زن در آیین بودا: تفاوت میان نسخه‌ها

آیین بودا با شعار رهایی انسان از رنج، پدید آمد و با نقد نظام کاستی در هند، می‌کوشید تا از رنج زنان بکاهد؛ اما بودا نتوانست مانع رسوخ مردسالاری در ذهنیت و آیین خود شود. در دعوت رسمی بودا، نگاه جنسیتی وجود نداشت؛ اما رهبانیت شیوۀ اصلی رسیدن به نیروانا شمرده شده و [[زن|زن]] زنجیر تعلق مرد به دنیا تلقی می‌شد؛ لذا تبعیض علیه زن در آیین بودا نیز تداوم یافت. زندگی راهبه‌ها تحت مدیریت راهبان ساماندهی شده و راهبه‌ها نمی‌توانند، خطای راهب‌ها را تذکر دهند. موقعیت اجتماعی و خانوادگی زنان تابع فرهنگ عمومی است. [[ازدواج|ازدواج]] برای افرادی که نمی‌توانند به رهبانیت متعهد بمانند امری شایسته دانسته می‌شود. آموزه‌های بودایی برای بانوان، در نقش زن، همسر و [[مادري|مادری]] احترام و جایگاهی خاص قائل است. والدین در قبال فرزندان خود مسئول بوده و فرزندان ملزم به تکریم والدین به‌ویژه مادر خود هستند.   

سرگذشت بودا، مؤسس آیین بودایی، همراه با افسانه است. این آیین از ادیان بزرگ جهان بوده و مجموعه‌ای از اصول فلسفی و اخلاقی را در بردارد. <ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص68.]</ref> بودا از توالی مرگ و تولدها که از آن در هندوئیزم تعبیر به تناسخ می‌شود، رنج می‌برد. او تولد را منشأ هر رنجی دانسته و در صدد متوقف کردن این چرخه بود. از منظر بودا؛ هر تولدی پیامد بدی‌هایی است که افراد در حیات گذشته خویش مرتکب شده‌اند؛ اگر انسان بتواند اندیشه‌هایش را به امور جاودانه پیوند داده، بر مبنای عدالت، شکیبایی و محبت زندگی کند، دیگر زاده نشده، به‌ آرامش و نیروانا می‌رسد. او مدعی «روشن‌شدگی» بود<ref>دورانت، تاریخ تمدن،1337ش، ج1، ص495- 494.</ref> و الاهیاتی بـدون خدا عرضه کرد.<ref>دورانت، تاریخ تمدن،1337ش، ج1، ص501.</ref> رهایی از رنج را در ترک دنیا دانسته، توجه جدی به رفتار و سلوک داشت نه به مراسم آیینی.<ref>دورانت، تاریخ تمدن،1337ش، ج1، ص498- 496.</ref>  از منظر آیین بودا، زن از عوامل مهم تعلق خاطر مرد به دنیا تلقی می‌شود.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص71.]</ref>  

زن در بودیسم دارای ظاهر فرشته و باطن شیطانی معرفی می‌شود؛ از سفارش‌های بودا به شاگردش آناندا، دوری‌کردن از زنان است؛ زیرا زن؛ شرور، حسود، بخیل، پست، فاقد اندیشه و همچون تمساح خون‌آشام است که در رود زندگی می‌نشیند تا شناوری را صید کند.<ref>[https://vista.ir/m/a/jq185 کشاورزی‌پور، «زن در ادیان بودا، زرتشت، یهود، مسیحیت و اسلام»، وب‌سایت مجله ویستا.]</ref> برخی محققین معتقدند؛ در بودیسم اولیه نگرش منفی به زن وجود نداشت؛ اما راهبانی که نمی‌توانستند به زنان تعلق خاطر نداشته باشند آنها را مذمت کرده و تحریک‌کننده شهوت می‌دانستند.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص71.]</ref> در برخی نحله‌های بودایی، مردان از حیث روحی، روانی و آگاهی برتر و کامل‌تر از زنان دانسته می‌شوند.<ref>[https://azadeh-madani.blogsky.com/1394/01 مدنی، «جنبة مؤنث در بودیسم با تأکید بر نگاه تانترا به زن»، وبلاک آزاده مدنی.]</ref>

