پرش به محتوا

حریم در معماری خانه‌های ایرانی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از ویکی‌جنسیت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
صفحه‌ای تازه حاوی «<big>'''حریم در معماری خانه‌های ایرانی'''</big>؛ تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در معماری خانه‌ها.<br> خانه در ایران قدیم به‌ویژه پس از اسلام دارای حرمت و حریم بود. خانه نه‌تنها با بیرون مرز داشت که فضای داخلی آن نیز به‌گونه‌ای طراحی می‌شد که اعضای خان...» ایجاد کرد
 
 
(۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''حریم در معماری خانه‌های ایرانی'''</big>؛ تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در معماری خانه‌ها.<br>
<big>'''حریم در معماری خانه‌های ایرانی'''</big>؛ تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در معماری خانه‌ها.<br>


خانه در ایران قدیم به‌ویژه پس از اسلام دارای حرمت و حریم بود. خانه نه‌تنها با بیرون مرز داشت که فضای داخلی آن نیز به‌گونه‌ای طراحی می‌شد که اعضای خانواده احساس امنیت کرده و بر مبنای اصل محرمیت زنان از دید بیگانگان پوشیده بودند. با ورود فرهنگ جدید، معماری خانه‌ها در ایران تغییر کرد و مرز فضاهای عمومی و خصوصی کمرنگ یا از میان برداشته شد. کارشناسان برای احیای آرامش در خانه‌ها، معتقد به بازاندیشی در معماری آن متناسب با فرهنگ ایرانی‌اسلامی هستند.
خانه در ایران قدیم به‌ویژه پس از اسلام دارای حرمت و حریم بود. خانه نه‌تنها با بیرون مرز داشت که فضای داخلی آن نیز به‌گونه‌ای طراحی می‌شد که اعضای [[خانواده]] احساس امنیت کرده و بر مبنای اصل محرمیت زنان از دید بیگانگان پوشیده بودند. با ورود فرهنگ جدید، معماری خانه‌ها در ایران تغییر کرد و مرز فضاهای عمومی و خصوصی کمرنگ یا از میان برداشته شد. کارشناسان برای احیای آرامش در خانه‌ها، معتقد به بازاندیشی در معماری آن متناسب با فرهنگ ایرانی‌اسلامی هستند.


==مفهوم‌شناسی ==
==مفهوم‌شناسی==


دهخدا در لغت‌نامه، حريم خانه را پیرامون و هر بخشی از خانه می‌داند که بدون اذن صاحب‌خانه نتوان به آن‌جا وارد یا نزدیک شد؛ همچنین به هر چیزی که مورد حمایت انسان است حریم اطلاق می‌شود.<ref>. دهخدا، لغت‌نامه، 1377ش، ذیل واژه حریم.</ref> حریم از این منظر، چیزی است که هتک حرمت و تعرض به آن جایز نیست.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53.]</ref>  
دهخدا در لغت‌نامه، حريم خانه را پیرامون و هر بخشی از خانه می‌داند که بدون اذن صاحب‌خانه نتوان به آن‌جا وارد یا نزدیک شد؛ همچنین به هر چیزی که مورد حمایت انسان است حریم اطلاق می‌شود.<ref>. دهخدا، لغت‌نامه، 1377ش، ذیل واژه حریم.</ref> حریم از این منظر، چیزی است که هتک حرمت و تعرض به آن جایز نیست.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53.]</ref>  
خط ۹: خط ۱۰:
حریم خانه در اصطلاح عرفی به معنای ایمن بودن فضاهای داخلی آن از دید بیگانگان است. بر مبنای اصل محرمیت و حریم باید هر یک از فضاهای داخلی خانه به‌گونه‌ای از یکدیگر تفکیک شوند که افراد در داخل خانه احساس امنیت کنند.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref> همچنین حریم خانه، ناظر به ارزش و تقدس خانه است و این‌که افراد بیگانه به‌راحتی نتوانند وارد خانه‌ شوند.<ref>[https://memarishenasi.ir/files/cd_papers/r_572_210119151053.pdf کاظم‌زاده رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، 1399ش، ص4.]</ref>
حریم خانه در اصطلاح عرفی به معنای ایمن بودن فضاهای داخلی آن از دید بیگانگان است. بر مبنای اصل محرمیت و حریم باید هر یک از فضاهای داخلی خانه به‌گونه‌ای از یکدیگر تفکیک شوند که افراد در داخل خانه احساس امنیت کنند.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref> همچنین حریم خانه، ناظر به ارزش و تقدس خانه است و این‌که افراد بیگانه به‌راحتی نتوانند وارد خانه‌ شوند.<ref>[https://memarishenasi.ir/files/cd_papers/r_572_210119151053.pdf کاظم‌زاده رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، 1399ش، ص4.]</ref>


==حریم خانه‌ها در ایران باستان ==
==حریم خانه‌ها در ایران باستان==
 
ایرانیان باستان، به حریم در معماری خانه‌ها توجه جدی داشتند؛ خانه‌ها اندرونی داشت و حریم در دو سطح خانواده و دیگران، رعایت می‌شد. طراحی فضا به‌گونه‌ای بود که بخش‌های عمومی و خصوصی کاملاً تفکیک می‌شدند. حریم مختص فضای خانه‌ها نبود و این اصل در فضاهایی از قبیل مساجد، مدرسه‌ها و حمام‌ها نیز رعایت می‌شد.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref>
 
