حق وفاداری
حق وفاداری؛ حق برخورداری از صداقت و پایداری در پیمان زناشویی.
ایجاد اعتماد و ارتباط سالم بین زوجین، آرامش فردی، تحکیم زندگی زناشویی و حفظ عفت اجتماعی را به‌دنبال دارد. از این‌رو وفاداري زن و شوهر که از راه‌هاي حفظ و ایجاد اعتماد بین زوجین است، در منابع دینی و علمی بسیار مورد تأکید قرار گرفته و برای روابط فرازناشویی و نامشروع زوجین، پاسخ‌های حدی و تعزیری تعیین شده است. در این میان روابط مشروع مردان در قالب ازدواج مجدد دائم یا موقت اگرچه فی نفسه فاقد ممنوعیت است، اما از آنجا که تخریب و تزلزل خانواده را به‌دنبال دارد، با طرح بیم از عدم اجرای عدالت، ورود مردان به این بستر را با مانع مواجه ساخته است، تا با تضمین وفاداری شوهر، خانواده از مسیر تعالی و تحقق عدالت و صداقت خارج نشود.
مفهوم‌شناسی
وﻓﺎ از رﯾﺸﻪ «وفی» به‌معنای چیزی را به کمال رﺳﺎﻧﺪن [۱] و در لغت به‌معنای درستی، صداقت و راستی است. باوفا بودن یعنی در دوستی، زناشویی یا خدمت به مردم صادق و صمیمی بودن[۲] و در اصطلاح به‌معنای التزام در پیمان زناشویی و پایداری در همبستگی عاطفی و جنسی است.[۳] ﻋﻬﺪ، به‌معنای ﺣﻔﻆ و نگهداری پی در پی از چیزی است و وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ به این معنا است که عهد بدون کم و کاﺳﺖ و مطﺎﺑﻖ وﻋﺪه اﻧﺠﺎم ﺷﻮد.[۴] بنابراین پایداری در دوستی و به سر بردن عهد و پیمان را وفاداری[۵] و در مقابل، برﻗﺮاري ارﺗﺒﺎط ﻋﺎﻃفی و جنسی خارج از چارچوب خانواده را بی‌وفایی و خیانت می‌گویند.[۶]
حق وفاداری از منظر اجتماعی
وفاداری زوجین نسبت به یکدیگر، افزایش محبت و اعتماد به یکدیگر را به‌دنبال دارد که حاصل آن الفت و آرامش درونی زوجین، تعالی خانواده، تربیت صحیح فرزندان و برقراری نظم عمومی در جامعه است.[۷] خیانت زناشویی نه یک مشکل فردی بلکه آسیب همه‌جانبه‌ای است که برای پیشگیری و درمان هم به مداخلات چندجانبه نیاز دارد.[۸] از نظر مشاوران خانواده، بی‌وفایی و روابط فرازناشویی از دشوارترین مشکلات برای درمان تلقی می‌شود.[۹]
پیامدهای بی‌وفایی
پیامدهای فردی
بر اساس نتایج تحقیقات، اختلال در خواب و تغذیه، بروز بیماری‌‌های مقاربتی، اضطراب، افسردگی، عذاب وجدان و احساس گناه،[۱۰] پرخاشگری، کاهش اعتماد به نفس و کاهش عزت نفس، کاهش توجه به خود، کاهش کیفیت زندگی، احساس تنفر و تغییر ارزش‌‌ها، آسیب‌های فردی ناشی از بی‌وفایی است که گریبان‌گیر فرد خیانت‌کننده و یا خیانت‌دیده می‌شود.[۱۱]
پیامدهای خانوادگی
کاهش روابط عاطفی زوجین، اختلال در وظایف والدین، ایجاد تنش و از بین‌رفتن صمیمیت در خانواده،[۱۲] افزایش خشونت خانگی، طلاق عاطفی و قانونی، آسیب به سلامت روانی فرزندان و اُفت تحصیلی آنها، آسیب‌های خانوادگی منتج از بی‌وفایی است که زوجین و فرزندان را درگیر می‌کند.[۱۳]
پیامدهای اجتماعی