بودا حتی پیشنهاد زنان مبنی بر ملاک قرار دادن سابقه برای احترام به جای جنسیت مرد را نپذیرفت.<ref>جعفری، دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص 20 و 23</ref> بودا در عین سفارش به حفظ [[حرمت و کرامت زن در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای|حرمت زنان]] به شاگردان راهب خود آموخت که برای پاک ماندن تن و اندیشه خود، زنان را همچون مادر، خواهر یا دختر خویش بنگرند.<ref>چنین گفت بودا (بر اساس متون بودایی)، 1378ش، ص 145</ref> با گسترش آیین بودا، مکاتب و گرایشات مختلفی در این آیین به وجود آمد.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/88134/ پاشایی، «آیین بودا» (دانشنامه ژاپن)، 1379ش، ص 241 ـ 252]</ref> فرقه هینایانا، جنبه فردی و رهبانیت را ادامه داد و فرقه مهایانا که جنبه اجتماعی را در نظر داشت معتقد بود بدون ترک خانمان نیز می‌توان از تعلقات رهایی یافته و به درجات والایی نائل شد.<ref>حکمت، نُه گفتار در تاریخ ادیان، 1342ش، ص 79 و 80.</ref> در این فرقه دیگر منعی برای زنان و افراد متأهل برای پذیرش آیین بودا وجود نداشت.<ref>پاشایی، «آیین بودا» (دانشنامه ژاپن)، 1379ش، ص 240؛ [http://ensani.ir/fa/article/156956/%D8%A7%D8%B5%D9%88%D9%84-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%A7-%D9%85%D9%88%D8%B9%D8%B8%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%86%D8%A7%D8%B1%D8%B3- رضی، اصول تعالیم بودا (موعظه اندر بنارس)، 1344ش، ص 364]</ref> در برهه‌هایی از زمان و برخی مناطق، اعطای مقام دینی به زنان امکان‌پذیر بود.<ref>مدنی، محمودی، «نقش‌های زنانه در اندیشه بودایی و ابن عربی»، 1386ش، ص 176</ref>

آیین بودا با رهبانیت به وجود آمد و به [[تجرد قطعی|تجرد]] بسیار اهمیت می‌داد. از بین مذاهب مختلف آن تراوادا (هینایانا) به لحاظ معنوی برای [[خانواده|خانواده]] اهمیتی قائل نیست؛ اما در مذهب ماهایانا افرادی که قادر به زندگی رهبانی نبودند، [[ازدواج|ازدواج]] به همراه رعایت آموزه‌های بودایی امکانی برای رشد و تعالی محسوب می‌گردید؛<ref>جعفری، دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص24 و 26</ref> چون مراقبت از زن و فرزندان از برترین نعمت‌ها به‌شمار می‌آیند؛ ازدواج عامل اصلاح افراد و چارچوبی دانسته می‌شود که زن و شوهر را از انحرافات جنسی بازمی‌دارد. از نظر بودایی‌ها؛ ازدواج باید براساس عشق و توأم با آرزوی خوشبختی برای افراد و حتی دیگر موجودات پیرامونی باشد تا محیط نیز انرژی مثبت را برای عروس و داماد بازتاب دهد.<ref>[https://sanad.iau.ir/Journal/earq/Article/1113332/FullText جعفری و دادفر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، ص74-73.]</ref>  

از نظر آیین بودا، ازدواج یک پیمان غیردینی است که از قبل در جوامع وجود داشته است. در آیین بودا، ازدواج مقدس نیست و اصل بر تجرد است.<ref>جعفری، دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص 25</ref> همچنین آیین محرمیت بین زوجین از اموری است که در آموزه‌های بودا نسبت به آن اظهار نظری نشده است.<ref>جعفری، دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص 13</ref> پیوند ازدواج در بین بوداییان، طبق آداب و رسوم هر منطقه و گاه تنها با ثبت در دفتر اسناد رسمی به رسمیت شناخته می‌شود. بوداییان حتی نسبت به ازدواج [[همجنسگرایی (LGBT)|همجنس‌گرایان]]، اظهار بی‌طرفی می‌کنند. راهبان تنها با حضور خود در طول مراسم یا بعد از آن برای زوجین طلب خیر و برکت می‌کنند و نوع ازدواج برایشان فرقی ندارد.<ref>جعفری، دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص 25 ـ 28</ref>

آیین بودا هر چند نسبت به مراسم ازدواج هیچ نظری ارائه نمی‌دهد؛ اما توصیه‌هایی به زوجین دارد و معتقد است رعایت این نکات، انسان‌ها را برای رسیدن به تعالی روحی کمک می‌نماید. بودا به عامه پیروان توصیه کرد که باید بدانند که با همسر و فرزند خود زندگی کرده و در عین حال از شهوت، راحت‌طلبی و تن‌بارگی اجتناب کنند.<ref>چنین گفت بودا (بر اساس متون بودایی)، 1378ش، ص 223</ref> پدر و مادر موظف هستند؛ فرزندان خود را از رذایل دور و به کسب فضایل تشویق کرده و در آموزش حرفه‌ای به آنها کمک کنند، در زمان مناسب برای ازدواج‌شان اقدام کرده و اموال خود را برای آنها به ارث بگذارند.<ref>[https://tahoor.com/fa/article/view/114975 «ازدواج و طلاق در آیین بودا و اسلام»، وب‌سایت طهور.]</ref> بودا، رابطه [[زن|زن]] و شوهر را بیش از مسائل جنسی دانسته و معتقد بود آنها با استفاده بهینه از الفت موجود می‌توانند یکدیگر را در پرورش فکر و دل به اندیشه آسمانی یاری دهند.<ref>چنین گفت بودا (بر اساس متون بودایی)، 1378ش، ص 241</ref>  

