خشونت علیه زنان: تفاوت میان نسخه‌ها

خشونت علیه زنان نوعی شکنجه است که با هدف ایجاد جراحت‏‌های روحی و جسمی صورت گرفته و سبب تحقیر زنان می‏شود.<ref>. معیدفر، مسائل اجتماعی ایران، 1389ش، ص219-222.</ref> این اصطلاح در تعریف سازمان ملل متحد، به‌‏معنای هر عمل قهرآمیز و خشونت‏‌آمیزِ مبتنی بر اختلاف جنسیت است که بالفعل یا بالقوه منجر به صدمه یا رنج بدنی، جسمی، روحی- روانی برای زنان شود یا آن را محتمل بسازد؛ همچون تهدید به زورگویی و محروم‏‌سازی خودسرانه آزادی در محیط عمومی یا زندگی خصوصی.<ref>. شکربیگی و مستمع، «فراتحلیل مطالعات خشونت علیه زنان»،  1393ش، ص157؛ احمدی افزادی و برغمدی، «ریشه‎های خشونت علیه زنان در خانواده بر اساس فقه و قرآن»،  1399ش، ص46.</ref> مفهوم «خشونت علیه زنان» دارای سویه‌های فرهنگی است؛ در جوامعی که مرد، موظف به تامین هزینه‏‌های اقتصادی همسر است، عدم پشتیبانی اقتصادی می‌‏تواند مصداق خشونت باشد. همچنین مراقبت از پدر یا مادر همسر در برخی فرهنگ‏‌ها، وظیفه طبیعی زن تلقی می‏شود.<ref>. جمعی از نویسندگان، «نگاهی دیگر به خشونت علیه زنان» ‏، 1383ش، ص44.</ref> بدین جهت، فمینیست‏‌ها مفاهیمی چون «زن‏‌آزاری» یا «زنان کتک‏‌خورده» را به‏‌کار می‌‏برند.<ref>. اعزازی، خشونت خانوادگی؛ زنان کتک‏خورده، 1380ش، ص13.</ref>

خشونت علیه زنان بر اساس عرصه وقوع به دو دسته کلی خشونت اجتماعی (خشونت خیابانی، محل تحصیل و محل شغل) و خشونت خانگی تقسیم می‌‏شود.<ref>. ارحامی، «مجموعه قوانین مقابله با خشونت علیه زنان در جمهوری اسلامی ایران»،  وب‏سایت مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، ص7و8.</ref> به‌‏لحاظ نوع اقدام نیز خشونت علیه زنان، هفت دسته از اعمال را شامل می‏شود:  

7. محدودیت‏‌های فکری (محدودیت‏‌زایی برای ارتباط با دیگران و منع از تحصیل و اشتغال).  <ref>. معیدفر، مسائل اجتماعی ایران، 1389ش، ص219-222.</ref>

در روم باستان، مرد طبق حق قانونی می‏‌توانست همسر خود را به‏‌دلیل اعمالی چون مشروب‏‌خوری، خارج‌شدن از منزل با صورت باز یا حضور در مسابقات عمومی کتک بزند.<ref>. بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص149.</ref> زنان رومی جایگاهی مشابه بردگان داشته و اغلب قربانی خشونت جنسی می‏‌شدند. در قرون وسطی زنان به‌‏بهانۀ جرایمی چون زنا، تهدید شوهر، سرزنش و حتی نق‏‌زدن، زنده‌‏زنده سوزانده می‌‏شدند. در قرن یازدهم میلادی نیز انگلیسی‌‏ها دوشیزگان جوان و حتی دختران باردار را در صف‏‌های طولانی با طناب بسته و به‌‏عنوان برده به بازار می‏‌آوردند. مردان اروپایی زنان پرحرف، غرغرو و شایعه‌ساز را به‏‌وسیلۀ افسار زدن به دهان آنها مجازات و تحقیر می‌کردند. در سال 586م، کنفرانسی در فرانسه برای بررسی اینکه آیا زن انسان است یا نه، تشکیل شد که درنهایت، توافق بر این شد که زن انسان حقیری در خدمت مردان است. خشونت جنسی علیه زنان و دختران و تجاوز به عنف نیز همواره بخشی از تاریخ بشر بوده که به‏‌عنوان وسیلۀ مهمی برای اداره جنگ، توسط سربازان و نظامیان اعمال می‏‌شد.<ref>. «ظلم به زن در طول تاریخ»،  وب‏سایت ناگفته‏های صورتی.</ref>