در نهایت از بین رفتن آبرو و آسیب به شبکۀ اجتماعی فرد، مشکلات شغلی و مالی،[۱۴] احساس ناامنی و بی‌‌اعتمادی از پیامدهای دیگر بی‌وفایی است که علاوه بر خانواده، جامعه را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.[۱۵]
حق وفاداری در آیات قرآن
در قرآن[۱۶] وفای به عهد در همۀ عقود مورد تأکید قرار گرفته است.[۱۷] به این صورت که بر انسان واجب شده تا نسبت به تمام پیمان‌هایی که با خداوند و یا انسان‌های دیگر منعقد کرده، وفادار باشد. وفای به عهد مشتمل بر همۀ پیمان‌ها می‌شود، یعنی تمام پیمان‌هاي الهى و انسانى، اعم از پیمان‌هاي سیاسى، اقتصادى، اجتماعى، تجارى، زناشویی و مانند آن را در برمی‌گیرد و مفهومی کاملاً وسیع دارد که به تمام جنبه‌هاي زندگى انسان اعم از عقیده و عمل ناظر است.[۱۸]
میثاق غلیظ
قرآن در مورد عقد ازدواج و رابطۀ زوجیت از عنوان میثاق غلیظ استفاده کرده است، [۱۹] در حالی‌که برای میثاق‌های دیگر از این عبارت استفاده نشده است؛ از این منظر، قرآن نسبت به عقد ازدواج بیش از سایر مواردی که واژۀ میثاق را در آن به‌کار برده، حساسیت داشته است.[۲۰]
ضمن این‌که در آیات دیگر[۲۱] و همچنین در روایات[۲۲] با ایجاد حریم در روابط جنسی و تأکید بر حفظ عفت و پاکدامنی در زنان و مردان[۲۳] و نکوهش تنوع‌طلبی مردان، وفاداری زوجین نسبت به عقد ازدواج را مورد توجه قرار داده است؛[۲۴] زیرا حفظ نسب و نسل که از مقاصد پنج‌گانۀ شریعت است، در صورت وفاداری زوجین تضمین می‌شود. به این دلیل در فرهنگ اسلامی هرگونه ارتباط آزاد بین زن و مرد یا افراد دیگر ممنوع و ناپسند بوده و گناه فرد متأهل در صورت ارتباط نامشروع بسیار سنگین‌تر از فرد مجرد است و عقوبت آن سخت‌تر است.[۲۵] به همین نحو قرآن با تأکید بر اصل تک همسری و ایجاد محدودیت در تعدد زوجات[۲۶] از یک سو و تأکید بر معاشرت به معروف با زنان حتی در صورت وجود کراهت از سوی دیگر به حق وفاداری برای زنان، رسمیت داده است.[۲۷]
حق وفاداری در منابع فقهی
متون فقهی به‌طور مستقیم به تکلیف وفاداري زوجین نسبت به یکدیگر نپرداخته‌اند، بلکه توجه ویژه‌ای به مسئلۀ وفاي به عهد داشته‌اند. بر این اساس زوجین به‌طور ضمنی متعهد می‌شوند به عقدي که منعقد کرده‌اند، پایبند باشند که یکی از لوازم پایبندي، وفاداري آنها به یکدیگر است.[۲۸]
حق زن در برخوردای از صداقت، قرینۀ دیگری است که حق وفاداری را برای وی اثبات می‌کند. نقض حق صداقت ممکن است در روابط نامشروع صورت بگیرد که در حرمت و عدم مشروعیت آن شکی نیست و برای ضمانت اجرای آن پاسخ‌های کیفری حدی و تعزیری تعیین شده است.[۲۹]
عدم صداقت و خیانت نسبت به زن، گاهی به‌صورت رابطۀ مشروع (ازدواج دائم یا موقت شوهر) صورت می‌گیرد، ازدواجی که فی‌نفسه مشروع است، اما شرایطی دارد که در صورت عدم رعایت آن با اصول متعالی معروف، احسان، حرمت، کرامت و صداقت که تأویلی از اصل کلان عدالت است، ناسازگار بوده و خانواده را از مسیر تکامل خارج و زمینه‌های تزلزل آن را فراهم می‌آورد. به این دلیل با تعبیر بسیار حکیمانۀ (ان خفتم الا تعدلو فواحده)[۳۰] بسیاری از مردان از ورود به این وادی که بیم عدم عدالت و خروج از حاکمیت اصول معروف و احسان می‌رود، باز داشته شده‌اند. بر این اساس حق برخورداری از صداقت و تکلیف وفای به عهد، مرد را متعهد به وفاداری نسبت به زن می‌کند.[۳۱]