با گسترش فرهنگ اسلامی در ایران، محرمیت متناسب با ارزش‌های اسلامی به‌طور جدی‌ و معنادار تقویت شد و این اصل نه‌تنها در ساختن خانه‌ها که بر نحوة شهرسازی از کلان‌ترین فضاهای شهری تا ریزترین فضاهای معماری نیز تأثیر گذاشت.<ref>[http://ciauj-tabriziau.ir/browse.php?a_id=302&sid=1&slc_lang=fa&ftxt=0 احمدنژاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، 1401ش، ص97.]</ref>


==اسلام و حریم در خانه‌ها ==
ایرانیان باستان، به حریم در معماری خانه‌ها توجه جدی داشتند؛ خانه‌ها اندرونی داشت و حریم در دو سطح خانواده و دیگران، رعایت می‌شد. طراحی فضا به‌گونه‌ای بود که بخش‌های عمومی و [[حوزه خصوصی در امر جنسی|خصوصی]] کاملاً تفکیک می‌شدند. حریم مختص فضای خانه‌ها نبود و این اصل در فضاهایی از قبیل مساجد، [[مدرسه دوشیزگان|مدرسه‌ها]] و حمام‌ها نیز رعایت می‌شد.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref> با گسترش فرهنگ اسلامی در ایران، محرمیت متناسب با ارزش‌های اسلامی به‌طور جدی‌ و معنادار تقویت شد و این اصل نه‌تنها در ساختن خانه‌ها که بر نحوۀ شهرسازی از کلان‌ترین فضاهای شهری تا ریزترین فضاهای معماری نیز تأثیر گذاشت.<ref>[http://ciauj-tabriziau.ir/browse.php?a_id=302&sid=1&slc_lang=fa&ftxt=0 احمدنژاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، 1401ش، ص97.]</ref>
==اسلام و حریم در خانه‌ها==


در نگرش اسلام؛ خانه، محل آرامش،<ref>. سوره نحل، آیه 80.</ref> ذکر الهی<ref>. سوره احزاب، آیه 34.</ref> و حاکی از فضای عاطفی است. خانه دارای حرمت و حریم است. اسلام براي پيش‌گيري از نقض حريم‌ها و تبعات ناشي از آن، مقرراتي را وضع كرده است<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53.]</ref> که برمبنای آنها؛ نباید بدون اجازه وارد منزل دیگری شد<ref>. سوره نور، آیه 28.</ref> و باید از ورودی متعارف، وارد شد.<ref>سوره بقره، آیه 189.</ref> حضور نباید به‌طور سرزده باشد و شایسته است که افراد حتی هنگام ورود به خانه خود نیز اعلام حضور کنند<ref>طبرسى، مكارم الأخلاق، 1370ش، ص266.</ref> چون هرکدام از اعضای خانواده دارای حریم خصوصی است و باید این حریم‌ها حفظ شوند. برمبنای آیات قرآن، فرزندان نباید بدون اجازه پدر و مادر وارد اتاق خصوصی آنها شوند.<ref>سوره نور، آیه 59.</ref>
در نگرش اسلام؛ خانه، محل آرامش،<ref>. سوره نحل، آیه 80.</ref> ذکر الهی<ref>. سوره احزاب، آیه 34.</ref> و حاکی از فضای عاطفی است. خانه دارای حرمت و حریم است. اسلام برای پيش‌گيری از نقض حريم‌ها و تبعات ناشی از آن، مقرراتی را وضع كرده است<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53.]</ref> که برمبنای آنها؛ نباید بدون اجازه وارد منزل دیگری شد<ref>. سوره نور، آیه 28.</ref> و باید از ورودی متعارف، وارد شد.<ref>سوره بقره، آیه 189.</ref> حضور نباید به‌طور سرزده باشد و شایسته است که افراد حتی هنگام ورود به خانه خود نیز اعلام حضور کنند<ref>طبرسى، مكارم الأخلاق، 1370ش، ص266.</ref> چون هرکدام از اعضای خانواده دارای حریم خصوصی است و باید این حریم‌ها حفظ شوند. برمبنای آیات قرآن، فرزندان نباید بدون اجازه پدر و مادر وارد اتاق خصوصی آنها شوند.<ref>سوره نور، آیه 59.</ref>


==معناداری خانه در فرهنگ ایرانی‌اسلامی==
==معناداری خانه در فرهنگ ایرانی‌اسلامی==


