پرش به محتوا

استقلال مالی زن: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از ویکی‌جنسیت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
زهرا غلامی (بحث | مشارکت‌ها)
۵۴ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<big>'''استقلال مالی زن'''</big>؛ اهلیت داشتن زن برای تصرف و بهره‌برداری از اموال خود.
{{درشت|'''استقلال مالی زن'''}}؛ اهلیت داشتن زن برای تصرف و بهره‌برداری از اموال خود.


در فرهنگ اسلامی از چهارده قرن پیش، به‌دلیل پذیرش کرامت ذاتی زن، جایگاه و نقش وی در خانواده و همچنین وابستگی رشد اقتصادی به استقلال مالی افراد، زنان همانند مردان از استقلال مالی برخوردار بوده‌اند و ازدواج و حق ریاست مرد بر خانواده، مانع بهره‌مندی آنها از این حق نمی‌شد. اما در کشورهای توسعه‌یافته تنها بعد از ظهور جنبش‌های فمنیستی و در اواسط قرن نوزده، به‌تدریج استقلال مالی زنان رسمیت یافت. با این وجود امروزه به‌دلیل غلبۀ هنجارهای فرهنگی و عدم آگاهی از حقوق شرعی زن، برخی از مردان، استقلال مالی زن را نپذیرفته و اموال و دستمزد وی را با وجود عدم رضایت زن، مطالبه می‌کنند.  
در فرهنگ اسلامی از چهارده قرن پیش، به‌دلیل پذیرش [[حق کرامت زن|کرامت ذاتی زن]]، جایگاه و نقش وی در خانواده و همچنین وابستگی رشد اقتصادی به استقلال مالی افراد، زنان همانند مردان از استقلال مالی برخوردار بوده‌اند و ازدواج و حق ریاست مرد بر خانواده، مانع بهره‌مندی آنها از این حق نمی‌شد؛ اما در کشورهای توسعه‌یافته تنها بعد از ظهور جنبش‌های فمینیستی از نیمه قرن نوزده، به‌تدریج استقلال مالی زنان رسمیت یافت. با این وجود امروزه به‌دلیل غلبهٔ هنجارهای فرهنگی و عدم آگاهی از حقوق شرعی زن، برخی مردان، استقلال مالی زن را نپذیرفته و اموال و دستمزد وی را با وجود نارضایتی زن، مطالبه می‌کنند.


==مفهوم‌شناسی==
==مفهوم‌شناسی==
استقلال در لغت به‌معنای آزادی‌داشتن و بدون مداخلهٔ کسی کار خود را اداره‌کردن است.<ref>عمید، فرهنگ عمید، 1363ش، ص131.</ref> استقلال مالی در اصطلاح، اهلیت مالکیت و صلاحیت بهره‌مندی از اموال را داشتن است.<ref>[https://humanities.cfu.ac.ir/article_3191.html ابراهیمی و فرهادی، «تأثیرمتغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، 1402ش، ص262.]</ref> در استقلال مالی، مالکیت فرد به اذن و اجازهٔ کسی وابسته نیست و او می‌تواند بدون نیاز به اذن دیگری، اموال خود را مدیریت و در آن تصرف کند.<ref>[https://www.magiran.com/paper/985405 حبیبی، «استقلال مالی زن»، 1390ش، ص165.]</ref>


استقلال در لغت به‌معنای آزادی‌داشتن، بدون مداخلۀ کسی کار خود را اداره‌کردن<ref>عمید، فرهنگ عمید، 1363ش، ص131.</ref> و در اصطلاح، اهلیت مالکیت و صلاحیت بهره‌مندی از اموال را داشتن است.<ref>[https://humanities.cfu.ac.ir/article_3191.html ابراهیمی و فرهادی، «تأثیرمتغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، 1402ش، ص262.]</ref> در استقلال مالی، مالکیت فرد به اذن و اجازۀ کسی وابسته نیست و او می‌تواند بدون نیاز به اذن دیگری، اموال خود را مدیریت و در آن تصرف کند.<ref>[https://www.magiran.com/paper/985405 حبیبی، «استقلال مالی زن»، 1390ش، ص165.]</ref> بر این اساس اهلیت و حق تصرف زن در اموالش، آزادی اقتصادی و یا استقلال مالی زن نامیده می‌شود<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص179.</ref> که هیچ قید و شرطی ندارد و بدون تأثیرپذیری از خواست و ارادۀ دیگران، وی مالک ارث، نفقه، مهر، هبه و نتیجۀ کار و فعالیت خویش می‌شود.<ref>[https://www.magiran.com/paper/985405 حبیبی، «استقلال مالی زن»، 1390ش، ص166.]</ref>
بر این اساس اهلیت و حق تصرف زن در اموالش، آزادی اقتصادی یا استقلال مالی زن نامیده می‌شود<ref>حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص179.</ref> که هیچ قید و شرطی ندارد و بدون اثرپذیری از خواست و ارادهٔ دیگران، وی مالک [[تفاوت ارث زن و مرد در اسلام|ارث]]، [[نفقه]]، [[مهریه|مهر]]، هبه و نتیجهٔ کار و فعالیت خویش می‌شود.<ref>[https://www.magiran.com/paper/985405 حبیبی، «استقلال مالی زن»، 1390ش، ص166.]</ref>


==تاریخچه استقلال مالی زنان==
==تاریخچه استقلال مالی زنان در فرهنگ غربی==
اولین جنبش‌های مدافع حقوق زنان، ریشهٔ استبداد حاکم بر زنان را در وابستگی اقتصادی آنان به مردان می‌دانستند و معتقد بودند استقلال اقتصادی، عامل خودکفایی زنان است.<ref>تانگ، نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، 1399ش، ص38.</ref> این تبیین از آنجا ناشی می‌شد که در کشورهای اروپایی تا اواسط قرن نوزده قوانین قیومیت حاکم بود؛ یعنی زن از حقوقی مانند مالکیت دارایی، دستمزد و ارثیه محروم بود و همه در اختیار شوهر قرار داشت. زن محجور بود و مانند کودکان، صلاحیت ادارهٔ اموال خود و حق انعقاد قرارداد با کسی را نداشت و همهٔ اموال وی به شوهرش تعلق می‌گرفت و شوهر برای اموال او تصمیم‌گیری می‌کرد.<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_131352.html فتاحی و پروینیان، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، 1399ش، ص59.]</ref>


اولین جنبش‌های مدافع حقوق زنان، ریشۀ استبداد حاکم بر زنان را در وابستگی اقتصادی آنان به مردان می‌دانستند و معتقد بودند استقلال اقتصادی، عامل خودکفایی زنان است.<ref>تانگ، نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، 1399ش، ص38.</ref> این تبیین از آنجا ناشی می‌شد که در کشورهای اروپایی تا اواسط قرن نوزده قوانین قیومیت حاکم بود. یعنی زن از حقوقی مانند مالکیت دارایی، دستمزد و ارثیه محروم بود و همه در اختیار شوهر قرار داشت. زن محجور بود و مانند صغار، صلاحیت ادارۀ اموال خود و حق انعقاد قرارداد با کسی را نداشت و همۀ اموال وی به شوهرش تعلق می‌گرفت و شوهر برای اموال او تصمیم‌گیری می‌کرد.<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_131352.html فتاحی و پروینیان، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، 1399ش، ص59.]</ref>
در فرانسه تا یک قرن پیش زنان حقِ داشتنِ حساب بانکی را نداشتند. تا اینکه در سال ۱۸۸۱م، قانون ارث‌بردن زنان اصلاح شد و در سال ۱۸۸۶م، زنان متأهل اجازه پیدا کردند، بدون نیاز به رضایت شوهر برای خود حساب بانکی داشته باشند. به‌همین نحو در انگلیس تا سال ۱۹۷۵م، و در آمریکا تا دههٔ ۱۹۶۰م، زنان حقِ داشتنِ حساب بانکی را نداشتند. بعد از جنبش [[فمینیسم]] و انقلاب زنان، شرایط آرام آرام تغییر کرد و اوضاع بهتر شد<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_131352.html فتاحی و پروینیان، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، 1399ش، ص59.]</ref> و سلطهٔ مرد بر دارایی زن از بین رفت.<ref>[https://www.jwss.ir/article_209764.html زین‌الدینی و قره‌چمنی، «بررسی حقوق مالی و اقتصادی زن در پرتو تحولات اجتماعی: رویکردی نوین به نظام استقلال و اشتراک اموال در بستر خانواده ایرانی»، 1403ش، ص78.]</ref>
 