برخی از توصیه‌هایی که به زنان پس از رفتن به خانه شوهر شده عبارت  است از:

 

برخی از توصیه‌های مربوط به مردان عبارتند از:

درباره [[تک‌همسری|تک همسری]] یا [[تعدد زوجات|چند همسری]] در آیین بودا مطلبی نیامده و به سنت، فرهنگ و قوانین جوامع بستگی دارد؛ ولی آمده است که چنانچه مرد متأهل به دنبال همسر دیگری باشد دچار سقوط، تزلزل و تنزل شده و با مشکلات زیادی روبرو خواهد شد.<ref>جعفری، دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص 35</ref>

هرچند هیچ حکمی در آیین بودا وجود ندارد که [[طلاق|طلاق]] را ممنوع کرده باشد؛ اما سوگند، امر مهم تلقی می‌شود و از آنجایی‌که [[ازدواج|ازدواج]] متضمن پذیرش تعهداتی متقابل است، باید تا آنجا که ممکن است از انقطاع این روابط و صدمات ناشی از آن اجتناب شود. <ref>[https://tahoor.com/fa/article/view/114975 «ازدواج و طلاق در آیین بودا و اسلام»، وب‌سایت طهور.]</ref>از نظر بودا، در صورتی که زن و مرد نکات توصیه‌شده را در زندگی رعایت کنند خانواده‌ای خوشبخت داشته و هیچ‌گاه اختلافی بین آنان پیش نخواهد آمد.<ref>چنین گفت بودا (بر اساس متون بودایی)، 1378ش، ص 232</ref> در عین حال، چنانچه زندگی نامناسبی شکل گرفت و جدایی باعث تسکین درد و رنج حاصل از ازدواج نامناسب باشد؛ یا نقض برخی احکام مانند دروغ یا رابطه نامشروع رخ دهد، آیین بودا طلاق را مجاز می‌داند.<ref>جعفری، دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، 1398ش، ص 35</ref>

*«ازدواج و طلاق در آیین بودا و اسلام»، وب‌سایت طهور، تاریخ بازدید مطلب: 13 اردیبهشت 1404ش.

*ادبی، محمد جواد، «روزنه‌ای به مفاهیم ادیان در دایره المعارف (دایره المعارف موجز آیین بودا)، اخبار ادیان، ش 15، شهریور و مهر 1384ش.

*امیرگان، امیر «رابطه اسلام و بودا و نگاه جریان‌های مختلف بودائی به اسلام»، وب‌سایت مرکز آینده‌پژوهی جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: 9 بهمن 1395ش.

*جعفری، حسین‌علی و دادفر، سحر، «زن، خانواده و ازدواج در آیین بودا»، فصلنامه تحقیقات مدیریت آموزشی، سال چهارم، شماره 4، تابستان 1392ش.

*جعفری، حسین‌علی؛ محمدرضا دهقانی‌زاده، زن، ازدواج و خانواده در دین بودایی، تهران، حکمت و عرفان، 1398ش.

*چنین گفت بودا (بر اساس متون بودایی)، ترجمه: هاشم رجب زاده، تهران، اساطیر، 1378ش.

*حکمت، علی اصغر، نُه گفتار در تاریخ ادیان، تهران، کتابخانه ابن سینا، چاپ دوم، 1342ش.

*دورانت، ویلیام جیمز، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام و دیگران، تهران، اقبال، 1337ش.

*رضی، هاشم، اصول تعالیم بودا (موعظه اندر بنارس)، ش 6، 1344ش.

*شيرازي‌نژاد، آمنه، «زن در قرآن كريم و متون بودايي»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب:4 شهريور 1389ش.

*فتاحی، ذکیه، «فهم عوامل اجتماعی مرتبط با جایگاه اجتماعی زنان راهبه»، فصلنامه زن و جامعه، سال یازدهم، شماره 1، بهار 1399ش.

*کشاورزی‌پور، مریم، «زن در ادیان بودا، زرتشت، یهود، مسیحیت و اسلام»، وب‌سایت مجله ویستا، تاریخ بازدید مطلب: 13 اردیبهشت 1404ش.

*مدنی، آزاده و محمودی، ابولفضل، «نقش‌های زنان در اندیشه بودایی و ابن‌عربی»، قبسات، شماره 43، سال 1386ش.

*مدنی، آزاده، «جنبۀ مؤنث در بودیسم با تأکید بر نگاه تانترا به زن»، وبلاگ آزاده مدنی، تاریخ بازدید: 16 اردیبهشت 1404ش.

*ناکامورا، هاجیمه، «آیین بودا» (دانشنامه ژاپن)، ترجمه ع. پاشایی، هفت آسمان، ش 5، 1379ش.

*هولم، جین؛ جان بوکر، زن در ادیان بزرگ جهان، ترجمه علی غفاری، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل وابسته به مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1384ش.