معماری سنتی ایران بازتابنده هویت ایرانی است. در گذشته، معماری با نظام ارزشی مردم ارتباط نزدیکی داشت و معمار، خانه‌ها را متناسب با نظام ارزشی جامعه می‌ساخت<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref> و حریم و حرمت، اصول مبنایی در معماری خانه‌های ایرانی به‌شمار می‌رفت. بر مبنای اصل حریم است که امنیت نیز موضوعیت می‌یابد و خانه‌ها به‌گونه‌ای ساخته می‌شدند که اعضای خانواده در درون آن احساس امنیت و آرامش می‌کردند؛ آرامش محصول دلبستگی و در عین‌حال حفظ حریم خصوصی افراد است؛ لذا در خانه‌های سنتی ایران، به ترتیب حوزه‌های عمومی، نیمه‌عمومی و خصوصی موضوعیت یافته و با تعیین حریم‌های زندگی روزمره اعضای خانواده در درون خانه‌ها، مناسبات درون خانوادگی آنها معنادار می‌شد.<ref>[http://ciauj-tabriziau.ir/browse.php?a_id=302&sid=1&slc_lang=fa&ftxt=0 احمدنژاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، 1401ش، ص97.]</ref>
معماری سنتی ایران بازتابنده هویت ایرانی است. در گذشته، معماری با نظام ارزشی مردم ارتباط نزدیکی داشت و معمار، خانه‌ها را متناسب با نظام ارزشی جامعه می‌ساخت<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref> و حریم و حرمت، اصول مبنایی در معماری خانه‌های ایرانی به‌شمار می‌رفت. بر مبنای اصل حریم است که امنیت نیز موضوعیت می‌یابد و خانه‌ها به‌گونه‌ای ساخته می‌شدند که اعضای خانواده در درون آن احساس امنیت و آرامش می‌کردند؛ آرامش محصول دلبستگی و در عین‌حال حفظ حریم خصوصی افراد است؛ لذا در خانه‌های سنتی ایران، به ترتیب [[حوزه عمومی در امر جنسی|حوزه‌های عمومی،]] نیمه‌عمومی و خصوصی موضوعیت یافته و با تعیین حریم‌های زندگی روزمره اعضای خانواده در درون خانه‌ها، مناسبات درون خانوادگی آنها معنادار می‌شد.<ref>[http://ciauj-tabriziau.ir/browse.php?a_id=302&sid=1&slc_lang=fa&ftxt=0 احمدنژاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، 1401ش، ص97.]</ref>


==انواع حریم در خانه‌های سنتی ایران ==
==انواع حریم در خانه‌های سنتی ایران==


برخی محققین؛ حریم‌های خانه را دارای ابعاد چهارگانه؛ دیداری، شنیداری، بویایی و حرکتی می‌دانند.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53.]</ref> برخی دیگر؛ آن را در دو سطح عمومی و خصوصی تقسیم کرده و معتقدند که مهم‌ترین نوع حریم، حریم خصوصی است که با دو گونۀ بصری و صوتی بر تمام گونه‌های خانه‌های سنتی ایران تأثیرگذاشته است.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref> رعايت این دو حریم، مانع استراق سمع و آلودگی صوتی می‌شود؛ البته نتايج اين دو را مى‌توان در حریم‌های شنیداری و بویایی نیز تعمیم داد. حریم خصوصی از عوامل مهم آرامش به‌شمار می‌آید؛ زيرا افراد براي تنظيم احساسات و آرامش فكري و روحي نياز به حريم خلوت دارند. اتاق خصوصي والدین، اتاق‌های مربوط به فرزندان و فضای حضور مهمان از حیث حریم خصوصی متمایز است. حق خلوت تنها به اتاق اختصاصي محقق نمي‌شود، بلكه اختصاص بخشي از يك فضاي مشترك، كه معمولا امور شخصي هر فرد در آن بخش به انجام مي‌رسد، مي‌تواند حريم خلوت او تلقي شود.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53-54.]</ref>  
برخی محققین؛ حریم‌های خانه را دارای ابعاد چهارگانه؛ دیداری، شنیداری، بویایی و حرکتی می‌دانند.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53.]</ref> برخی دیگر؛ آن را در دو سطح عمومی و خصوصی تقسیم کرده و معتقدند که مهم‌ترین نوع حریم، حریم خصوصی است که با دو گونۀ بصری و صوتی بر تمام گونه‌های خانه‌های سنتی ایران تأثیرگذاشته است.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref> رعايت این دو حریم، مانع استراق سمع و آلودگی صوتی می‌شود؛ البته نتايج اين دو را مى‌توان در حریم‌های شنیداری و بویایی نیز تعمیم داد. حریم خصوصی از عوامل مهم آرامش به‌شمار می‌آید؛ زيرا افراد برای تنظيم احساسات و آرامش فكری و روحی نياز به حريم خلوت دارند. اتاق خصوصی والدین، اتاق‌های مربوط به فرزندان و فضای حضور مهمان از حیث حریم خصوصی متمایز است. حق خلوت تنها به اتاق اختصاصی محقق نمی‌شود، بلكه اختصاص بخشی از يك فضای مشترك، كه معمولا امور شخصی هر فرد در آن بخش به انجام می‌رسد، می‌تواند حريم خلوت او تلقي شود.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53-54.]</ref>  


==پیکربندی خانه‌های سنتی ایران ==
==پیکربندی خانه‌های سنتی ایران==


معماری خانه‌های سنتی ایرانی بر بنیاد اصل محرمیت، سطح حریم‌ها را مرزبندی می‌کرد. طراحی ورودی‌ها، بازشوها و پنجره‌ها به منظور حفظ حریم خانه مهم تلقی می‌شدند.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref> ورودی خانه‌ها غیر از گذرگاه بودن، دارای نقش محافظتی نیز بود.<ref>[http://ciauj-tabriziau.ir/browse.php?a_id=302&sid=1&slc_lang=fa&ftxt=0 احمدنژاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، 1401ش، ص97.]</ref> ورودی، هم فرد را دعوت می‌کرد و هم ورود به حریم مستقلی را به او هشدار می‌داد.<ref>[https://memarishenasi.ir/files/cd_papers/r_572_210119151053.pdf کاظم‌زاده رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، 1399ش، ص5.]</ref>  
معماری خانه‌های سنتی ایرانی بر بنیاد اصل محرمیت، سطح حریم‌ها را مرزبندی می‌کرد. طراحی ورودی‌ها، بازشوها و پنجره‌ها به منظور حفظ حریم خانه مهم تلقی می‌شدند.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref> ورودی خانه‌ها غیر از گذرگاه بودن، دارای نقش محافظتی نیز بود.<ref>[http://ciauj-tabriziau.ir/browse.php?a_id=302&sid=1&slc_lang=fa&ftxt=0 احمدنژاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، 1401ش، ص97.]</ref> ورودی، هم فرد را دعوت می‌کرد و هم ورود به حریم مستقلی را به او هشدار می‌داد.<ref>[https://memarishenasi.ir/files/cd_papers/r_572_210119151053.pdf کاظم‌زاده رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، 1399ش، ص5.]</ref>  