حق وفاداری در قانون
حقوقدانان، وفاداری را جزء تکالیف زوجین نسبت به یکدیگر[۳۲] و از مصادیق حسن معاشرت دانسته‌اند. به زعم آنها وفاداری به همسر تنها یک تکلیف شرعی[۳۳] و اخلاقی نیست و عرف و عادت مسلم نیز بر آن تأکید دارد. بر این اساس روابط جنسی آزاد فرد متأهل با دیگران، ممنوع بوده و از آن با عنوان زنا (محصنه و غیرمحصنه) یاد شده است.[۳۴] چنانچه در قانون مجازات اسلامی، رابطۀ نامشروع مرد و زن با دیگران جرم بوده (اعم از زنا، لواط یا مساحقه) و برای هریک از انواع آن حد مشخص شده است.[۳۵]
در حقوق خصوصی و قانون مدنی به وجوب این حق برای زن به‌طور خاص توجه نشده و زوجه برای طلاق و جبران خسارت مادی و معنوی از باب ورود ضرر به حیثیت خانوادگی از طریق مادۀ 1130 قانون از دادگاه می‌خواهد که با صدور حکم طلاق وی موافقت کند.[۳۶]
همچنین زن در مواجهه با ازدواج غیرقانونی شوهر که با فرض پذیرش شروط ضمن عقد توسط مرد غیرشرعی نیز تلقی می‌شود و با استناد به محدودیت‌های مرد در ازدواج مجدد بنابر موادی که در قانون حمایت خانواده ذکر شده،[۳۷] می‌تواند تقاضای طلاق دهد. در این شرایط به‌نظر می‌رسد تعیین ضمانت اجرا براي نقض حق وفاداري در قانون مدنی منجر به اهمیت‌بخشی و پایبندي بیشتر زوجین به این حق می‌شود و اهمیت و ارتباط آن با نظم عمومی را بیشتر نشان می‌دهد. همانطور که در بند دهم مادۀ 8 قانون حمایت خانواده مصوب 1353ش و عدم نسخ آن در قانون حمایت خانواده مصوب 1391ش، جواز ازدوج مجدد مرد، محدود به موارد خاص شده است (امری که بر مبنای احکام اولیه و اطلاقات این احکام قابل توجیه نیست)، اما قانون‌گذار بر مبنای حکم حکومت و بر بنیاد مصلحت در شروط ضمن عقد (بند 12 عقدنامه‌های ازدواج دائم) آن را محدود کرده است. زیرا مبنای مشروعیت احکام حکومتی فراهم آوردن شرایط استیفاء حقوق شهروندان و همچنین زمینه‌های حفظ نظام است و از جمله این حقوق در زمینه ازدواج مجدد، حق برخورداری از صداقت و تأثیر آن در تحکیم خانواده و روابط مبتنی بر اصول و ارزش‌های الهی است.[۳۸]
اگرچه اعتبار این حکم حکومتی محدود به عدم حمایت قانون از ازدواج مجدد مرد یا حداکثر جواز اعمال واکنش‌های کیفری و غیر کیفری و یا به‌رسمیت شناختن خواست زن در تقاضای طلاق است نه حکم به عدم مشروعیت ازدواج مجدد. با این وجود به‌نظر می‌رسد اتخاذ چنین رویه‌هایی در قوانین خانواده، امکان بهره‌مندی زنان از حقوق‌شان را بیشتر می‌کند.[۳۹]
پانویس
- ↑ محمدی سرپیری و دیگران، «ماهیت وفاداری زوجین از دیدگاه حقوقی، فقهی و روانشناسی و جایگاه آن در خانواده»، 1393ش، ص31.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب.