آفریقایی‏‌ها نیز در طول تاریخ با زنان مانند حیوانات رفتار کرده و کوشش چندانی برای مداوای زن مریض نمی‏‌کردند. در زمان جشن و مهمانی یا قحطی نیز از گوشت زنان می‏‌خوردند.<ref>. محقق، حقوق مدنی زوجین، 1360ش، ص4.</ref> در قبایل وحشی، شوهر می‏‌توانست زنش را به هر کس و هر نحو که خواست، بفروشد، ببخشد، قرض دهد و یا مجازات کند و بکشد.<ref>. مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، 1377ش، ص262.</ref> در چین، پدر می‏توانست همسر و کودکان خود را به غلامی و کنیزی بفروشد.<ref>. دورانت، تاریخ تمدن، ج1، بی‏تا، ص857.</ref> عرب جاهلی نیز سنت غیرانسانیِ زنده به گور کردن دختران را داشت.<ref>. نوری، حقوق زن در اسلام و جهان، 1385ش، ص20.</ref>

دین اسلام با توجه به ظلم تاریخی به زن و به‏‌ویژه در مبارزه با زنده به‌‏گور کردن دختران، از اعمال خشونت علیه زنان منع ‏کرد. آموزه‌های اسلام به نقش‌‏های مختلف زن در خانواده و جامعه ارزش بخشید؛ دختر را مایه سعادت پدر و نزول برکت و گشایش در رزق خانواده<ref>. بروجردی، جامع احادیث‏الشیعه، 1386ش، ج26، ص648-660.</ref> و زن را به‌‏عنوان همسر به‌‏مثابه گل لطیفی دانست که نباید انتظار کارهای سخت و مردانه از او داشت.<ref>. کلینی، الکافی، 1407ق، ج5، ص510.</ref> در اسلام، مادری مهم‌‏ترین جایگاهی دانسته شده است که به انسان عطا می‌شود؛ بهشت زیر پای مادر است، <ref>. پاینده، نهج‏الفصاحه، 1382ش، ص434.</ref> در مقایسه با پدر، احترام و اکرام دوچندان دارد<ref>. سجستانی، سنن ابی‌داوود، 1410ق، ج2، ص506.</ref> و امکان جبران زحمات او برای فرزند میسر نیست.<ref>. نوری، مستدرک الوسائل، 1408ق، ج15، ص180.</ref> همچنین با توجه به اینکه زن به‏‌جهت ضعف جسمی در معرض تعرض و ظلم دیگران در جامعه است، قرآن کریم نیز با تعبیر «الرّجال قوّامونَ علی النّساءِ» مرد را حامی و پشتیبان حقوق زن در جامعه می‏‌داند.<ref>. سوره نساء، آیه 34.</ref> با وجود پیشگیری دیرین اسلام از خشونت علیه زنان، دانشمندان علوم اجتماعی مدرن با تاخیر بسیار و از دهه 1970م<ref>. جمعی از نویسندگان، «نگاهی دیگر به خشونت علیه زنان» ‏، 1383ش، ص45.</ref> به این موضوع توجه کردند.<ref>. خامنه‏ای، «در مسئله زن غرب باید جواب بدهد»،  وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‏الله‏ خامنه‏ای.</ref>

طبق اعلام سازمان عفو بین‌‏الملل، خشونت خانگی علیه زنان، بیش از ابتلا به سرطان و تصادفات جاده‌‏ای عامل مرگ یا معلولیت جسمی زنان اروپایی در سنین 16-44 سال است.<ref>. معیدفر، مسائل اجتماعی ایران، 1389ش، ص222.</ref> در کشور فرانسه، خشونت جنسی علیه زنان در خیابان، اماکن و حمل‏‌ونقل عمومی شایع است و در سال‏های 2014-2015م، حدود 267هزار نفر مورد آزار و تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند که 85درصد آنان زن بوده‏ا‌ند.<ref>. «آزار جنسی زنان فرانسه در حمل و نقل عمومی»،  وب‏سایت ناگفته‏های صورتی.</ref> کشورهای انگلیس، فرانسه، آلمان، کانادا و سوئد نیز جزء ده کشور نخست در آمارهای تجاوز به عنف هستند و کشور آمریکا در رتبه سیزدهم قرار دارد. 90درصد جمعیت 2. 8میلیون نفری قربانیان تجاوز در آمریکا، زنان هستند.<ref>. شادمانی، «تحلیل و بررسی خشونت علیه زنان (مطالعه موردی زنان اروپا)»،  1396ش، ص76و77.</ref> بر اساس گزارش‏‌ها، همسرآزاری به‌‏عنوان یکی از مصادیق بارز خشونت علیه زنان، در شیلی 63%، کلمبیا 20% و گینه نو 62% بوده و 18% از زنان تایوان نیز به‏‌طور جدی قربانی خشونت فیزیکی همسر هستند.<ref>. حسن‏پور ازغدی و همکاران، «خشونت خانگی علیه زنان: مروری بر نظریه‏ها، میزان شیوع و عوامل مؤثر بر آن»،  1390ش، ص47.</ref> در آمریکا نیز بیش از 1. 8 میلیون شوهر، زنان خود را به‌سختی کتک می‌‏زنند.<ref>. بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص150و151.</ref> در برخی گزارش‌‏ها، زنان به‏‌نحو دلخراشی مانند شکستگی استخوان، زخم چاقو، جراحات شدید، پرت‏شدن از پله‌‏ها و کوفتن صندلی بر سر یا فروکردن میخ با چکش در پا، مورد خشونت واقع شده‌‏اند.<ref>. گیدنز، جامعه‏شناسی، 1374ش، ص201و440.</ref>