در فرانسه تا یک قرن پیش زنان حقِ داشتنِ حساب بانکی را نداشتند. تا اینکه در سال 1881م، قانون ارث‌بردن زنان اصلاح شد و در سال 1886م، زنان متأهل اجازه پیدا کردند، بدون نیاز به رضایت شوهر برای خود حساب بانکی داشته باشند. به‌همین نحو در انگلیس تا سال 1975م، و در آمریکا تا دهۀ 1960م، زنان حقِ داشتنِ حساب بانکی را نداشتند. بعد از جنبش فمینیسم و انقلاب زنان، شرایط آرام آرام تغییر کرد و اوضاع بهتر شد<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_131352.html فتاحی و پروینیان، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، 1399ش، ص59.]</ref> و سلطۀ مرد بر دارایی زن از بین رفت.<ref>[https://www.jwss.ir/article_209764.html زین‌الدینی و قره‌چمنی، «بررسی حقوق مالی و اقتصادی زن در پرتو تحولات اجتماعی: رویکردی نوین به نظام استقلال و اشتراک اموال در بستر خانواده ایرانی»، 1403ش، ص78.]</ref>


==پیامدهای استقلال مالی زنان در جامعه==
==پیامدهای استقلال مالی زنان در جامعه==
 
استقلال در تمام حقوق و تکالیف، عنصر اصلی و پیش‌نیاز [[شهروندی زنان در ایران|شهروندی]] محسوب می‌شود، تا جایی‌که یکی از مولفه‌های اساسی حقوق شهروندی، استقلال مالی زنان است. از این‌رو بخشی از حقوق شهروندی که داعیهٔ رعایت و حفظ حقوق انسان‌ها را دارد و از شاخص‌های مهم توسعه‌یافتگی در هر کشوری است، از طریق اعطاء حق استقلال مالی به زنان، تأمین می‌شود.<ref>[https://humanities.cfu.ac.ir/article_3191.html ابراهیمی و فرهادی، «تأثیرمتغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، 1402ش، ص261-264.]</ref> علاوه بر این استقلال مالی زن به توسعه و ایجاد ثروت در جامعه می‌انجامد؛ زیرا حق مالکیت در ایجاد رشد اقتصادی و کاهش فقر نقش ضروری دارد، به‌طوری که یکی از موانع رشد اقتصادی کشورهای آفریقایی عدم استقلال مالی زنان عنوان شده است.<ref>JOIREMAN, "The Mystery of Capital Formation in Sub-Saharan Africa: Women, Property Rights and Customary Law «, 2008 m.</ref>
استقلال در تمام حقوق و تکالیف، عنصر اصلی و پیش‌نیاز شهروندی محسوب می‌شود، تا‌ جایی‌که یکی از مولفه‌های اساسی حقوق شهروندی، استقلال مالی زنان است. از این‌رو بخشی از حقوق شهروندی که داعیۀ رعایت و حفظ حقوق انسان‌ها را دارد و از شاخص‌های مهم توسعه‌یافتگی در هر کشوری است، از طریق اعطاء حق استقلال مالی به زنان، تأمین می‌شود.<ref>[https://humanities.cfu.ac.ir/article_3191.html ابراهیمی و فرهادی، «تأثیرمتغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، 1402ش، ص261-264.]</ref> علاوه بر این استقلال مالی زن به توسعه و ایجاد ثروت در جامعه می‌انجامد؛ زیرا حق مالکیت در ایجاد رشد اقتصادی و کاهش فقر نقش ضروری دارد، به‌طوری‌ که یکی از موانع رشد اقتصادی کشورهای آفریقایی عدم استقلال مالی زنان عنوان شده است.<ref>JOIREMAN, »The Mystery of Capital Formation in Sub-Saharan Africa: Women, Property Rights and Customary Law«, 2008 m.</ref>


==پیامدهای استقلال مالی زنان در خانواده==
==پیامدهای استقلال مالی زنان در خانواده==
 
استقلال مالی، به‌واسطهٔ استقلال فکری و ایجاد اعتماد به نفس در زنان، به آنها کمک می‌کند که [[مادري|مادر]] و همسر خوبی در خانواده و مدیر توانمندی در جامعه باشند.<ref>[https://humanities.cfu.ac.ir/article_3191.html ابراهیمی و فرهادی، «تأثیرمتغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، 1402ش، ص259.]</ref> ضمن این‌که در اکثر خانواده‌هایی که زنان شاغل دارای استقلال مالی بوده‌اند، الگوی تشریک مساعی در امور تصمیم‌گیری خانواده وجود داشته و این خانواده‌ها از ساخت دموکراتیک بالاتری برخوردار بوده‌اند. از این‌رو یکی از مولفه‌های تأثیرگذار در زنان علاقه‌مند به تداوم زندگی و زنان متقاضی [[حق طلاق|طلاق]]، برخورداری یا عدم برخورداری از استقلال مالی بوده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/828910/fa حاجی شیخی و دیگران، «استقلال اقتصادی زن، بلوغ عاطفی و تمایزیافتگی زوجین طلاق»، 1394ش، ص447-449.]</ref>
استقلال مالی، به‌واسطۀ استقلال فکری و ایجاد اعتماد به نفس در زنان، به آنها کمک می‌کند که مادر و همسر خوبی در خانواده و مدیر توانمندی در جامعه باشند.<ref>[https://humanities.cfu.ac.ir/article_3191.html ابراهیمی و فرهادی، «تأثیرمتغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، 1402ش، ص259.]</ref> ضمن این‌که در اکثر خانواده‌هایی که زنان شاغل دارای استقلال مالی بوده‌اند، الگوی تشریک مساعی در امور تصمیم‌گیری خانواده وجود داشته و این خانواده‌ها از ساخت دموکراتیک بالاتری برخوردار بوده‌اند. از این‌رو یکی از مولفه‌های تأثیرگذار در زنان علاقه‌مند به تداوم زندگی و زنان متقاضی طلاق، برخورداری یا عدم برخورداری از استقلال مالی بوده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/828910/fa حاجی شیخی و دیگران، «استقلال اقتصادی زن، بلوغ عاطفی و تمایزیافتگی زوجین طلاق»، 1394ش، ص447-449.]</ref>


