زن در نگرش وهابیت

زن در نگرش وهابیت؛ منزلت انسانی و نقش‌های جنسیتی زنان از منظر وهابیت.

وهابیت، برداشت مردسالارانه از آموزه‌های اسلامی دارد. در این نگرش آفرینش زن طفیلی مرد، زنان ناقص‌العقل، موجودات شرور و منشأ مهم آلودگی مردان به‌‌ گناه معرفی می‌شوند. موقعیت زن، خدمت‌گزاری به مرد دانسته شده و مرد در موقعیت سرپرستی زن، منزلت می‌یابد. دیده‌نشدن زن، اصل تعیین‌کننده در مناسبات اجتماعی به‌شمار می‌آید، حقوق اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی زنان محدود شده و بهره‌کشی از آنان در ابعاد و سطوح مختلف ترویج می‌شود.

تاریخچه

وهابیت در قرن هجدهم میلادی توسط محمد بن‌ عبدالوهاب در عربستان ایجاد و منجر به احیای اندیشه‌های ابن‌تیمیه شد. در این فرقه برخی عقاید و آداب مهم مسلمانان مورد انکار قرار گرفت. وهابیت به بهانه مقابله با شرک و احیای کلمه توحید به مقابله با بخشی از اعتقادات مسلمانان نظیر توسل و درخواست شفاعت از اولیای الهی و زیارت قبور آنها پرداخت. وهابیت بر مبنای تفسیری مردسالار از آموزه‌های دینی، نگاه حداقلی به حقوق زن دارد. امروزه بر بنیاد اندیشه‌های وهابیت گروهای سیاسی و نظامی از قبیل داعش، بوکو‌حرام و طالبان شکل گرفته‌اند که هرکدام به‌گونه‌های مختلفی تبعیض علیه زنان را تشدید کرده و با سلب حقوق انسانی آنها در مواردی از زن بهره‌کشی جنسی می‌کنند.

انکار ماهیت انسانی زن

نگاه منفی و همراه با شک و تردید به زن، سبب شده است که وهابیت به‌لحاظ انسان‌شناسی، زن را موجودی درجه دوم به‌شمار آورد. ابن‌تیمیه به‌گونه‌ای زنان را ضعیف تلقی می‌کند که گویا آنها را در جرگه انسان‌ها نمی‌داند. به تبع او در نگرش وهابیت زن همردیف اشیاء و حیوانات به‌شمار آمده و زن کم‌‌عقل‌تر از کودکان دانسته می‌شود. بن‌باز از مفتیان وهابیت تصریح می‌کند؛ اگر انسان از مقابل نمازگزار عبور کند اشکال ندارد اما عبور برخی چیزها از جمله زن، موجب بطلان نماز می‌شود. در این نگرش؛ زن به‌عنوان موجودی شر، جهنمی و شیطانی معرفی شده و کرامت انسانی وی انکار می‌شود و با استناد به برخی احادیث ضعیف؛ زن، عنصر شرور و پلیدی معرفی می‌شود که مردان را فریفته و به گناه آلوده می‌کند، زن سبب غفلت از آخرت و روی‌آوردن مرد به دنیا شده و زمینه هلاکت او را فراهم می‌کند. بر همین مبنا معتقدند؛ بیشتر زنان اهل جهنم هستند. در منابع این فرقه به وفور بیان می‌شود که زن دام شیطان است، وقتی زن خلق شد، شیطان خوشحالی کرد، شراب مادر همه بدی‌ها و زنان دام شیطان‌اند.

محدودسازی آموزش زنان

در نگرش وهابیت؛ تحصیل زنان در بسیاری از رشته‌ها ممنوع است. در برخی منابع آنها تصریح شده است؛ کسانی که دختران را به مدارس دعوت می‌کنند در صدد خارج‌کردن آنها از حجاب‌ هستند. عربستان هرچند دختران را از تحصیل منع نکرده است ولی حضور دختران در مدارس بسیار محدود است و تحصیل آنها در رشته‌های فنی و مهندسی ممنوع بوده، بیشتر به تحصیل علوم دینی می‌پردازند.

