زن در اسلام
زن در اسلام؛ منزلت انسانی و نقش‌های جنسیتی زنان از منظر دین اسلام.
با ظهور اسلام، تعریف جدیدی از زن ارائه شد و زنان در ردیف مردان، دارای ماهیت انسانی شناخته شدند. بر مبنای اهداف مترتب بر خلقت دوگانه زن و مرد، هرچند هویت‌های متفاوت جنسیتی و به‌تبع آن نظام‌های حقوقی و تکلیفی زنان و مردان تفاوت نسبی یافتند، اما تبعیض جنسیتی، نفی شده و نقش‌های جنسیتی بر بنیاد عدالت تعیین می‌شوند. رعایت نقش‌های جنسیتی نه‌تنها موجب آرامش در نهاد خانواده شده و مناسبات اجتماعی را متناسب با کرامت انسانی ساخت می‌بخشد که با پذیرفته شدن ارزش‌های نسبتا متفاوت زنانه و مردانه، زمینه‌های رشد ظرفیت‌های زنانگی نیز تمهید می‌شوند.
آفرینش زن
بر مبنای آیات قرآن؛ آفرینش زن و مرد از یک گوهر است و هیچکدام از این جهت مزیتی بر دیگری ندارد.[۱] همسر آدم از نوع خود او و هردو از حیث هستی دارای حقیقت انسانی یکسان بوده[۲] و همه زنان و مردان دیگر نیز از این دو، منشأ گرفتهاند.[۳] هرچند هدف اصلی از آفرینش انسان قرب الهی است،[۴] اما خلقت دوگانه انسان در قامت زن و مرد ناظر به وظایف متقابل و نسبتا متفاوتی است که دستگاه خلقت به‌عهده آنها نهاده است. مرد و زن هرکدام به‌تنهایی ناقص بوده و از مجموع آن‌دو، یگانه کامل به وجود می‌آید.[۵] زن به ظرافت گُل خلق شده[۶] و امانت الهی در دست مرد است.[۷] وقتی خدا، آدم و حوا را آفرید، آدم محبت به حوا را در خود یافت و خداوند با بیان این نکته که او همدم و مونس تو است، آدم حمد الهی را به‌جا آورد.[۸] زنان و مردان کارگزاران الهی در نظام آفرینش به‌منظور تولید و بازتولید نسل توحیدی در چارجوب روابط زناشویی هستند،[۹] در راستای تحقق این هدف، گرایش جنسی متقابل در وجود زنان و مردان تعبیه شده است که منجر به تشکیل خانواده و به دنبال آن آرامش و آسایش می‌شود. زن منبع آرامش[۱۰] و مرد عهده‌دار آسایش در نهاد خانواده هستند.[۱۱] از آن‌جایی‌که پایداری خانواده فراتر از گرایش غریزی، به نیروی اثرگذارتری نیازمند است، خدا پیوند زناشویی را بر بنیاد مودت و رحمت استوار می‌سازد،[۱۲] مودت انگیزه ارتباط در آغاز کار و دو سویه است، اما رحمت یک سویه و ایثارگرانه است.[۱۳]
منزلت انسانی زن
قرآن در آيه 13 سوره حجرات به این نکته اشاره می‌کند که زنان و مردان هيچ فرقى در حقیقت انسانی نداشته و هر کدام از پدر و مادرى از جنس بشر، متولد شده‌اند و هیچکدام نمی‌توانند بر ديگرى تكبر ورزیده، خود را از ديگران بهتر بشمارند، مگر به يك ملاك كه آن هم اکتساب تقوا است.[۱۴] پسر و دختر، هر دو هديه الهى هستند.[۱۵] زن و مرد هرچند هردو دارای منزلت انسانی مشترک بوده، آزاد و مستقل آفریده شده‌اند، اما هرکدام متناسب با جنسیت خویش، راه‌های نسبتا متفاوتی برای ارتقای منزلت انسانی خود دارند.[۱۶] از منظر پیامبر اسلام؛ زن تجلی مهر الهی است که راه عبودیتش از مسیر همسری و مادری میگذرد.