==استقلال مالی زنان در اسلام==
==استقلال مالی زنان در اسلام==
در احکام اسلام، زن همانند مرد دارای اهلیت بوده و در مسائل مالی، از استقلال و آزادی عمل برخوردار است، یعنی می‌تواند در اموال خویش هرگونه تصرفی انجام دهد، بدون آن که به کسب موافقت شوهر نیاز داشته باشد، اعم از این که اموال و دارایی او قبل از [[ازدواج]] به‌دست آمده باشد یا بعد از آن؛<ref>محقق داماد، تحلیل فقهی حقوق خانواده، 1372ش، ص317.</ref> زیرا قاعدهٔ کلّی، این است که هر کس از طریق مشروع مالی را به‌دست‌آورد، مالک آن می‌شود و هیچ‌کس حق ندارد بدون رضایت صاحب مال در آن تصرف کند، چراکه مردم بر اموال خود مسلط هستند<ref>احسائی، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، 1403ق، ص138.</ref> و احترام مال مسلمان همانند احترام خون وی است.<ref>حرّ عاملی، وسائل الشیعة، 1416ق، ص599.</ref>


در احکام اسلام، زن همانند مرد داراي اهليت بوده و در مسائل مالي، از استقلال و آزادي عمل برخوردار است، یعنی مي‌تواند در اموال خويش هرگونه تصرفي انجام دهد، بدون آن كه به كسب موافقت شوهر نياز داشته باشد، اعم از اين كه اموال و دارايي او قبل از ازدواج به‌دست آمده باشد يا بعد از آن.<ref>محقق داماد، تحليل فقهي حقوق خانواده، 1372ش، ص317.</ref> زيرا قاعدۀ كلّي، اين است‌ كه هر كس از طريق مشروع مالي را به‌دست آورد، مالك آن مي‌شود و هيچ كس حق ندارد بدون رضايت صاحب مال در آن تصرف كند، چراكه مردم بر اموال خـود مسـلط هستند <ref>احسـائي، عوالي اللئالي العزيزية في الاحاديث الدينية، 1403ق، ص138.</ref> و احترام مال مسلمان همانند احترام خون وی است.<ref>حرّ عاملي، وسائل الشیعة، 1416ق، ص599.</ref>  
ضمن این‌که هیچ‌یک از فقهای اسلام بر این عقیده نیستند که ادلّهٔ مزبور فقط در خصوص حقّ تصرف مردان وارد شده است.<ref>الکعکی، مکانة المرأة فی الاسلام، 1421ق، ص153.</ref> بر این اساس زنان همانند مردان، مالک هر چیزی که به‌دست می‌آورند، هستند، چه این اموال به‌صورت اختیاری و از طریق کسب درآمد به‌دست آمده باشد یا به‌صورت غیراختیاری مانند از طریق ارث و حق استفاده و بهره‌برداری از آن را به‌طور مستقل دارند، زیرا زنان از استقلال کامل برخوردار هستند.<ref>[https://journal.ihrci.ir/article_193375.html مظلوم‌زاده، «حقوق مالی و اقتصادی زنان در فقه و حقوق با تأکید بر مالکیت»، 1403ش، ص40.]</ref>


ضمن این‌که هيچ يك از فقهاي اسلام بر اين عقيده نيستند كه ادلّۀ مزبور فقط در خصوص حقّ تصرف مردان وارد شده است.<ref>الكعكي، مكانة المرأة في الاسلام، 1421ق، ص153.</ref> بر این اساس زنان همانند مردان، مالک هر چیزی که به‌دست می‌آورند، هستند، چه این اموال به‌صورت اختیاری و از طریق کسب درآمد به‌دست آمده باشد و یا به‌صورت غیراختیاری مانند از طریق ارث و حق استفاده و بهره‌برداری از آن را به‌طور مستقل دارند، زیرا زنان از استقلال کامل برخوردار هستند.<ref>[https://journal.ihrci.ir/article_193375.html مظلوم‌زاده، «حقوق مالی و اقتصادي زنان در فقه و حقوق با تأکید بر مالکیت»، 1403ش، ص40.]</ref>
==استحباب کسب اجازه از شوهر==
در زمینهٔ استقلال مالی زن، ادلّهٔ شرعی بسیاری مطرح است؛ از جمله آیهٔ هفت و آیهٔ ۳۲ سورهٔ نساء و قاعدهٔ تسلیط که بر اساس آن هر انسانی بر اموال متعلق به خود، تسلط دارد و به هر صورتی که بخواهد می‌تواند در آنها تصرف کند و اشخاص دیگر نمی‌توانند مانع این کار شوند، جز در مواردی که مالک از طرف شرع از تصرف در مال خود منع شده باشد.<ref>[https://journal.ihrci.ir/article_193375.html مظلوم‌زاده، «حقوق مالی و اقتصادی زنان در فقه و حقوق با تأکید بر مالکیت»، 1403ش، ص40.]</ref> با این وجود، برخی روایات، به ظاهر بر عدم استقلال زن شوهردار، برای تصرف در دارایی و اموالش دلالت دارد<ref>حرّ عاملی، وسائل الشیعة، 1416ق، ص111 و 323.</ref> که با توجه به آیات منع تعدی به اموال زن<ref>سوره بقره، آیه 229؛ سوره نساء، آیه 20.</ref> و اجماع فقهای شیعه بر استقلال اقتصادی زن و مشروط نبودن تصرفات مالی او به اجازهٔ شوهر، می‌توان گفت این روایات تنها استحباب کسب اجازه از شوهر را اثبات می‌کنند.<ref>میرخانی، رویکردی نوین در روابط خانواده، 1380ش، ص185-187.</ref>


==استحباب کسب اجازه از شوهر==
بنابراین زن مجاز است بدون اجازهٔ شوهر به هر کار خیری اقدام کند، همان‌طور که برخی روایات بر جواز بخشش مالی زن به پدرش علی‌رغم نارضایتی شوهر دلالت دارند.<ref>بستان، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، 1388ش، ص262.</ref>
 
در زمینۀ استقلال مالی زن، ادلّۀ شرعي بسياري مطرح است. از جمله آیۀ هفت و آیۀ 32 سورۀ نساء و قاعدۀ تسلیط که بر اساس آن هر انسانی بر اموال متعلق به خود، تسلط دارد و به هر صورتی که بخواهد می‌تواند در آنها تصرف کند و اشخاص دیگر نمی‌توانند مانع این کار شوند، جز در مواردی که مالک از طرف شرع از تصرف در مال خود منع شده باشد.<ref>[https://journal.ihrci.ir/article_193375.html مظلوم‌زاده، «حقوق مالی و اقتصادي زنان در فقه و حقوق با تأکید بر مالکیت»، 1403ش، ص40.]</ref> با اين وجود، برخي روايات، به ظاهر بر عدم استقلال زن شوهردار، براي تصرف در دارايي و اموالش دلالت دارد<ref>حرّ عاملي، وسائل الشیعة، 1416ق، ص111 و 323.</ref> که با توجه به آیات منع تعدی به اموال زن<ref>سوره بقره، آیه 229؛ سوره نساء، آیه 20. </ref> و اجماع فقهای شیعه بر استقلال اقتصادی زن و مشروط نبودن تصرفات مالی او به اجازۀ شوهر، می‌توان گفت این روایات تنها استحباب کسب اجازه از شوهر را اثبات می‌کنند.<ref>میرخانی، رویکردی نوین در روابط خانواده، 1380ش، ص185-187.</ref>
 
بنابراین زن مجاز است بدون اجازۀ شوهر به هر کار خیری اقدام کند، همان‌طور که برخی روایات بر جواز بخشش مالی زن به پدرش علی رغم نارضایتی شوهر دلالت دارند.<ref>بستان، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، 1388ش، ص262.</ref>