در نگرش وهابیت؛ استفاده زنان از اینترنت حرام است، مگر اینکه شخص محرمی کنارش بنشیند. دختران مسلمان هرگز نمی‌توانند در نمایش‌ها نقش پسران را بازی کنند. دیدن مردان در شبکه‌های دینی، شرکت در تشییع جنازه و پوشیدن شلوار لی برای زنان حرام است.

بوکوحرام با خشونت علیه زنان مانع دسترسی آنان به سیستم آموزش و تحصیل می‌شود. طالبان دست‌یابی زنان به تحصیل و آموزش در مراکز تحصیلی را به‌معنای اعمال سیاست کفر و ترویج بی عفتی می‌داند.

ممنوعیت حضور اجتماعی زنان

ابن‌تیمیه، چنان نگاه بدبینانه به مناسبات زن با دیگران داشت که حتی تنها نشستن زن با میمون را نیز حرام تلقی کرده و دلیل آن را تمایل جنسی زن به میمون می‌داند. ابن‌قیم جوزی شاگرد ابن‌تیمیه، جلوگیری از اختلاط زنان و مردان در بازارها و مکان‌های عمومی را یکی از وظایف حاکمیت دانسته و جواز مسافرت برای زن را منوط به این می‌داند که یکی از محارم وی، او را همراهی کند. اصل اولیه از منظر وهابیت؛ دیده‌نشدن زن است و با روش‌های مختلف سعی می‌شود تا از دیده‌شدن و فتنه‌گری وی جلوگیری شود. در نگرش وهابیت؛ زن صرفاً برای انجام کارهای ضروری که غیر او قادر به انجام آنها نیست، می‌تواند از خانه خارج شود. بر همین مبنا در مسئله حجاب، پوشاندن صورت و دست‌ها نیز برای زنان واجب دانسته می‌شوند. بر حرمت خلوت زن با مرد نامحرم تأکید ویژه شده و زن اجازه ندارد به‌تنهایی از وسیله نقلیه‌ای استفاده کند که راننده آن مرد نامحرم است. طالبان زنان را از مشارکت در ابعاد مختلف زندگی جز خانه‌داری محروم کرده‌اند. طالبان در اولین اقدامات خود پس از سلطه بر افغانستان از زنان خواستند که در انظار عمومی ظاهر نشوند و فقط زمانی از خانه خارج شوند که پوشش کامل داشته و بستگان نزدیک آن‌ها را همراهی کنند.

ممنوعیت اشتغال زنان

بر مبنای انکار ماهیت انسانی زن؛ وهابیون نگاه حداقلی به‌ حقوق و آزادی زنان دارند. به‌عنوان مثال آنان رانندگی زنان را حرام دانسته و بر این باورند که رانندگی موجب خروج از خانه، خلوت و اختلاط با نامحرم می‌شود و همچنین اشتغال زنان در ادارات، کارخانه‌ها و مکان‌های مختلط را حرام می‌دانند.

وابستگی حقوقی زنان به مردان

بن‌باز معتقد است؛ زن به‌دلیل خلقت طفیلی و نیز نقصان در عقل و ایمان، مقامی پایین‌تر از مرد دارد. وابستگی زن به مرد در نظام‌ حقوقی وهابیت به رسمیت شناخته می‌شود. در نظام حقوقی عربستان سعودی که بر مبنای اندیشه وهابیت تنظیم شده است؛ حقوق انسانی زنان، ذیل حقوق مردان تعریف می‌شود و زنان عربستانی برای سفر، اشتغال، تحصیل، ازدواج و انجام عمل‌های جراحی خاص، نیازمند کسب اجازه قیم مرد از قبیل پدر، همسر، برادر و حتی فرزند پسر هستند. در نظام قضایی این کشور زنان به‌تنهایی حق شکایت به دادگاه را نداشته و دادگاه تا زمانی که زنان دارای مجوزی از سرپرست خود نباشند به مشکلات آنها رسیدگی نمی‌کند. فقدان کارت هویت برای زنان وابستگی آنها را به مردان بیشتر می‌کند و زنان در انجام معاملات مالی و امور اداری نمی‌توانند بدون سرپرست خود کاری انجام دهند.