- ↑ محمدی سرپیری و دیگران، «ماهیت وفاداری زوجین از دیدگاه حقوقی، فقهی و روانشناسی و جایگاه آن در خانواده»، 1393ش، ص31.
- ↑ راﻏﺐ اﺻﻔﻬﺎنی، المفردات فی غریب القرآن، 1404ق، ج1، ص351.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب.
- ↑ محمدی سرپیری و دیگران، «ماهیت وفاداری زوجین از دیدگاه حقوقی، فقهی و روانشناسی و جایگاه آن در خانواده»، 1393ش، ص38.
- ↑ محمدی سرپیری و دیگران، «ماهیت وفاداری زوجین از دیدگاه حقوقی، فقهی و روانشناسی و جایگاه آن در خانواده»، 1393ش، ص40-41.
- ↑ سرمدی و احمدی نوده، «انواع آسیب‌های ناشی از خیانت زناشویی در زوجین»، 1400ش، ص47.
- ↑ شریفی ساعی، «پیامدهای خیانت زناشویی در ایران؛ مطالعۀ فراترکیب»، 1402ش، ص170.
- ↑ سرمدی و احمدی نوده، «انواع آسیب‌های ناشی از خیانت زناشویی در زوجین»، 1400ش، ص47.
- ↑ شریفی ساعی، «پیامدهای خیانت زناشویی در ایران؛ مطالعۀ فراترکیب»، 1402ش، ص165.
- ↑ سرمدی و احمدی نوده، «انواع آسیب‌های ناشی از خیانت زناشویی در زوجین»، 1400ش، ص47.
- ↑ شریفی ساعی، «پیامدهای خیانت زناشویی در ایران؛ مطالعۀ فراترکیب»، 1402ش، ص165.
- ↑ سرمدی و احمدی نوده، «انواع آسیب‌های ناشی از خیانت زناشویی در زوجین»، 1400ش، ص47.
- ↑ شریفی ساعی، «پیامدهای خیانت زناشویی در ایران؛ مطالعۀ فراترکیب»، 1402ش، ص165.
- ↑ سوره مائده، آیه 1؛ سوره اسراء، آیه 34.
- ↑ محقق داماد، قواعد فقهی،1402ق، ج2، ص37.
- ↑ محمدی سرپیری و دیگران، «ماهیت وفاداری زوجین از دیدگاه حقوقی، فقهی و روانشناسی و جایگاه آن در خانواده»، 1393ش، ص43.
- ↑ آیات 19 تا 21 سوره نساء؛ وزیری فرد، «مؤلفه‌های وفاداری در خانواده با معناشناسی تعبیر میثاق غلیظ در قرآن»، 1395ش، ص51.
- ↑ وزیری فرد، «مؤلفه‌های وفاداری در خانواده با معناشناسی تعبیر میثاق غلیظ در قرآن»، 1395ش، ص54.
- ↑ سوره نور، آیات 30-31؛ سوره احزاب، آیه 59.
- ↑ حرعاملی، وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ الی ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻟﺸﺮﯾﻌﻪ، 1424ق، ص192-193.
- ↑ محمدی سرپیری و دیگران، «ماهیت وفاداری زوجین از دیدگاه حقوقی، فقهی و روانشناسی و جایگاه آن در خانواده»، 1393ش، ص44.
- ↑ محمدی سرپیری و دیگران، «ماهیت وفاداری زوجین از دیدگاه حقوقی، فقهی و روانشناسی و جایگاه آن در خانواده»، 1393ش، ص47.
- ↑ قانون مجازات اسلامی، ماده ۲۳۰؛ قانون مجازات اسلامی، ماده 234 .
- ↑ سوره نساء، آیه 3.
- ↑ سوره نساء، آیه 19.
- ↑ محمدی سرپیری و دیگران، «ماهیت وفاداری زوجین از دیدگاه حقوقی، فقهی و روانشناسی و جایگاه آن در خانواده»، 1393ش، ص48.