فضای خانه‌ها به ورودی، حیاط بیرونی، مهمانخانه، حیاط درونی و اتاق‌های خواب تقسیم می‌شد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1571654351-9424-53-5.pdf دوستی، «حريم و محرمیّت در خانه‌های سنتی ايران»، 1397ش، ص123.]</ref> سرویس‌ها و اتاق‌های خواب به‌گونه‌ای طراحی می‌شدند که پوشیدگی درون خانه را حفظ کرده و بانوان خانواده هرگز در معرض دید نامحرم قرار نمی‌گرفتند. <ref>[https://memarishenasi.ir/files/cd_papers/r_572_210119151053.pdf کاظم‌زاده رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، 1399ش، ص6.]</ref>آشپزخانه، در جایی بود که بانوی خانه در آن به‌آسودگی آشپزی کرده و کمتر در معرض دید قرارداشت. <ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1571654351-9424-53-5.pdf دوستی، «حريم و محرمیّت در خانه‌های سنتی ايران»، 1397ش، ص132.]</ref>   
فضای خانه‌ها به ورودی، حیاط بیرونی، مهمانخانه، حیاط درونی و اتاق‌های خواب تقسیم می‌شد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1571654351-9424-53-5.pdf دوستی، «حريم و محرمیّت در خانه‌های سنتی ايران»، 1397ش، ص123.]</ref> سرویس‌ها و اتاق‌های خواب به‌گونه‌ای طراحی می‌شدند که پوشیدگی درون خانه را حفظ کرده و بانوان [[خانواده|خانواده]] هرگز در معرض دید نامحرم قرار نمی‌گرفتند. <ref>[https://memarishenasi.ir/files/cd_papers/r_572_210119151053.pdf کاظم‌زاده رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، 1399ش، ص6.]</ref> آشپزخانه، در جایی بود که بانوی خانه در آن به‌آسودگی آشپزی کرده و کمتر در معرض دید قرارداشت. <ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1571654351-9424-53-5.pdf دوستی، «حريم و محرمیّت در خانه‌های سنتی ايران»، 1397ش، ص132.]</ref>   


==تجدد و تغییر فرهنگ خانه‌سازی در ایران ==
==تجدد و تغییر فرهنگ خانه‌سازی در ایران==


تجدد به‌طور چشمگيری ارزش‌هاى مستتر در فرهنگ خانه‌سازى ایران را دچار تحول كرده است.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص52-51.]</ref> در معماری جدید؛ توجهی به ارزش‌ها و معناداری خانه‌ها نمی‌شود. نگرش کمی به مسکن و توجه به رفع کمبود آن از یک طرف و نگرش سودجویانه به این مقوله از طرفی دیگر، منجر به فراموشی بسیاری از نیازهای اساسی انسان و کیفیت معماری شده است.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref>  
تجدد به‌طور چشمگيری ارزش‌هاى مستتر در فرهنگ خانه‌سازى ایران را دچار تحول كرده است.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص52-51.]</ref> در معماری جدید؛ توجهی به ارزش‌ها و معناداری خانه‌ها نمی‌شود. نگرش کمی به مسکن و توجه به رفع کمبود آن از یک طرف و نگرش سودجویانه به این مقوله از طرفی دیگر، منجر به فراموشی بسیاری از نیازهای اساسی انسان و کیفیت معماری شده است.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref>  


امروزه صنعت معماری عمدتاً فاقد معنا بوده و خانه‌ها بدون توجه به نیازهای اعضای خانواده؛ اما معطوف به سود، به‌صورت فنی‌ و شوقی ساخته می‌شوند.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص52.]</ref> در برخی موارد تداخل فضاهای مسکونی با هم و تداخل آنها با سایر فضاهای عمومی به حدی است که عملا حریم‌های خانه بی‌معنا می‌شوند؛ حس ورود به یک فضای خصوصی متمایز از فضای عمومی وجود ندارد. فضای ورودی با نشیمن، پذیرایی و در مواری با آشپزخانه تداخل دارد. به‌دلیل این‌که؛ رضایت فضایی از اتاق‌های عمومی در مقایسه با فضای خصوصی بسیار کمتر است، افراد در خانه‌های جدید کمتر احساس آرامش می‌کنند.<ref>[https://www.bagh-sj.com/article_98945_7f9a6e25ec67bc515f209efb1a4d604a.pdf بابازاده اسکویی و دیگران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونة موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، 1398ش، ص62.]</ref>
امروزه صنعت معماری عمدتاً فاقد معنا بوده و خانه‌ها بدون توجه به نیازهای اعضای خانواده؛ اما معطوف به سود، به‌صورت فنی‌ و شوقی ساخته می‌شوند.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص52.]</ref> در برخی موارد تداخل فضاهای مسکونی با هم و تداخل آنها با سایر فضاهای عمومی به حدی است که عملا حریم‌های خانه بی‌معنا می‌شوند؛ حس ورود به یک [[حوزه خصوصی در امر جنسی|فضای خصوصی]] متمایز از [[حوزه عمومی در امر جنسی|فضای عمومی]] وجود ندارد. فضای ورودی با نشیمن، پذیرایی و در مواری با آشپزخانه تداخل دارد. به‌دلیل این‌که؛ رضایت فضایی از اتاق‌های عمومی در مقایسه با فضای خصوصی بسیار کمتر است، افراد در خانه‌های جدید کمتر احساس آرامش می‌کنند.<ref>[https://www.bagh-sj.com/article_98945_7f9a6e25ec67bc515f209efb1a4d604a.pdf بابازاده اسکویی و دیگران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونة موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، 1398ش، ص62.]</ref>