انکار حقوق سیاسی زنان

هرچند در نظام سیاسی وهابیت، انتخابات و مشارکت سیاسی مردم به‌طور کلی ممنوع است؛ اما در صورت جایز دانستن اصل انتخابات، حضور زنان در عرصه سیاسی را حرام می‌دانند، برای توجیه این دیدگاه هرچند برخی به شورای سقیفه تمسک می‌کنند که در بیعت با ابوبکر خلیفه اول مسلمین، هیچ زنی حضور نداشت؛ اما مستند اصلی آنها روایاتی در منابع اهل سنت است که از واگذاری حق ولایت به زنان نهی کرده‌اند. ابن‌تیمیه با تکیه بر حدیثی که زمامداری زن را موجب عدم رستگاری مردم می‌داند، اطاعت از بانوان را عامل فساد حکومت‌ها می‌داند. اندیشمندان وهابی نیز معتقدند؛ بانوان نه می‌توانند به کاندیداتوری در انتخابات اقدام کنند و نه می‌توانند کاندیدای مورد نظر خود را انتخاب کنند؛ چرا که لازمه آن، ولایت یافتن آنان بر مردان است. محمد العثیمین نیز بر این باور است که بانوان نمی‌توانند متصدی مناصبی همچون وزارت شوند و حتی انتخاب یک زن به‌عنوان مدیر مدرسه پسرانه نیز جایز نیست.

زن در فقه وهابی

برخی از مفتی‌های وهابی خرید و خوردن موز و خیار را برای زنان حرام می‌دانند، حضور دختر با پدرش را در مکان خلوت جایز ندانسته و حتی خوابیدن زن در کنار دیوار را به‌دلیل این‌که کلمه دیوار مذکر است، حرام می‌دانند. در این نگرش؛ زیارت اهل قبور برای زنان مطلقاً حرام است و مسافرت زن نیز بدون محرم جایز نیست. بر همین مبنا در عربستان وهابی، اشتغال زنان به هرکاری جز آموزش و پرستاری ممنوع است. آموزش برای آنها منحصر به کلاس‌های دختران می‌شود.

بهره‌کشی جنسی از زنان

زن در اندیشه وهابیت بیشتر به‌مثابه خدمت‌گذار مرد تفسیر می‌شود، لذا مردها می‌توانند همسران خود را با یک پیامک طلاق دهند. مردان نامحرم می‌توانند در محل کار خود از سینه زنان شیر نوشیده با آنها محرم شوند. ناصر العمر، شیخ وهابی تأکید می‌کند که مجاهدین، زنان اسیر را میان خود عادلانه تقسیم کنند و در فتوای دیگر اجازه می‌دهد که مجاهدین می‌توانند در غیاب زنان مجاهد نامحرم، با محارم خود عقد ازدواج بخوانند. محمد العریفی مفتی وهابی در توجیه جهاد نکاح، آن را سنت حسنه معاویه در جنگ صفین دانسته و معتقد است؛ معاویه با پیشنهاد عمرو ‌عاص، شخصا دستور داد؛ همه زنان حتی زنان شوهردار، برای جهاد نکاح به صفین بیایند. داعش با نگاهی استراتژیک در حوزه زنان کارکرد‌های مختلف و غیر اخلاقی برای زنان قایل است و با بهره‌کشی جنسی از زنان در پوشش‌های گوناگون به استثمار آنان می‌پردازد. جهاد نکاح از بدعت‌های وهابیت است و محمد العریفی، مفتی وهابی معتقد است؛ برای دختران بالای چهارده سال و زنان بیوه جایز است با مجاهدین ازدواج کنند و مدت آن نباید بیش از چند ساعت باشد تا نوبت به باقی مجاهدین هم برسد. چنین امری را موجب استحکام اراده مجاهدین و باعث دخول این زنان در بهشت می‌داند.