- ↑ در صورت تحقق زنا یا روابط مادون زنا مستند مواجهه کیفری شارع با روابط نامشروع فرازناشویی آیه2 سوره نور «الزانیه و الزانی» در صورت تحقق تام این روابط در شاکله زنا و در مادون زنا بر مبنای گزاره کلان «التعزیر فی کل معصیه لاحد فیها و لاکفاره» تبیین شده است که در واقع تضمین حق صداقت و ممنوعیت روابط فرا زناشویی و نامشروع است. رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلأهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، 1398ش، ص42.
- ↑ سوره نساء، آیه 3.
- ↑ رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلأهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، 1398ش، ص42.
- ↑ صفائی و امامی، مختصر حقوق خانواده، 1389ش، ص123.
- ↑ سوره نور آیه 30؛ سوره نور آیه 31؛ سوره مومنون آیه 6.
- ↑ داور، حسن معاشرت از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (ماده 1103 قانون مدنی)، 1380ش، ص50.
- ↑ قانون مجازات اسلامی، ماده 225؛ قانون مجازات اسلامی، ماده ۲۲۷.
- ↑ میرخانی، رویکردی نوین در روابط خانواده، 1380ش، ص129.
- ↑ نظریه مشورتی 7/92/558 مورخ 26/3/92 اداره حقوقی قوه قضائیه.
- ↑ رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلأهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، 1398ش، ص42-43.
- ↑ رحیمی سجاسی و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلأهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، 1398ش، ص42-43.
منابع
- قرآن کریم
- حرعاملی، محمد بن حسن، وﺳﺎﺋﻞ اﻟﺸﯿﻌﻪ الی ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻟﺸﺮﯾﻌﻪ، ﻗﻢ، موسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، 1424ق.
- داور، زهرا، حسن معاشرت از دیدگاه قانون مدنی و جامعه (ماده 1103 قانون مدنی)، تهران، سفیر صبح، 1380ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 9 خرداد 1404ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد و عیتانی، محمد خلیل، المفردات فی غریب القرآن، قم، دفتر نشر الکتاب، 1404ق.
- رحیمی سجاسی، مریم و دیگران، «نقدی بر رویکرد اقتصادمحور قوانین خانواده: تبیین خلأهای قانونی حقوق انسانی و عاطفی زن»، پژوهش‌نامۀ اسلامی زنان و خانواده، شمارۀ 14، سال 17، بهار 1398ش.
- سرمدی، یاسمن و احمدی نوده، خدابخش، «انواع آسیب‌های ناشی از خیانت زناشویی در زوجین»، در نشریه علمی فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، شماره 54، سال 16، بهار1400ش.
- شریفی ساعی، محمدحسین، «پیامدهای خیانت زناشویی در ایران؛ مطالعۀ فراترکیب»، در دوفصلنامه علمی پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، شماره 22، دوره 12، شهریور 1402ش.
- صفائی، سیدحسین و امامی، اسدالله، مختصر حقوق خانواده، تهران، میزان، چاپ 22، 1389ش.
- عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 15 خرداد 1404ش.
- قانون مجازات اسلامی، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 15 خرداد 1404ش.
- محقق داماد، سيدمصطفى، قواعد فقهى، تهران، مركز نشر علوم اسلامى، چاپ12، 1406ق.
- محمدی سرپیری، فریده و دیگران، «ماهیت وفاداری زوجین از دیدگاه حقوقی، فقهی و روانشناسی و جایگاه آن در خانواده»، در فصلنامه علمی فرهنگی تربیتی زنان و خانواده، شماره 29، دوره 9، بهمن 1393ش.
- میرخانی، عزت السادات، رویکردی نوین در روابط خانواده، تهران، سفیر صبح، 1380ش.
- وزیری فرد، سید محمدجواد، «مؤلفه‌های وفاداری در خانواده با معناشناسی تعبیر میثاق غلیظ در قرآن»، در دوفصلنامۀ تفسیر تطبیقی دانشگاه قم، شمارۀ 2، سال 2، پاییز و زمستان 1395ش.