==احیای فرهنگ سنتی خانه‌سازی در ایران ==
==احیای فرهنگ سنتی خانه‌سازی در ایران==


خانه‌های سنتی به‌دلیل رعایت اصل محرمیت و حریم دارای امتیازهای جدی نسبت به خانه‌های امروزی بود؛ چون حريم با بيان چگونگى روابط بين فضاهاى داخلى خانه موجب تقويت حريم روانى افراد می‌شود،<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص63.]</ref> زندگی با کیفیت بیشتری در آن جریان یافته و باعث رفتارهای صمیمانه‌تری بین افراد خانواده می‌شود.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref>  
خانه‌های سنتی به‌دلیل رعایت اصل محرمیت و حریم دارای امتیازهای جدی نسبت به خانه‌های امروزی بود؛ چون حريم با بيان چگونگى روابط بين فضاهاى داخلى خانه موجب تقويت حريم روانى افراد می‌شود،<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص63.]</ref> زندگی با کیفیت بیشتری در آن جریان یافته و باعث رفتارهای صمیمانه‌تری بین افراد خانواده می‌شود.<ref>[https://www.ferdowsmashhad.ac.ir/assets/domains/2081/files/procceding/A-2081-3622.pdf خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.]</ref>  


امروزه هرچند به‌دلیل محدویت‌های مکانی؛ ورود فناورى جدید و تغییر سلیقه افراد نمی‌توان روابط جارى در خانه‌هاى سنتى را كاملا بازیابی کرد؛ اما می‌توان نسخة‌های به‌روزشدة آن را با استانداردهاى حداقلى در زمينه‌های همجوارى و فضاهاى داخلى مسكن در دستور کار قرارداد.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص52.]</ref>  
امروزه هرچند به‌دلیل محدویت‌های مکانی؛ ورود فناورى جدید و تغییر سلیقه افراد نمی‌توان روابط جارى در خانه‌هاى سنتى را كاملا بازیابی کرد؛ اما می‌توان نسخۀ‌های به‌روزشدۀ آن را با استانداردهاى حداقلى در زمينه‌های همجوارى و فضاهاى داخلى مسكن در دستور کار قرارداد.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268_7ff67fe0beb84caad02d791487009012.pdf محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص52.]</ref>  


از منظر آیت‌الله خامنه‌ای؛ فضاهای شهری و معماری خانه‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که تحقق سبک زندگی اسلامی امکان‌پذیر باشد؛ آیت‌الله جوادی آملی با اشاره به‌ این‌نکته که خانه غربی آسایشگاه و خانه‌های اسلامی پرورشگاه‌ است، بر سبکی از معماری تأکید دارد که بر مبنای آن، خانه‌ها بر همدیگر اشراف نداشته و فضاهای داخلی آنها به‌گونه‌ای طراحی شوند که عفت را تقویت کرده و زنان از دید نامحرمان مصون باشند.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/326512/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%87%D9%85-%D8%B2%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C «خانه‌سازی به سبکِ غربی؛ بر هم زننده آرامشِ خانواده ایرانی»، وب‌سایت خبرگزاری رسمی حوزه.]</ref>
از منظر آیت‌الله خامنه‌ای؛ [[امنیت زنان در فضای شهری|فضاهای شهری]] و معماری خانه‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که تحقق سبک زندگی اسلامی امکان‌پذیر باشد؛ [[جنسیت از دیدگاه آیت‌الله جوادی ‌آملی|آیت‌الله جوادی آملی]] با اشاره به‌ این‌نکته که خانه غربی آسایشگاه و خانه‌های اسلامی پرورشگاه‌ است، بر سبکی از معماری تأکید دارد که بر مبنای آن، خانه‌ها بر همدیگر اشراف نداشته و فضاهای داخلی آنها به‌گونه‌ای طراحی شوند که [[عفت|عفت]] را تقویت کرده و زنان از دید نامحرمان مصون باشند.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/326512/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%87%D9%85-%D8%B2%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A2%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C «خانه‌سازی به سبکِ غربی؛ بر هم زننده آرامشِ خانواده ایرانی»، وب‌سایت خبرگزاری رسمی حوزه.]</ref>


==پانویس==  
==پانویس==  
{{پانویس}}
{{پانویس}}


==منابع ==
==منابع==
 
* قرآن کریم
*
* احمدنژاد، فرهاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، دو فصلنامه فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، دوره هفتم، شماره ۱، بهار و تابستان 1401ش.
*
* بابازاده اسکویی، سولماز و دیگران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونة موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، نشریة علمی باغ نظر، دوره شانزدهم، شماره 79، دی 1398ش.
*
* «خانه‌سازی به سبکِ غربی؛ بر هم زننده آرامشِ خانواده ایرانی»، وب‌سایت خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: 24 دی1392ش.
*
* خندقی، جوادامین و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی، سال 1401ش.
*
* دوستی، شهرزاد، «حريم و محرمیّت در خانه‌های سنتی ايران»، فرهنگ مردم ایران، شمارة 53 و 54، تابستان و پاییز 1397ش.
*
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
*
* طبرسى، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق، قم، الشریف الرضی، 1370ش.
*
* کاظم‌زاده رائف، محمدعلی و میردریکوندی، صبا، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، معماری‌شناسی، سال سوم، شماره 17، زمستان 1399ش.
*
* محتشم، آرزو و حمزه‌نژاد، مهدی، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، مجله علمی معماری و شهرسازی، دوره 25، شماره 4، دی 1394ش.