==استقلال مالی زنان در قوانین ایران==
==استقلال مالی زنان در قوانین ایران==
در حقوق ایران اصل استقلال مالی در روابط مالی زوجین حاکم است و هر یک در تصرف و اکتساب در اموال خود استقلال کامل دارند؛<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_131352.html فتاحی و پروینیان، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، 1399ش، ص60 .]</ref> یعنی اموال زن و مرد دارایی مشترکی را تشکیل نمی‌دهد، بلکه اموال هریک از زوجین مستقل و جدا از اموال دیگری است. پس در حقوق ایران، زن از نظر مالی مستقل است و می‌تواند در اموال خود چه به‌صورت جهیزیه باشد چه غیر از آن آزادانه تصرف کند و هرگونه عمل مادی یا حقوقی نسبت به آن انجام دهد. شوهر حق هیچ‌گونه مداخله در اموال و دارایی زن را ندارد و ریاست او بر خانواده اختیاراتی برای وی در این زمینه ایجاد نمی‌کند.<ref>صفائی و امامی، مختصر حقوق خانواده، 1389ش، ص133.</ref>


در حقوق ایران اصل استقلال مالی در روابط مالی زوجین حاکم است و هر یک در تصرف و اکتساب در اموال خود استقلال کامل دارند؛<ref>[https://zan-khanevade.urd.ac.ir/article_131352.html فتاحی و پروینیان، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، 1399ش، ص60 .]</ref> یعنی اموال زن و مرد دارایی مشترکی را تشکیل نمی‌دهد، بلکه اموال هریک از زوجین مستقل و جدا از اموال دیگری است. پس در حقوق ایران، زن از نظر مالی مستقل است و می‌تواند در اموال خود چه به‌صورت جهیزیه باشد چه غیر از آن آزادانه تصرف کند و هرگونه عمل مادی یا حقوقی نسبت به آن انجام دهد. شوهر حق هیچ‌گونه مداخله در اموال و دارایی زن را ندارد و ریاست او بر خانواده اختیاراتی برای وی در این زمینه ایجاد نمی‌کند.<ref>صفائی و امامی، مختصر حقوق خانواده، 1389ش، ص133.</ref>
از طرفی استقلال مالی زن با حق کار وی ارتباط تنگاتنگی دارد، زیرا اگر حق کار برای زنان به‌رسمیت شناخته شود، اما در کنار آن استقلال مالی برای آنها در این زمینه رسمیت نداشته باشد، نتیجهٔ کارشان عاید خودشان نخواهد شد و زنان مالک دسترنج خود نمی‌شوند.<ref>[https://journals.isu.ac.ir/article_39751.html سالارزایی و مسرور، «استقلال و امتیاز مالی زن نسبت به شوهر در نظام حقوقی ایران»، 1390ش، ص101.]</ref> از این‌رو قانون ایران در بحث به‌رسمیت شناختن این حق برای زنان در راستای شریعت حرکت کرده و قانون اساسی در اصل ۴۷، مالکیت شخصی ناشی از راه مشروع را محترم شمرده است و مادهٔ ۱۱۱۸ قانون مدنی نیز مالکیت زن بر دارایی خود که درآمد حاصل از کار مستقل را نیز شامل می‌شود، را به‌رسمیت شناخته است.<ref>[https://www.jwss.ir/article_209764.html زین‌الدینی و قره‌چمنی، «بررسی حقوق مالی و اقتصادی زن در پرتو تحولات اجتماعی: رویکردی نوین به نظام استقلال و اشتراک اموال در بستر خانواده ایرانی»، 1403ش، ص82-83.]</ref>
 
از طرفی استقلال مالی زن با حق کار وی ارتباط تنگاتنگی دارد، زیرا اگر حق کار برای زنان به‌رسمیت شناخته شود، اما در کنار آن استقلال مالی برای آنها در این زمینه رسمیت نداشته باشد، نتیجۀ کارشان عاید خودشان نخواهد شد و زنان مالک دسترنج خود نمی‌شوند.<ref>[https://journals.isu.ac.ir/article_39751.html سالارزایی و مسرور، «استقلال و امتیاز مالی زن نسبت به شوهر در نظام حقوقی ایران»، 1390ش، ص101.]</ref> از این‌رو قانون ایران در بحث به‌رسمیت شناختن این حق برای زنان در راستای شریعت حرکت کرده و قانون اساسی در اصل 47، مالکیت شخصی ناشی از راه مشروع را محترم شمرده است و مادۀ 1118 قانون مدنی نیز مالکیت زن بر دارایی خود که درآمد حاصل از کار مستقل را نیز شامل می‌شود، را به‌رسمیت شناخته است.<ref>[https://www.jwss.ir/article_209764.html زین‌الدینی و قره‌چمنی، «بررسی حقوق مالی و اقتصادی زن در پرتو تحولات اجتماعی: رویکردی نوین به نظام استقلال و اشتراک اموال در بستر خانواده ایرانی»، 1403ش، ص82-83.]</ref>


==استقلال مالی زنان در واقعیت==
==استقلال مالی زنان در واقعیت==
 
شواهد عینی نشان می‌دهد در برخی خانواده‌ها، عرف و فرهنگ جامعه‌پذیرای استقلال مالی زنان نیست و عملاً برخی از مردان این استقلال را نمی‌پذیرند.<ref>داور، حسن معاشرت از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (ماده 1103 قانون مدنی)، 1380ش، ص 49.</ref> به‌عنوان مثال داده‌های کیفی نشان می‌دهد که مردان دربارهٔ دستمزد زنان دارای نفوذ و اختیارات زیادی هستند<ref>[https://qjsd.atu.ac.ir/article_1424.html علیرضانژاد و دیگران، «سرمایه اقتصادی و جنسیت در خانواده: مطالعهای بر کنترل منابع مالی در خانواده‌های شهر تهران»، 1393ش، ص187.]</ref> و اگر زنان در امور مالی خویش به مرزبندی قائل باشند، مشکلاتی در روابط زناشویی آنها به‌وجود می‌آید؛ مثلاً اگر درآمد خودشان را از همسرشان جدا کرده و به‌طور شخصی پس‌انداز و سرمایه‌گذاری کنند، با تعارضات زناشویی مواجه می‌شوند. یا اگر اعتقاد داشته باشند که علی‌رغم داشتن درآمد شخصی، بر اساس احکام شرع، هزینه‌های شخصی آنها بر عهدهٔ شوهران‌شان است، دچار چالش شده و شوهران این مسئله را نمی‌پذیرند.<ref>[https://cwfs.ihu.ac.ir/article_208395.html?lang=fa محمدیاری و دیگران، «کشمکش‌های نقش جنسیتی و مالی زنان شاغل درگیر تعارضات زناشویی: مطالعه پدیدارشناسی»، 1402ش، ص284-285.]</ref>
شواهد عینی نشان می‌دهد در برخی خانواده‌ها، عرف و فرهنگ جامعه‌پذیرای استقلال مالی زنان نیست و عملا برخی از مردان این استقلال را نمی‌پذیرند.<ref>داور، حسن معاشرت از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (ماده 1103 قانون مدنی)، 1380ش، ص 49.</ref> به‌عنوان مثال دادهﻫﺎي کیفی نشان می‌دهد که ﻣﺮدان درﺑﺎرۀ دﺳﺘﻤﺰد زﻧﺎن داراي ﻧﻔﻮذ و اﺧﺘﯿﺎرات زﯾﺎدي ﻫﺴتند<ref>[https://qjsd.atu.ac.ir/article_1424.html علیرضانژاد و دیگران، «ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺟﻨﺴﯿﺖ در ﺧﺎﻧﻮاده: ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﺑﺮ کﻨﺘﺮل ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟی در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان»، 1393ش، ص187.]</ref> و اگر زنان در اﻣﻮر ﻣﺎلی خویش به ﻣﺮزﺑﻨﺪي قائل باشند، ﻣشکلاتی در رواﺑﻂ زناشویی آﻧﻬﺎ به‌وجود می‌آید. مثلا اگر درآﻣﺪ ﺧﻮدﺷﺎن را از ﻫﻤﺴﺮﺷﺎن ﺟﺪا کرده و ﺑﻪ‌ﻃﻮر شخصی پس‌اﻧﺪاز و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪگذاري کنند، با ﺗﻌﺎرﺿﺎت زﻧﺎﺷﻮیی مواجه می‌شوند. یا اگر اﻋﺘﻘﺎد داﺷته باشند که علی‌رغم داشتن درآمد شخصی، بر اساس احکام شرع، ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎي ﺷﺨصی آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻋﻬﺪۀ شوهران‌شان اﺳﺖ، دچار چالش شده و شوهران این مسئله را نمی‌پذیرند.<ref>[https://cwfs.ihu.ac.ir/article_208395.html?lang=fa محمدیاری و دیگران، «کشمکشﻫﺎي ﻧﻘﺶ ﺟﻨﺴیتی و ﻣﺎلی زﻧﺎن ﺷﺎﻏﻞ درگیر ﺗﻌﺎرﺿﺎت زﻧﺎﺷﻮیی: ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ پدﯾﺪارﺷﻨﺎسی»، 1402ش، ص284-285.]</ref>  


