جنسیت‌پذیری مجازات: تفاوت میان نسخه‌ها

مجازات در لغت به‌معنای مکافات، پاداش و جزا دادن در نیکی و بدی است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ذیل واژه مجازات.</ref> جنسیت‌پذیری مجازات در کنار دو موضوع دیگر شامل جرائم ویژه زنان و مردان و نیز تفاوت مسئولیت کیفری زن و مرد، سطوح سه‌گانه جرم‌شناسی را در حقوق کیفری تشکیل می‌دهند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/451039/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%AC%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%AA-%D9%85%D8%AA%D9%87%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%DB%8C%D9%81%D8%B1%DB%8C-% فیض‌آبادی، «بررسی تأثیر جنسیت متهم در رسیدگی‌های کیفری در نظام جزایی ایران»، ۱۳۹۹ش، ص۸۱.]</ref> جرائم در قوانین کیفری ایران به پیروی از فقه امامیه در یک تقسیم‌بندی کلی، به دو دسته حدی و تعزیری تقسیم می‌شود.<ref>[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html بدری‌منش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیت‌محوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، ۱۴۰۰ش، ص۲۳۱.]</ref> حد به جرمی اطلاق می‌شود که مجازات آن در منابع دینی مشخص شده است؛ اما تعزیر جرمی است که مجازاتش تعیین نشده است.<ref>[https://matin.ri-khomeini.ac.ir/article_61917.html ولایی، «حد و تعزیر و موارد جایگزینی هر یک با دیگری با رویکردی به دیدگاه امام خمینی(س)»، 1390ش، ص145.]</ref> در نظام کیفری اسلام؛ مجازات زنان و مردان در این دو دسته جرائم، به‌طور نسبتاً متفاوتی تعیین و اجرا می‌شود.<ref>ب[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html دری‌منش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیت‌محوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، ۱۴۰۰ش، ص۲۳۳.]</ref>

در توجیه تخفیف مجازات زنان سه دیدگاه وجود دارد؛ دو دیدگاه اول بر نقصان زن و آسیب‌پذیری او تاکید دارند اما دیدگاه سوم نه بر نقصان بلکه بر تفاوت تاکید دارد. در رویکرد مردسالاری؛ زن جنس ضعیف‌تر دانسته شده و تأکید می‌شود که زنان در فرایندجامعه‌پذیری، به‌عنوان افراد آسیب‌پذیر پرورش یافته و همانند کودکان ناتوان از تصمیمات معقول هستند؛ لذا مجازات زنان باید توأم با ملایمت باشد. در رویکرد جوانمردی؛ به شفقت اجتماعی نسبت به زنان اشاره شده و زنان به‌دلیل آسیب‌پذیری بیشتر نیازمند ملاطفت قانونی دانسته می‌شوند. هرچند این دو رویکرد در عمل تفاوتی ندارند؛ اما رویکرد جوانمردی از بار منفی کم‌تری برخوردار است.<ref>[https://www.jlj.ir/article_245330.html کاظم‌پور و فرجیها، «تبیین نظری تأثیر جنسیت بر تعیین مجازات مجرمان مواد مخدر؛ مطالعۀ تطبیقی ایران و آمریکا»، 1401ش، ص205-206.]</ref>  

همان‌گونه که میان جنسیت و جرم رابطه برقرار است، میان جنسیت و مجازات نیز ارتباط معنادار وجود دارد.<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_107143.html خوش‌صورت و کاظمی، «جنسیت و مجازات در فقه و حقوق ایران»، ۱۳۹۷ش، ص۸۰.]</ref> برمبنای فقه شیعه؛ قوانین کیفری مانند سایر احکام شرعی، تابع مصالح و مفاسد است. این قواعد شامل کیفرهای حدی و تعزیری می‌شود. اسلام با توجه به تفاوت‌های زنان با مردان، مصلحت را در تبعیض جنسیتی مثبت به‌نفع زنان می‌داند؛ زیرا مجازات سنگین زنان دارای مفاسد بیشتری در سطوح مختلف است؛ در سطح فردی، ویژگی‌های جسمانی و روانی زنان موجب می‌شود که مجازات سخت، صدمات بیشتری را به آنان وارد کند؛ در سطح خانواده، باتوجه به نقش محوری زنان در انسجام خانوادگی، مجازات زنان منجر به آسیب دیدن بیشتر و حتی فروپاشی خانواده می‌شود؛ با آسیب دیدن خانواده، جامعه نیز آسیب می‌بیند؛ زیرا خانواده آسیب‌دیده، مشکلات جدی را بر جامعه تحمیل می‌کند.<ref>[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html بدری‌منش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیت‌محوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، ۱۴۰۰ش، ص۲۳۳-۲۳۲.]</ref>

محققین معتقدند؛ در اجرای حدود اسلامی، جنسیت مد نظر قرار گرفته و در مواردی برای زنان، تبعیض مثبت اعمال شده است. از جمله این موارد؛ زنای با زن پدر، زنای مرد غیرمسلمان با زن مسلمان و زنای به عنف است که تنها در مورد مرد زناکار مجازات اعدام پیش‌بینی شده است.<ref>[https://hoquq.iict.ac.ir/article_251401.html بدری‌منش و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رویکرد جنسیت‌محوری در کیفرگذاری جرایم تعزیری»، 1400ش، ص226.]</ref> مطابق تبصره ماده ۸۳ ق.م.ا. زنای زن محصنه با نابالغ موجب حد تازیانه است؛ اما اگر مرد محصنی با دختر نابالغی زنا کند، مجازاتش اعدام است.<ref>[https://www.jwss.ir/article_45198.html جعفری، «نقش جنسیت در مجازات مجرم»، ۱۳۸۸ش، ص۸۴.]</ref>

مجازات همجنس‌گرایی مردان یعنی لواط، اعدام و مجازات مساحقه زنان صد ضربه تازیانه است. قوادی و دلالی جنسی از دیگر جرائم حدی است که مجازات مرد و زن در آن متفاوت است، مجازات مرد قواد ۷۵ ضربه تازیانه، تراشیدن موی سر و تبعید است؛ اما زن قواد صرفاً به ۷۵ ضربه تازیانه محکوم می‌شود.<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_107143.html خوش‌صورت و کاظمی، «جنسیت و مجازات در فقه و حقوق ایران»، 1397ش، ص82-80.]</ref>

در قتل عمدی فرزند، پدر با پرداخت دیه آزاد می‌شود؛ اما آزادی مادر منوط به رضایت پدر مقتول است. در قذف اگر پدر یا جد پدری فرزندش را قذف کرده و او را متهم به زنا یا لواط کند، حد قذف جاری نشده فقط تعزیر می‌شود؛ اما اگر مادر چنین نسبتی به فرزندش بدهد محکوم به حد قذف می‌شود. در سرقت نیز اگر پدر یا جد پدری از مال فرزندش دزدی کنند، محکوم نمی‌شوند؛ اما مادر و مادربزرگ محکوم شده و حد سرقت بر آنها جاری می‌شود.<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_107143.html خوش‌صورت و کاظمی، «جنسیت و مجازات در فقه و حقوق ایران»، ۱۳۹۷ش، ص۸۹ و ۸۶.]</ref>