نقد نگرش وهابیت نسبت به زنان

از منظر بسیاری از مذاهب اسلامی، دیدگاه وهابیت با منزلت زن در اسلام متناقض است؛ قرآن نه‌تنها زن را شرور و طفیلی مرد معرفی نمی‌کند که او را از حیث آفرینش موجود مستقل و مایه آرامش انسان دانسته، در تمام ارزش‌های متعالی و رسیدن به مقامات عالی معنوی با مرد یکسان می‌داند. در نگرش اسلامی؛ زنان از حقوق همسان با مردان برخوردار هستند؛ حقوق زناشویی، آزادى بيان، فعالیت‌های شغلی، اجتماعی، سیاسی، استقلال مالی و حق تحصیل، از حقوق مسلم آنها به‌شمار می‌آیند و پیامبر اسلام تحصیل علم را برای زن و مرد لازم می‌داند.

منابع

• قرآن کریم
• ابوالقاسمی، جواد، «تفاوت نگاه اهل‌سنت با وهابیون به زن»، وب‌سایت جهان نیوز، تاریخ درج: 30 شهریور 1392ش.
• «از مؤسس جهاد نکاح رونمایی شد!»، وب‌سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تاریخ درج: 20 اردیبهشت 1393ش.
• ایل‌زکی، اعظم، «سایه وهابیت بر حقوق زنان عربستان»، در فصلنامه مطالعاتی صیانت از حقوق زنان، سال سوم، شماره8، تابستان 1396ش.
• پاينده‏، ابوالقاسم، نهج الفصاحة مجموعه كلمات قصار حضرت رسول، تهران،‏ دنياى دانش، ‏1382ش.
• «جایگاه زن در وهابیت»، وب‌سایت ثقلین، تاریخ درج: 15 شهریور 1395ش.
• رفیعی، حمیدالله، «جایگاه زن از دیدگاه وهابیت و مفتی های وهابی»، در پایگاه علمی فرهنگی اعتقادی شیعه، تاریخ بازدید: 1 آذر 1403ش.
• رئوفی‌تبار، فاطمه، «تاثیر تفاوت جنسیتی بر فعلیت انسانی از نظرگاه امامیه و وهابیت با محوریت اندیشه‌های علامه طباطبایی و بن‌باز»، در فصلنامه علمی پژوهشی اسلام و مطالعات اجتماعی، سال11، شماره3، زمستان 1402ش.
• لطفی، علی‌اکبر، «وهابیت و حق تعلیم برای زنان»، در پایگاه جامع فرق ادیان و مذاهب، تاریخ درج: 10 تیر 1400ش.
• فتاحی، نسرین، «تحلیل و نقد دیدگاه وهابیون پیرامون زیارت اهل قبور توسط زنان بر اساس آراء فریقین»، وب‌سایت دانشگاه رازی، تاریخ درج: 8 خرداد 1402ش.
• «فتوای بی‌شرمانه مفتی وهابی در باره ازدواج با محارم!»، وب‌سایت جهان نیوز، تاریخ درج: 7 مهر 1392ش.
• فرمانیان، مهدی، «زن از منظر سلفیه»، در دوفصلنامه علمی پژوهشی سلفی‌پژوهی، سال ششم، شماره12، پاییز و زمستان1399ش.
• میرعلی، محمدعلی و رضائی، اعظم، «حدود آزادی فعالیت زن از دیدگاه وهابیت»، در مطالعات راهبردی زنان، دوره 19، شماره 74، زمستان 1395ش.