*قرآن کریم
*
*احمدنژاد، فرهاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، دو فصلنامه فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، دوره هفتم، شماره ۱، بهار و تابستان 1401ش.
*
*بابازاده اسکویی، سولماز و دیگران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونۀ موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، نشریۀ علمی باغ نظر، دوره شانزدهم، شماره 79، دی 1398ش.
*
*«خانه‌سازی به سبکِ غربی؛ بر هم زننده آرامشِ خانواده ایرانی»، وب‌سایت خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: 24 دی1392ش.
*
*خندقی، جوادامین و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی، سال 1401ش.
*
*دوستی، شهرزاد، «حريم و محرمیّت در خانه‌های سنتی ايران»، فرهنگ مردم ایران، شمارۀ 53 و 54، تابستان و پاییز 1397ش.
*
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
*
*طبرسى، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق، قم، الشریف الرضی، 1370ش.
*
*کاظم‌زاده رائف، محمدعلی و میردریکوندی، صبا، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، معماری‌شناسی، سال سوم، شماره 17، زمستان 1399ش.
*
*محتشم، آرزو و حمزه‌نژاد، مهدی، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، مجله علمی معماری و شهرسازی، دوره 25، شماره 4، دی 1394ش.


[[رده: ویکی‌جنسیت]]
[[رده: ویکی‌جنسیت]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ خرداد ۱۴۰۴، ساعت ۱۷:۰۹

حریم در معماری خانه‌های ایرانی؛ تفکیک فضاهای خصوصی و عمومی در معماری خانه‌ها.

خانه در ایران قدیم به‌ویژه پس از اسلام دارای حرمت و حریم بود. خانه نه‌تنها با بیرون مرز داشت که فضای داخلی آن نیز به‌گونه‌ای طراحی می‌شد که اعضای خانواده احساس امنیت کرده و بر مبنای اصل محرمیت زنان از دید بیگانگان پوشیده بودند. با ورود فرهنگ جدید، معماری خانه‌ها در ایران تغییر کرد و مرز فضاهای عمومی و خصوصی کمرنگ یا از میان برداشته شد. کارشناسان برای احیای آرامش در خانه‌ها، معتقد به بازاندیشی در معماری آن متناسب با فرهنگ ایرانی‌اسلامی هستند.

مفهوم‌شناسی

دهخدا در لغت‌نامه، حريم خانه را پیرامون و هر بخشی از خانه می‌داند که بدون اذن صاحب‌خانه نتوان به آن‌جا وارد یا نزدیک شد؛ همچنین به هر چیزی که مورد حمایت انسان است حریم اطلاق می‌شود.[۱] حریم از این منظر، چیزی است که هتک حرمت و تعرض به آن جایز نیست.[۲]

حریم خانه در اصطلاح عرفی به معنای ایمن بودن فضاهای داخلی آن از دید بیگانگان است. بر مبنای اصل محرمیت و حریم باید هر یک از فضاهای داخلی خانه به‌گونه‌ای از یکدیگر تفکیک شوند که افراد در داخل خانه احساس امنیت کنند.[۳] همچنین حریم خانه، ناظر به ارزش و تقدس خانه است و این‌که افراد بیگانه به‌راحتی نتوانند وارد خانه‌ شوند.[۴]

حریم خانه‌ها در ایران باستان

ایرانیان باستان، به حریم در معماری خانه‌ها توجه جدی داشتند؛ خانه‌ها اندرونی داشت و حریم در دو سطح خانواده و دیگران، رعایت می‌شد. طراحی فضا به‌گونه‌ای بود که بخش‌های عمومی و خصوصی کاملاً تفکیک می‌شدند. حریم مختص فضای خانه‌ها نبود و این اصل در فضاهایی از قبیل مساجد، مدرسه‌ها و حمام‌ها نیز رعایت می‌شد.[۵] با گسترش فرهنگ اسلامی در ایران، محرمیت متناسب با ارزش‌های اسلامی به‌طور جدی‌ و معنادار تقویت شد و این اصل نه‌تنها در ساختن خانه‌ها که بر نحوۀ شهرسازی از کلان‌ترین فضاهای شهری تا ریزترین فضاهای معماری نیز تأثیر گذاشت.[۶]

اسلام و حریم در خانه‌ها

در نگرش اسلام؛ خانه، محل آرامش،[۷] ذکر الهی[۸] و حاکی از فضای عاطفی است. خانه دارای حرمت و حریم است. اسلام برای پيش‌گيری از نقض حريم‌ها و تبعات ناشی از آن، مقرراتی را وضع كرده است[۹] که برمبنای آنها؛ نباید بدون اجازه وارد منزل دیگری شد[۱۰] و باید از ورودی متعارف، وارد شد.[۱۱] حضور نباید به‌طور سرزده باشد و شایسته است که افراد حتی هنگام ورود به خانه خود نیز اعلام حضور کنند[۱۲] چون هرکدام از اعضای خانواده دارای حریم خصوصی است و باید این حریم‌ها حفظ شوند. برمبنای آیات قرآن، فرزندان نباید بدون اجازه پدر و مادر وارد اتاق خصوصی آنها شوند.[۱۳]