به‌نظر می‌آید نگرانی مردان از تغییر نگرش و رفتار زن، کاهش احترام متقابل و تعریف سنتی ریاست مرد در خانواده از دلایل مقاومت مردان در برابر استقلال مالی زنان باشد و در مورد استقلال مالی زنان به‌درستی فرهنگ‌سازی نشده است.<ref>داور، حسن معاشرت از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (ماده 1103 قانون مدنی)، 1380ش، ص49.</ref>
به‌نظر می‌آید نگرانی مردان از تغییر نگرش و رفتار زن، کاهش احترام متقابل و تعریف سنتی ریاست مرد در خانواده از دلایل مقاومت مردان در برابر استقلال مالی زنان باشد و در مورد استقلال مالی زنان به‌درستی فرهنگ‌سازی نشده است.<ref>داور، حسن معاشرت از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (ماده 1103 قانون مدنی)، 1380ش، ص49.</ref>
خط ۵۱: خط ۴۵:
{{آغاز منابع}}
{{آغاز منابع}}
* قرآن کریم.
* قرآن کریم.
* ابراهیمی، طیبه و فرهادی، زهرا، «تأثیر متغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، در فصلنامه پژوهش در آموزش زبان و ادبیات فارسی، دوره 9، شماره 31، 1402ش.
* ابراهیمی، طیبه و فرهادی، زهرا، «تأثیر متغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، در فصلنامه پژوهش در آموزش زبان و ادبیات فارسی، دوره ۹، شماره ۳۱، ۱۴۰۲ش.
* احسائی، ابن ابي‌جمهور، عوالي اللئالي العزيزية في الاحاديث الدينية، قم، سـيد الشـهداء، 1403ق.
* احسائی، ابن ابی‌جمهور، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۳ق.
* الكعكي، يحيي احمد، مكانة المرأة في الاسلام، بيروت، دار النهضة العربية، 1421ق.
* الکعکی، یحیی احمد، مکانة المرأة فی الاسلام، بیروت، دار النهضة العربیة، ۱۴۲۱ق.
* بستان (نجفی)، حسین، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، تهران، دفتر امور بانوان وزارت کشور، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388ش.  
* بستان (نجفی)، حسین، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، تهران، دفتر امور بانوان وزارت کشور، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۸ش.
* تانگ، رزمری، نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران، نی، چاپ هشتم، 1399ش.
* تانگ، رزمری، نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران، نی، چاپ هشتم، ۱۳۹۹ش.
* حاجی شیخی، محسن و دیگران، «استقلال اقتصادی زن، بلوغ عاطفی و تمایزیافتگی زوجین طلاق»، در مجموعه مقالات پنجمین کنگره انجمن روانشناسی ایران، دوره 5، شماره 10، 1394ش.
* حاجی شیخی، محسن و دیگران، «استقلال اقتصادی زن، بلوغ عاطفی و تمایزیافتگی زوجین طلاق»، در مجموعه مقالات پنجمین کنگره انجمن روان‌شناسی ایران، دوره ۵، شماره ۱۰، ۱۳۹۴ش.
* حبیبی، ام‌البنین، «استقلال مالی زن»، در فصلنامه طهورا پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده، شماره 11، سال چهارم، 1390ش.
* حبیبی، ام‌البنین، «استقلال مالی زن»، در فصلنامه طهورا پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده، شماره ۱۱، سال چهارم، ۱۳۹۰ش.
* حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت، چاپ سوم، 1416ق.
* حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت، چاپ سوم، ۱۴۱۶ق.
* حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ سوم، 1396ش.
* حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۹۶ش.
* داور، زهرا، حسن معاشرت از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (ماده 1103 قانون مدنی)، تهران، سفیر صبح، 1380ش.
* داور، زهرا، حسن معاشرت از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (ماده ۱۱۰۳ قانون مدنی)، تهران، سفیر صبح، ۱۳۸۰ش.
* زین‌الدینی، فاطمه و قره‌چمنی، فاطمه، «بررسی حقوق مالی و اقتصادی زن در پرتو تحولات اجتماعی: رویکردی نوین به نظام استقلال و اشتراک اموال در بستر خانواده ایرانی، در مطالعات راهبردی زنان، شماره 103، دوره 26، 1403ش.  
* زین‌الدینی، فاطمه و قره‌چمنی، فاطمه، «بررسی حقوق مالی و اقتصادی زن در پرتو تحولات اجتماعی: رویکردی نوین به نظام استقلال و اشتراک اموال در بستر خانواده ایرانی، در مطالعات راهبردی زنان، شماره ۱۰۳، دوره ۲۶، ۱۴۰۳ش.
* سالارزایی، امیرحمزه و مسرور، علی‌اصغر، «استقلال و امتیاز مالی زن نسبت به شوهر در نظام حقوقی ایران»، در فصلنامه فقه و حقوق خانواده، دوره 16، شماره 54، 1390ش.
* سالارزایی، امیرحمزه و مسرور، علی‌اصغر، «استقلال و امتیاز مالی زن نسبت به شوهر در نظام حقوقی ایران»، در فصلنامه فقه و حقوق خانواده، دوره ۱۶، شماره ۵۴، ۱۳۹۰ش.
* صفائی، سیدحسین و امامی، اسدالله، مختصر حقوق خانواده، تهران، میزان، چاپ 22، 1389ش.
* صفائی، سیدحسین و امامی، اسدالله، مختصر حقوق خانواده، تهران، میزان، چاپ ۲۲، ۱۳۸۹ش.
* ﻋﻠﯿﺮﺿﺎﻧژاد، ﺳﻬﯿﻼ و دیگران، «ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﻗﺘﺼﺎدي و ﺟﻨﺴﯿﺖ در ﺧﺎﻧﻮاده: ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﺑﺮ کنترل ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎلی در ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان»، در ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰي رﻓﺎه و ﺗﻮﺳﻌﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋی، ﺷﻤﺎره 21، 1393ش.
* علیرضانژاد، سهیلا و دیگران، «سرمایه اقتصادی و جنسیت در خانواده: مطالعهای بر کنترل منابع مالی در خانواده‌های شهر تهران»، در فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، شماره ۲۱، ۱۳۹۳ش.
* عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، سپهر، 1363ش.
* عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، سپهر، ۱۳۶۳ش.
* فتاحی، سیدمحسن و پروینیان، فریبا، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، در مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، شماره 6، سال سوم، 1399ش.  
* فتاحی، سیدمحسن و پروینیان، فریبا، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، در مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، شماره ۶، سال سوم، ۱۳۹۹ش.
* محقق داماد، سیدمصطفی، تحليل فقهي حقوق خانواده، تهران، علوم اسلامي، 1372ش.
* محقق داماد، سیدمصطفی، تحلیل فقهی حقوق خانواده، تهران، علوم اسلامی، ۱۳۷۲ش.
* ﻣﺤﻤﺪﯾﺎري، اﻧﺴﯿﻪ و دیگران، «ﺷﻨﺎسایی کشمکشﻫﺎي ﻧﻘﺶ ﺟﻨﺴیتی و ﻣﺎلی زﻧﺎن ﺷﺎﻏﻞ درگیر ﺗﻌﺎرﺿﺎت زﻧﺎﺷﻮیی: ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ پدﯾﺪارﺷﻨﺎسی»، در ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠمی ﻓﺮﻫﻨگی ﺗﺮﺑﯿتی زﻧﺎن و ﺧﺎﻧﻮاده، شماره 64، سال 18،  1402ش.
* محمدیاری، انسیه و دیگران، «شناسایی کشمکش‌های نقش جنسیتی و مالی زنان شاغل درگیر تعارضات زناشویی: مطالعه پدیدارشناسی»، در فصلنامه علمی فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، شماره ۶۴، سال ۱۸، ۱۴۰۲ش.
* مظلوم‌زاده، آمنه، «حقوق مالی و اقتصادي زنان در فقه و حقوق با تأکید بر مالکیت»، در فصلنامة مطالعات فقه اقتصادي، شمارة اول، دورة ششم، 1403ش.
* مظلوم‌زاده، آمنه، «حقوق مالی و اقتصادی زنان در فقه و حقوق با تأکید بر مالکیت»، در فصلنامة مطالعات فقه اقتصادی، شمارة اول، دورة ششم، ۱۴۰۳ش.
* میرخانی، عزت‌السادات، رویکردی نوین در روابط خانواده، تهران، سفیر صبح، 1380ش.
* میرخانی، عزت‌السادات، رویکردی نوین در روابط خانواده، تهران، سفیر صبح، ۱۳۸۰ش.
* Joireman, S.F, The Mystery of Capital Formation in Sub-Saharan Africa: Women, Property Rights and  Customary Law,  World Development, Vol. 36, Issue 7, 2008 m.
{{آغاز چپ‌چین}}
* Joireman, S.F, The Mystery of Capital Formation in Sub-Saharan Africa: Women, Property Rights and Customary Law, World Development, Vol. 36, Issue 7, 2008 m.
{{پایان چپ‌چین}}
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}
[[رده: ویکی‌جنسیت]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۱۹:۲۷