مسئله زنان در ایران، به‌‏دلیل حساسیت جامعه و بُرد سیاسی و رسانه‌‏ای آن برای دشمنان، جنجال‌‏برانگیز شده است. جریان‏‌های غربگرا به‌‏ویژه متاثر از جریان‌‏های فمینیستی با اعتقادی راسخ، بر میزان بالای خشونت علیه زنان و جست‏وجوی علل آن در فرهنگ سنتی و دینی و حتی فرهنگ انقلابی ایران تاکید دارند.<ref>. کار، پژوهشی درباره خشونت علیه زنان در ایران، 1380ش، ص112-130.</ref> طبق آمارها، خشونت علیه زنان در ایران نسبت به سایر جوامع،‌اندک است، <ref>. ابتکار، «خشونت علیه زنان آمار بالایی در کشور ندارد»،  خبرگزاری ایسنا.</ref> اما با روایت‌های رسانه‏‌ای، به‌صورت پررنگ بازنمایی می‌‏شود.<ref>. رام‏پناهی، خشونت علیه زنان و بازتاب آن در مطبوعات، 1384ش، ص74.</ref>

جمهوری اسلامی ایران در راستای کرامت انسانی زن، می‌کوشد با وضع قوانین مختلف، زمینه بروز خشونت علیه زنان را کاهش دهد. لزوم استفاده از پوشش در اجتماع (ماده 638 قانون مجازات اسلامی) و جلوگیری از ایجاد مراکز فساد و فحشا (مواد 639 و 640 قانون مجازات اسلامی)،  نمونه‌ای از قوانین پیشگیرانه است. طبق اصل بیستم و بیست‏‌ودوم قانون اساسی نیز اعمال هرگونه خشونت علیه زنان، مصداق تعرض به حقوق انسانی زنان محسوب می‌‏شود. همچنین طبق ماده 621 قانون مجازات اسلامی، ربودن افراد، ازجمله زنان 5-15 سال، مجازات حبس را داشته و طبق ماده 622 نیز اذیت و آزار یا ضرب عامدانه به زن حامله که سبب سقط جنین او شود، علاوه‏ بر 1 تا 3 سال حبس، مستلزم دیه یا قصاص است. ماده 1102 قانون مدنی، بر لزوم حسن معاشرت زوجین تاکید دارد و طبق ماده 1115، زن حق دارد در صورت وجود خوف ضرر بدنی، مالی یا عرضی در منزل، مسکن مستقلی اختیار کند. ماده 1119 و 1130 نیز حقوق و مجازات متعددی دربارۀ خشونت علیه زنان تعیین کرده و ماده 624 قانون مجازات اسلامی نیز مواردی را به‏‌عنوان خشونت اقتصادی برشمرده است.<ref>. ارحامی، «مجموعه قوانین مقابله با خشونت علیه زنان در جمهوری اسلامی ایران»،  وب‏سایت مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی، ص12-26.</ref>

پذیرش قانونی یا ابهام در تعریف حقوقی خشونت علیه زنان، خصوصی انگاشتن نزاع‏‌های خانوادگی، وجود قوانین تبعیض‌‏آمیز علیه زنان، عدم تمایل پلیس به مداخله در منازعات خانوادگی و ناکافی بودن مجازات‏‌های شوهران متخلف، این پدیده را ترویج می‏‌کند.<ref>. سالاری‏فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص185-191.</ref><ref> بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص153.</ref>

خشونت علیه زنان گاهی معلول سرخوردگیِ ناشی از فشار اقتصادی به مردان در تامین هزینه‏‌های خانواده بوده<ref>. بستان، جامعه‏شناسی خانواده با نگاهی به منابع اسلامی، 1398ش، ص154.</ref> و طبق پژوهش‏‌ها نقش بیکاری و درآمد کمتر مرد در بروز خشونت انکارناپذیر است و هرچه وضعیت اقتصادی فرد بدتر باشد، خشونت بیشتری اعمال می‌‏کند.<ref>. سالاری‏فر، خشونت خانگی علیه زنان، 1389ش، ص144-180.</ref><ref> حسن‏پور ازغدی و همکاران، «خشونت خانگی علیه زنان: مروری بر نظریه‏ها، میزان شیوع و عوامل مؤثر بر آن»،  1390ش، ص49.</ref> در مقابل، گاهی بهبود شرایط اقتصادی و استقلال مالی زنان، سبب کاهش میزان بدرفتاری علیه آنان می‏‌شود.<ref>. اکبری و دنیایی، جامعه‏شناسی خانواده و آسیب‏های نوپدید، 1395ش، ص122</ref>