معناداری خانه در فرهنگ ایرانی‌اسلامی

معماری سنتی ایران بازتابنده هویت ایرانی است. در گذشته، معماری با نظام ارزشی مردم ارتباط نزدیکی داشت و معمار، خانه‌ها را متناسب با نظام ارزشی جامعه می‌ساخت[۱۴] و حریم و حرمت، اصول مبنایی در معماری خانه‌های ایرانی به‌شمار می‌رفت. بر مبنای اصل حریم است که امنیت نیز موضوعیت می‌یابد و خانه‌ها به‌گونه‌ای ساخته می‌شدند که اعضای خانواده در درون آن احساس امنیت و آرامش می‌کردند؛ آرامش محصول دلبستگی و در عین‌حال حفظ حریم خصوصی افراد است؛ لذا در خانه‌های سنتی ایران، به ترتیب حوزه‌های عمومی، نیمه‌عمومی و خصوصی موضوعیت یافته و با تعیین حریم‌های زندگی روزمره اعضای خانواده در درون خانه‌ها، مناسبات درون خانوادگی آنها معنادار می‌شد.[۱۵]

انواع حریم در خانه‌های سنتی ایران

برخی محققین؛ حریم‌های خانه را دارای ابعاد چهارگانه؛ دیداری، شنیداری، بویایی و حرکتی می‌دانند.[۱۶] برخی دیگر؛ آن را در دو سطح عمومی و خصوصی تقسیم کرده و معتقدند که مهم‌ترین نوع حریم، حریم خصوصی است که با دو گونۀ بصری و صوتی بر تمام گونه‌های خانه‌های سنتی ایران تأثیرگذاشته است.[۱۷] رعايت این دو حریم، مانع استراق سمع و آلودگی صوتی می‌شود؛ البته نتايج اين دو را مى‌توان در حریم‌های شنیداری و بویایی نیز تعمیم داد. حریم خصوصی از عوامل مهم آرامش به‌شمار می‌آید؛ زيرا افراد برای تنظيم احساسات و آرامش فكری و روحی نياز به حريم خلوت دارند. اتاق خصوصی والدین، اتاق‌های مربوط به فرزندان و فضای حضور مهمان از حیث حریم خصوصی متمایز است. حق خلوت تنها به اتاق اختصاصی محقق نمی‌شود، بلكه اختصاص بخشی از يك فضای مشترك، كه معمولا امور شخصی هر فرد در آن بخش به انجام می‌رسد، می‌تواند حريم خلوت او تلقي شود.[۱۸]

پیکربندی خانه‌های سنتی ایران

معماری خانه‌های سنتی ایرانی بر بنیاد اصل محرمیت، سطح حریم‌ها را مرزبندی می‌کرد. طراحی ورودی‌ها، بازشوها و پنجره‌ها به منظور حفظ حریم خانه مهم تلقی می‌شدند.[۱۹] ورودی خانه‌ها غیر از گذرگاه بودن، دارای نقش محافظتی نیز بود.[۲۰] ورودی، هم فرد را دعوت می‌کرد و هم ورود به حریم مستقلی را به او هشدار می‌داد.[۲۱]

فضای خانه‌ها به ورودی، حیاط بیرونی، مهمانخانه، حیاط درونی و اتاق‌های خواب تقسیم می‌شد.[۲۲] سرویس‌ها و اتاق‌های خواب به‌گونه‌ای طراحی می‌شدند که پوشیدگی درون خانه را حفظ کرده و بانوان خانواده هرگز در معرض دید نامحرم قرار نمی‌گرفتند. [۲۳] آشپزخانه، در جایی بود که بانوی خانه در آن به‌آسودگی آشپزی کرده و کمتر در معرض دید قرارداشت. [۲۴]

تجدد و تغییر فرهنگ خانه‌سازی در ایران

تجدد به‌طور چشمگيری ارزش‌هاى مستتر در فرهنگ خانه‌سازى ایران را دچار تحول كرده است.[۲۵] در معماری جدید؛ توجهی به ارزش‌ها و معناداری خانه‌ها نمی‌شود. نگرش کمی به مسکن و توجه به رفع کمبود آن از یک طرف و نگرش سودجویانه به این مقوله از طرفی دیگر، منجر به فراموشی بسیاری از نیازهای اساسی انسان و کیفیت معماری شده است.[۲۶]

امروزه صنعت معماری عمدتاً فاقد معنا بوده و خانه‌ها بدون توجه به نیازهای اعضای خانواده؛ اما معطوف به سود، به‌صورت فنی‌ و شوقی ساخته می‌شوند.[۲۷] در برخی موارد تداخل فضاهای مسکونی با هم و تداخل آنها با سایر فضاهای عمومی به حدی است که عملا حریم‌های خانه بی‌معنا می‌شوند؛ حس ورود به یک فضای خصوصی متمایز از فضای عمومی وجود ندارد. فضای ورودی با نشیمن، پذیرایی و در مواری با آشپزخانه تداخل دارد. به‌دلیل این‌که؛ رضایت فضایی از اتاق‌های عمومی در مقایسه با فضای خصوصی بسیار کمتر است، افراد در خانه‌های جدید کمتر احساس آرامش می‌کنند.[۲۸]

