش تعیین شده مطالبه می‌کند.

از این منظر به‌دلیل قواعد مربوط به نقش‌های اجتماعی در جامعه، برخی صفات زنانه و برخی صفات مردانه تلقی شده است. صفات مردانه عبارت است از قاطعیت، پرخاشگری، استقلال، فعال بودن و به راحتی تصمیم گرفتن و خصوصیات زنانه عبارت است از آرام بودن، حساسیت به احساس دیگران، غمخوار بودن و همدل بودن. این صفات تفاوت در برابر اضطراب را ایجاد می‌کند. پس اگر انتظارات جمعی تغییر کند، واکنش‌ها به اضطراب نیز دگرگون خواهد شد. نتیجۀ برخی تحقیقات حاکی از این است که مواجه کردن مکرر زنان با حشرات با اهداف تحقیقاتی است، هرچه مواجهۀ آنان بیشتر شده است، ترس آنان کاهش یافته است.

مقابله با اضطراب

مردان هنگام مواجهه با اضطراب، بیشتر از روش‌های حل مسئله استفاده می‌کنند، در حالی که زنان بیشتر از روش‌های هیجانی استمداد می‌کنند و از حمایت‌های جمعی و راه‌حل‌های آرزومندانه بهره می‌برند.

میزان تأثیر اضطراب بر سلامتی

طبق آمارها سلامتی زنان نسبت به مردان، در اثر‌پذیری از اضطراب، آسیب‌پذیرتر است؛ چراکه زنان تجربیات بیشتری از اضطراب را گزارش کرده‌اند و سلامت عمومی پایین‌تری دارند. در عین‌حال مراجعۀ آنان به پزشک بیشتر از مردان است و دارای بیماری جسمانی بیشتری هستند.

منابع

• باسیتی، شهرام و محتشمی، محمدهادی، «اثر ابعاد شناختی و رفتاری اضطراب اجتماعی بر استفادۀ آسیب‌زا از اينترنت با میانجیگری نقش‌های جنسیتی»، پژوهش‌های روانشناسی اجتماعی، شماره 43، پاییز 1400ش.
• پارسامنش، فریبا و دیگران، «اثربخشي آموزش برنامه مديريت استرس بر كيفيت زندگي زنان شاغل»، فصلنامه تازه‌هاي روانشناسي صنعتي سازماني، سال دوم، شماره 7، تابستان1390ش.
• شمالی، مرضیه و دیگران، «شیوع‌شناسی اضطراب اجتماعی در دانش‌آموزان مقطع متوسطه اول شهر اصفهان»، فصلنامه روان‌شناسی تحلیلی شناختی، سال یازدهم، شماره 40، 1399ش.
• وکیلی، پریوش و دیگران، «نقش تفاوت‌های جنسیتی در سبک‌های مقابله با استرس»، فصلنامه تحقیقات مدیریت آموزشی، سال دوم، شماره 2، زمستان 1390ش.
• Bao, C. and Han, Gender difference in anxiety and related factors among adolescents”, Public Health, Volume 12, January 2025.
• Medina, F. et al, “Factors associated with gender and sex differences in anxiety prevalence and comorbidity: A systematic review”, Science progress, vol.105(4), November 2022.
• Stoyanova,M, and Hope A, D, “Gender, gender roles, and anxiety: Perceived confirmability of self-report, behavioral avoidance, and physiological reactivity”, Anxiety Disorders, Volume 26(1), January 2012.