استقلال مالی زن؛ اهلیت داشتن زن برای تصرف و بهره‌برداری از اموال خود.

در فرهنگ اسلامی از چهارده قرن پیش، به‌دلیل پذیرش کرامت ذاتی زن، جایگاه و نقش وی در خانواده و همچنین وابستگی رشد اقتصادی به استقلال مالی افراد، زنان همانند مردان از استقلال مالی برخوردار بوده‌اند و ازدواج و حق ریاست مرد بر خانواده، مانع بهره‌مندی آنها از این حق نمی‌شد؛ اما در کشورهای توسعه‌یافته تنها بعد از ظهور جنبش‌های فمینیستی از نیمه قرن نوزده، به‌تدریج استقلال مالی زنان رسمیت یافت. با این وجود امروزه به‌دلیل غلبهٔ هنجارهای فرهنگی و عدم آگاهی از حقوق شرعی زن، برخی مردان، استقلال مالی زن را نپذیرفته و اموال و دستمزد وی را با وجود نارضایتی زن، مطالبه می‌کنند.

مفهوم‌شناسی

استقلال در لغت به‌معنای آزادی‌داشتن و بدون مداخلهٔ کسی کار خود را اداره‌کردن است.[۱] استقلال مالی در اصطلاح، اهلیت مالکیت و صلاحیت بهره‌مندی از اموال را داشتن است.[۲] در استقلال مالی، مالکیت فرد به اذن و اجازهٔ کسی وابسته نیست و او می‌تواند بدون نیاز به اذن دیگری، اموال خود را مدیریت و در آن تصرف کند.[۳]

بر این اساس اهلیت و حق تصرف زن در اموالش، آزادی اقتصادی یا استقلال مالی زن نامیده می‌شود[۴] که هیچ قید و شرطی ندارد و بدون اثرپذیری از خواست و ارادهٔ دیگران، وی مالک ارث، نفقه، مهر، هبه و نتیجهٔ کار و فعالیت خویش می‌شود.[۵]

تاریخچه استقلال مالی زنان در فرهنگ غربی

اولین جنبش‌های مدافع حقوق زنان، ریشهٔ استبداد حاکم بر زنان را در وابستگی اقتصادی آنان به مردان می‌دانستند و معتقد بودند استقلال اقتصادی، عامل خودکفایی زنان است.[۶] این تبیین از آنجا ناشی می‌شد که در کشورهای اروپایی تا اواسط قرن نوزده قوانین قیومیت حاکم بود؛ یعنی زن از حقوقی مانند مالکیت دارایی، دستمزد و ارثیه محروم بود و همه در اختیار شوهر قرار داشت. زن محجور بود و مانند کودکان، صلاحیت ادارهٔ اموال خود و حق انعقاد قرارداد با کسی را نداشت و همهٔ اموال وی به شوهرش تعلق می‌گرفت و شوهر برای اموال او تصمیم‌گیری می‌کرد.[۷]

در فرانسه تا یک قرن پیش زنان حقِ داشتنِ حساب بانکی را نداشتند. تا اینکه در سال ۱۸۸۱م، قانون ارث‌بردن زنان اصلاح شد و در سال ۱۸۸۶م، زنان متأهل اجازه پیدا کردند، بدون نیاز به رضایت شوهر برای خود حساب بانکی داشته باشند. به‌همین نحو در انگلیس تا سال ۱۹۷۵م، و در آمریکا تا دههٔ ۱۹۶۰م، زنان حقِ داشتنِ حساب بانکی را نداشتند. بعد از جنبش فمینیسم و انقلاب زنان، شرایط آرام آرام تغییر کرد و اوضاع بهتر شد[۸] و سلطهٔ مرد بر دارایی زن از بین رفت.[۹]

پیامدهای استقلال مالی زنان در جامعه

استقلال در تمام حقوق و تکالیف، عنصر اصلی و پیش‌نیاز شهروندی محسوب می‌شود، تا جایی‌که یکی از مولفه‌های اساسی حقوق شهروندی، استقلال مالی زنان است. از این‌رو بخشی از حقوق شهروندی که داعیهٔ رعایت و حفظ حقوق انسان‌ها را دارد و از شاخص‌های مهم توسعه‌یافتگی در هر کشوری است، از طریق اعطاء حق استقلال مالی به زنان، تأمین می‌شود.[۱۰] علاوه بر این استقلال مالی زن به توسعه و ایجاد ثروت در جامعه می‌انجامد؛ زیرا حق مالکیت در ایجاد رشد اقتصادی و کاهش فقر نقش ضروری دارد، به‌طوری که یکی از موانع رشد اقتصادی کشورهای آفریقایی عدم استقلال مالی زنان عنوان شده است.[۱۱]