احیای فرهنگ سنتی خانه‌سازی در ایران

خانه‌های سنتی به‌دلیل رعایت اصل محرمیت و حریم دارای امتیازهای جدی نسبت به خانه‌های امروزی بود؛ چون حريم با بيان چگونگى روابط بين فضاهاى داخلى خانه موجب تقويت حريم روانى افراد می‌شود،[۲۹] زندگی با کیفیت بیشتری در آن جریان یافته و باعث رفتارهای صمیمانه‌تری بین افراد خانواده می‌شود.[۳۰]

امروزه هرچند به‌دلیل محدویت‌های مکانی؛ ورود فناورى جدید و تغییر سلیقه افراد نمی‌توان روابط جارى در خانه‌هاى سنتى را كاملا بازیابی کرد؛ اما می‌توان نسخۀ‌های به‌روزشدۀ آن را با استانداردهاى حداقلى در زمينه‌های همجوارى و فضاهاى داخلى مسكن در دستور کار قرارداد.[۳۱]

از منظر آیت‌الله خامنه‌ای؛ فضاهای شهری و معماری خانه‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که تحقق سبک زندگی اسلامی امکان‌پذیر باشد؛ آیت‌الله جوادی آملی با اشاره به‌ این‌نکته که خانه غربی آسایشگاه و خانه‌های اسلامی پرورشگاه‌ است، بر سبکی از معماری تأکید دارد که بر مبنای آن، خانه‌ها بر همدیگر اشراف نداشته و فضاهای داخلی آنها به‌گونه‌ای طراحی شوند که عفت را تقویت کرده و زنان از دید نامحرمان مصون باشند.[۳۲]

پانویس

  1. ↑ . دهخدا، لغت‌نامه، 1377ش، ذیل واژه حریم.
  2. ↑ محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53.
  3. ↑ خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.
  4. ↑ کاظم‌زاده رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، 1399ش، ص4.
  5. ↑ خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.
  6. ↑ احمدنژاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، 1401ش، ص97.
  7. ↑ . سوره نحل، آیه 80.
  8. ↑ . سوره احزاب، آیه 34.
  9. ↑ محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53.
  10. ↑ . سوره نور، آیه 28.
  11. ↑ سوره بقره، آیه 189.
  12. ↑ طبرسى، مكارم الأخلاق، 1370ش، ص266.
  13. ↑ سوره نور، آیه 59.
  14. ↑ خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.
  15. ↑ احمدنژاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، 1401ش، ص97.
  16. ↑ محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53.
  17. ↑ خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.
  18. ↑ محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص53-54.
  19. ↑ خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.
  20. ↑ احمدنژاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، 1401ش، ص97.
  21. ↑ کاظم‌زاده رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، 1399ش، ص5.
  22. ↑ دوستی، «حريم و محرمیّت در خانه‌های سنتی ايران»، 1397ش، ص123.
  23. ↑ کاظم‌زاده رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، 1399ش، ص6.
  24. ↑ دوستی، «حريم و محرمیّت در خانه‌های سنتی ايران»، 1397ش، ص132.
  25. ↑ محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص52-51.
  26. ↑ خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.
  27. ↑ محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص52.
  28. ↑ بابازاده اسکویی و دیگران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونة موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، 1398ش، ص62.
  29. ↑ محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص63.
  30. ↑ خندقی و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، وب‌سایت سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی.
  31. ↑ محتشم و حمزه‌نژاد، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، 1394ش، ص52.
  32. ↑ «خانه‌سازی به سبکِ غربی؛ بر هم زننده آرامشِ خانواده ایرانی»، وب‌سایت خبرگزاری رسمی حوزه.

منابع

  • قرآن کریم
  • احمدنژاد، فرهاد، «تأمین حریم در خانه‌های سنتی ایران با فاصله‌گذاری زمانی در دستگاه ورودی»، دو فصلنامه فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، دوره هفتم، شماره ۱، بهار و تابستان 1401ش.
  • بابازاده اسکویی، سولماز و دیگران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونۀ موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، نشریۀ علمی باغ نظر، دوره شانزدهم، شماره 79، دی 1398ش.
  • «خانه‌سازی به سبکِ غربی؛ بر هم زننده آرامشِ خانواده ایرانی»، وب‌سایت خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: 24 دی1392ش.
  • خندقی، جوادامین و دیگران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندۀ حریم در معماری خانۀ مسکونی مقایسۀ تطبیقی دورۀ قاجار (خانۀداروغه) و دورۀ معاصر (خانۀاندرزگو)»، سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی اسلامی، سال 1401ش.
  • دوستی، شهرزاد، «حريم و محرمیّت در خانه‌های سنتی ايران»، فرهنگ مردم ایران، شمارۀ 53 و 54، تابستان و پاییز 1397ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، تهران، دانشگاه تهران، 1377ش.
  • طبرسى، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق، قم، الشریف الرضی، 1370ش.
  • کاظم‌زاده رائف، محمدعلی و میردریکوندی، صبا، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانه سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونه موردی: خانه رسولیان یزد»، معماری‌شناسی، سال سوم، شماره 17، زمستان 1399ش.
  • محتشم، آرزو و حمزه‌نژاد، مهدی، «تبیین ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی‌ـ اسلامی با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی»، مجله علمی معماری و شهرسازی، دوره 25، شماره 4، دی 1394ش.
برگرفته از «https://fa.gender.wiki/w/index.php?title=حریم_در_معماری_خانه‌های_ایرانی&oldid=40565»