پیامدهای استقلال مالی زنان در خانواده

استقلال مالی، به‌واسطهٔ استقلال فکری و ایجاد اعتماد به نفس در زنان، به آنها کمک می‌کند که مادر و همسر خوبی در خانواده و مدیر توانمندی در جامعه باشند.[۱۲] ضمن این‌که در اکثر خانواده‌هایی که زنان شاغل دارای استقلال مالی بوده‌اند، الگوی تشریک مساعی در امور تصمیم‌گیری خانواده وجود داشته و این خانواده‌ها از ساخت دموکراتیک بالاتری برخوردار بوده‌اند. از این‌رو یکی از مولفه‌های تأثیرگذار در زنان علاقه‌مند به تداوم زندگی و زنان متقاضی طلاق، برخورداری یا عدم برخورداری از استقلال مالی بوده است.[۱۳]

استقلال مالی زنان در اسلام

در احکام اسلام، زن همانند مرد دارای اهلیت بوده و در مسائل مالی، از استقلال و آزادی عمل برخوردار است، یعنی می‌تواند در اموال خویش هرگونه تصرفی انجام دهد، بدون آن که به کسب موافقت شوهر نیاز داشته باشد، اعم از این که اموال و دارایی او قبل از ازدواج به‌دست آمده باشد یا بعد از آن؛[۱۴] زیرا قاعدهٔ کلّی، این است که هر کس از طریق مشروع مالی را به‌دست‌آورد، مالک آن می‌شود و هیچ‌کس حق ندارد بدون رضایت صاحب مال در آن تصرف کند، چراکه مردم بر اموال خود مسلط هستند[۱۵] و احترام مال مسلمان همانند احترام خون وی است.[۱۶]

ضمن این‌که هیچ‌یک از فقهای اسلام بر این عقیده نیستند که ادلّهٔ مزبور فقط در خصوص حقّ تصرف مردان وارد شده است.[۱۷] بر این اساس زنان همانند مردان، مالک هر چیزی که به‌دست می‌آورند، هستند، چه این اموال به‌صورت اختیاری و از طریق کسب درآمد به‌دست آمده باشد یا به‌صورت غیراختیاری مانند از طریق ارث و حق استفاده و بهره‌برداری از آن را به‌طور مستقل دارند، زیرا زنان از استقلال کامل برخوردار هستند.[۱۸]

استحباب کسب اجازه از شوهر

در زمینهٔ استقلال مالی زن، ادلّهٔ شرعی بسیاری مطرح است؛ از جمله آیهٔ هفت و آیهٔ ۳۲ سورهٔ نساء و قاعدهٔ تسلیط که بر اساس آن هر انسانی بر اموال متعلق به خود، تسلط دارد و به هر صورتی که بخواهد می‌تواند در آنها تصرف کند و اشخاص دیگر نمی‌توانند مانع این کار شوند، جز در مواردی که مالک از طرف شرع از تصرف در مال خود منع شده باشد.[۱۹] با این وجود، برخی روایات، به ظاهر بر عدم استقلال زن شوهردار، برای تصرف در دارایی و اموالش دلالت دارد[۲۰] که با توجه به آیات منع تعدی به اموال زن[۲۱] و اجماع فقهای شیعه بر استقلال اقتصادی زن و مشروط نبودن تصرفات مالی او به اجازهٔ شوهر، می‌توان گفت این روایات تنها استحباب کسب اجازه از شوهر را اثبات می‌کنند.[۲۲]

بنابراین زن مجاز است بدون اجازهٔ شوهر به هر کار خیری اقدام کند، همان‌طور که برخی روایات بر جواز بخشش مالی زن به پدرش علی‌رغم نارضایتی شوهر دلالت دارند.[۲۳]

استقلال مالی زنان در قوانین ایران

در حقوق ایران اصل استقلال مالی در روابط مالی زوجین حاکم است و هر یک در تصرف و اکتساب در اموال خود استقلال کامل دارند؛[۲۴] یعنی اموال زن و مرد دارایی مشترکی را تشکیل نمی‌دهد، بلکه اموال هریک از زوجین مستقل و جدا از اموال دیگری است. پس در حقوق ایران، زن از نظر مالی مستقل است و می‌تواند در اموال خود چه به‌صورت جهیزیه باشد چه غیر از آن آزادانه تصرف کند و هرگونه عمل مادی یا حقوقی نسبت به آن انجام دهد. شوهر حق هیچ‌گونه مداخله در اموال و دارایی زن را ندارد و ریاست او بر خانواده اختیاراتی برای وی در این زمینه ایجاد نمی‌کند.[۲۵]

از طرفی استقلال مالی زن با حق کار وی ارتباط تنگاتنگی دارد، زیرا اگر حق کار برای زنان به‌رسمیت شناخته شود، اما در کنار آن استقلال مالی برای آنها در این زمینه رسمیت نداشته باشد، نتیجهٔ کارشان عاید خودشان نخواهد شد و زنان مالک دسترنج خود نمی‌شوند.[۲۶] از این‌رو قانون ایران در بحث به‌رسمیت شناختن این حق برای زنان در راستای شریعت حرکت کرده و قانون اساسی در اصل ۴۷، مالکیت شخصی ناشی از راه مشروع را محترم شمرده است و مادهٔ ۱۱۱۸ قانون مدنی نیز مالکیت زن بر دارایی خود که درآمد حاصل از کار مستقل را نیز شامل می‌شود، را به‌رسمیت شناخته است.[۲۷]

استقلال مالی زنان در واقعیت

شواهد عینی نشان می‌دهد در برخی خانواده‌ها، عرف و فرهنگ جامعه‌پذیرای استقلال مالی زنان نیست و عملاً برخی از مردان این استقلال را نمی‌پذیرند.[۲۸] به‌عنوان مثال داده‌های کیفی نشان می‌دهد که مردان دربارهٔ دستمزد زنان دارای نفوذ و اختیارات زیادی هستند[۲۹] و اگر زنان در امور مالی خویش به مرزبندی قائل باشند، مشکلاتی در روابط زناشویی آنها به‌وجود می‌آید؛ مثلاً اگر درآمد خودشان را از همسرشان جدا کرده و به‌طور شخصی پس‌انداز و سرمایه‌گذاری کنند، با تعارضات زناشویی مواجه می‌شوند. یا اگر اعتقاد داشته باشند که علی‌رغم داشتن درآمد شخصی، بر اساس احکام شرع، هزینه‌های شخصی آنها بر عهدهٔ شوهران‌شان است، دچار چالش شده و شوهران این مسئله را نمی‌پذیرند.[۳۰]

به‌نظر می‌آید نگرانی مردان از تغییر نگرش و رفتار زن، کاهش احترام متقابل و تعریف سنتی ریاست مرد در خانواده از دلایل مقاومت مردان در برابر استقلال مالی زنان باشد و در مورد استقلال مالی زنان به‌درستی فرهنگ‌سازی نشده است.[۳۱]

پانویس

  1. ↑ عمید، فرهنگ عمید، 1363ش، ص131.
  2. ↑ ابراهیمی و فرهادی، «تأثیرمتغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، 1402ش، ص262.
  3. ↑ حبیبی، «استقلال مالی زن»، 1390ش، ص165.
  4. ↑ حکمت‌نیا، حقوق زن و خانواده، 1396ش، ص179.
  5. ↑ حبیبی، «استقلال مالی زن»، 1390ش، ص166.
  6. ↑ تانگ، نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، 1399ش، ص38.
  7. ↑ فتاحی و پروینیان، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، 1399ش، ص59.
  8. ↑ فتاحی و پروینیان، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، 1399ش، ص59.
  9. ↑ زین‌الدینی و قره‌چمنی، «بررسی حقوق مالی و اقتصادی زن در پرتو تحولات اجتماعی: رویکردی نوین به نظام استقلال و اشتراک اموال در بستر خانواده ایرانی»، 1403ش، ص78.
  10. ↑ ابراهیمی و فرهادی، «تأثیرمتغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، 1402ش، ص261-264.
  11. ↑ JOIREMAN, "The Mystery of Capital Formation in Sub-Saharan Africa: Women, Property Rights and Customary Law «, 2008 m.
  12. ↑ ابراهیمی و فرهادی، «تأثیرمتغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، 1402ش، ص259.
  13. ↑ حاجی شیخی و دیگران، «استقلال اقتصادی زن، بلوغ عاطفی و تمایزیافتگی زوجین طلاق»، 1394ش، ص447-449.
  14. ↑ محقق داماد، تحلیل فقهی حقوق خانواده، 1372ش، ص317.
  15. ↑ احسائی، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، 1403ق، ص138.
  16. ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، 1416ق، ص599.
  17. ↑ الکعکی، مکانة المرأة فی الاسلام، 1421ق، ص153.
  18. ↑ مظلوم‌زاده، «حقوق مالی و اقتصادی زنان در فقه و حقوق با تأکید بر مالکیت»، 1403ش، ص40.
  19. ↑ مظلوم‌زاده، «حقوق مالی و اقتصادی زنان در فقه و حقوق با تأکید بر مالکیت»، 1403ش، ص40.
  20. ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، 1416ق، ص111 و 323.
  21. ↑ سوره بقره، آیه 229؛ سوره نساء، آیه 20.
  22. ↑ میرخانی، رویکردی نوین در روابط خانواده، 1380ش، ص185-187.
  23. ↑ بستان، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، 1388ش، ص262.
  24. ↑ فتاحی و پروینیان، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، 1399ش، ص60 .
  25. ↑ صفائی و امامی، مختصر حقوق خانواده، 1389ش، ص133.
  26. ↑ سالارزایی و مسرور، «استقلال و امتیاز مالی زن نسبت به شوهر در نظام حقوقی ایران»، 1390ش، ص101.
  27. ↑ زین‌الدینی و قره‌چمنی، «بررسی حقوق مالی و اقتصادی زن در پرتو تحولات اجتماعی: رویکردی نوین به نظام استقلال و اشتراک اموال در بستر خانواده ایرانی»، 1403ش، ص82-83.
  28. ↑ داور، حسن معاشرت از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (ماده 1103 قانون مدنی)، 1380ش، ص 49.
  29. ↑ علیرضانژاد و دیگران، «سرمایه اقتصادی و جنسیت در خانواده: مطالعهای بر کنترل منابع مالی در خانواده‌های شهر تهران»، 1393ش، ص187.
  30. ↑ محمدیاری و دیگران، «کشمکش‌های نقش جنسیتی و مالی زنان شاغل درگیر تعارضات زناشویی: مطالعه پدیدارشناسی»، 1402ش، ص284-285.
  31. ↑ داور، حسن معاشرت از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (ماده 1103 قانون مدنی)، 1380ش، ص49.

منابع

  • قرآن کریم.
  • ابراهیمی، طیبه و فرهادی، زهرا، «تأثیر متغیر استقلال مالی زنان در برخورداری آنان از حقوق شهروندی»، در فصلنامه پژوهش در آموزش زبان و ادبیات فارسی، دوره ۹، شماره ۳۱، ۱۴۰۲ش.
  • احسائی، ابن ابی‌جمهور، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۳ق.
  • الکعکی، یحیی احمد، مکانة المرأة فی الاسلام، بیروت، دار النهضة العربیة، ۱۴۲۱ق.
  • بستان (نجفی)، حسین، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی در نهادهای اجتماعی، تهران، دفتر امور بانوان وزارت کشور، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۸ش.
  • تانگ، رزمری، نقد و نظر: درآمدی جامع بر نظریه‌های فمینیستی، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران، نی، چاپ هشتم، ۱۳۹۹ش.
  • حاجی شیخی، محسن و دیگران، «استقلال اقتصادی زن، بلوغ عاطفی و تمایزیافتگی زوجین طلاق»، در مجموعه مقالات پنجمین کنگره انجمن روان‌شناسی ایران، دوره ۵، شماره ۱۰، ۱۳۹۴ش.
  • حبیبی، ام‌البنین، «استقلال مالی زن»، در فصلنامه طهورا پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده، شماره ۱۱، سال چهارم، ۱۳۹۰ش.
  • حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل‌البیت، چاپ سوم، ۱۴۱۶ق.
  • حکمت‌نیا، محمود، حقوق زن و خانواده، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ سوم، ۱۳۹۶ش.
  • داور، زهرا، حسن معاشرت از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (ماده ۱۱۰۳ قانون مدنی)، تهران، سفیر صبح، ۱۳۸۰ش.
  • زین‌الدینی، فاطمه و قره‌چمنی، فاطمه، «بررسی حقوق مالی و اقتصادی زن در پرتو تحولات اجتماعی: رویکردی نوین به نظام استقلال و اشتراک اموال در بستر خانواده ایرانی، در مطالعات راهبردی زنان، شماره ۱۰۳، دوره ۲۶، ۱۴۰۳ش.
  • سالارزایی، امیرحمزه و مسرور، علی‌اصغر، «استقلال و امتیاز مالی زن نسبت به شوهر در نظام حقوقی ایران»، در فصلنامه فقه و حقوق خانواده، دوره ۱۶، شماره ۵۴، ۱۳۹۰ش.
  • صفائی، سیدحسین و امامی، اسدالله، مختصر حقوق خانواده، تهران، میزان، چاپ ۲۲، ۱۳۸۹ش.
  • علیرضانژاد، سهیلا و دیگران، «سرمایه اقتصادی و جنسیت در خانواده: مطالعهای بر کنترل منابع مالی در خانواده‌های شهر تهران»، در فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، شماره ۲۱، ۱۳۹۳ش.
  • عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، سپهر، ۱۳۶۳ش.
  • فتاحی، سیدمحسن و پروینیان، فریبا، «حقوق مالی زوجه در طول زندگی مشترک در ایران و فرانسه»، در مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، شماره ۶، سال سوم، ۱۳۹۹ش.
  • محقق داماد، سیدمصطفی، تحلیل فقهی حقوق خانواده، تهران، علوم اسلامی، ۱۳۷۲ش.
  • محمدیاری، انسیه و دیگران، «شناسایی کشمکش‌های نقش جنسیتی و مالی زنان شاغل درگیر تعارضات زناشویی: مطالعه پدیدارشناسی»، در فصلنامه علمی فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، شماره ۶۴، سال ۱۸، ۱۴۰۲ش.
  • مظلوم‌زاده، آمنه، «حقوق مالی و اقتصادی زنان در فقه و حقوق با تأکید بر مالکیت»، در فصلنامة مطالعات فقه اقتصادی، شمارة اول، دورة ششم، ۱۴۰۳ش.
  • میرخانی، عزت‌السادات، رویکردی نوین در روابط خانواده، تهران، سفیر صبح، ۱۳۸۰ش.
  • Joireman, S.F, The Mystery of Capital Formation in Sub-Saharan Africa: Women, Property Rights and Customary Law, World Development, Vol. 36, Issue 7, 2008 m.
برگرفته از «https://fa.gender.wiki/w/index.php?title=استقلال_مالی_زن&oldid=42581»