[۱۷] زن در موقعیت همسری از منزلتی برخوردار است که نشستن شوهر در کنار او نزد خدا محبوب‌تر از اعتکاف در مسجد رسول‌الله است[۱۸] و جبرئيل چنان سفارشی به پیامبر درباره زن‌ها می‌کند که گمان می‌شود حتی اُف گفتن به آنها نیز ممنوع است.[۱۹] جهاد زن، بارداری[۲۰] و خوب شوهرداری کردن است.[۲۱] منزلت مادر بالاتر از پدر است و در گرفتن هدیه از پدر، فرزند دختر مقدم بر فرزندان پسر است.[۲۲] دختر ریحانه الهی، [۲۳] با محبت و مونس آدمی است.[۲۴] زنان از حقوق غیر مشابه اما مساوی با مردان برخوردار بوده، حقوق زناشویی،[۲۵] آزادى بيان،[۲۶] فعالیت‌های سیاسی،[۲۷] مالکیت،[۲۸] مشارکت اجتماعی و تحصیل از حقوق مسلم زنان است.[۲۹]
نقش‌های زنانگی
زنان به‌لحاظ ساختار جسمی، دستگاه عاطفی و نیرو‌های ادراکی، تفاوت‌های جدی با مردان داشته و هرکدام دارای ظرفیت‌های متناسب با پایگاه‌ها و هنجارهای جنسیتی هستند که در دستگاه تکوین و نظام تشریع برای آنها تعیین شده است. مهم‌ترین نقش‌های جنسیتی زنان، وظایف همسری و مادری است.[۳۰] اسلام با حفظ حریم زن هرگز مخالف حضور زنان در جامعه نیست، [۳۱] شرط حضور آنها رعایت عفت و حجاب و اجتناب از محیط‌های ناسالم است.[۳۲] به دستور قرآن، زنان در معاشرت‌های اجتماعی باید با متانت عمل کرده و با عشوه سخن نگویند تا موجب انحراف افراد آسیب‌پذیر نشوند.[۳۳] اسلام با تشریع حجاب، میخواهد انواع التذاذهاى جنسى در چارچوب ازدواج اختصاص یافته[۳۴] و فرهنگ عفاف در سطح جامعه تمهید و تقویت شود، لذا، خودنمایی زنان برای غیر شوهران‌شان تقبیح شده[۳۵] و تبرج[۳۶] آنها در حکم زنا دانسته می‌شود.[۳۷] زنان مانند مردان موظف هستند در مسائل امنیتی کشور فعال بوده و علیه نظام‌های طاغوتی مبارزه کنند.[۳۸]
الگوهای زنان متعالی
قرآن، آسیه همسر فرعون و مریم مادر عیسی را به‌عنوان الگوهای متعالی برای زنان و مردان معرفی می‌کند؛[۳۹] آسیه نقش مهمی در حفظ جان موسی پیامبر الهی داشت.[۴۰] او محیط منحط و سلطه فرعونی را در کاخ فرعون می‌شکند و با ایمان راسخ در راه اعتقاداتش با جدیت مقاومت می‌کند تا این‌که به شهادت می‌رسد. مریم، بانوی برگزیدة خدا، پاک و مطهر، بهترین زنان عصر خود، مظهر عفاف، الگوی مؤمنان، دختر عابد، بسیار راستگو و هم سخن با فرشتگان بود.[۴۱] همچنین قرآن از زنانی نام می‌برد که هرچند در ابعاد مختلف دارای صفات متعالی بودند، اما در هرکدام یکی از ویژگی‌های متعالی برجسته‌‌تر بوده است. حوا همسر آدم جلوه‌ای از ادب در توبه، [۴۲] مادر موسی تجلی ایمان و تسلیم،[۴۳] ملکه سبأ نمونه هوش و درایت بود که با حسن تدبیر و تصمیم درست سیاسی ملتی را از هلاکت رهانید و به رستگاری رساند.[۴۴] دختران شعیب، نماد حیا و عفت در متن مناسبات اجتماعی،[۴۵] خدیجه اولین زنی که با درایت و بلند نظری به پیامبر ایمان آورد، نمادی از بخشندگی و ایثار بود[۴۶] که همسرش پیامبر اسلام را از تهیدستى رهانید و ثروت فراوانش را برای ترویج و اعتلای اسلام هزینه کرد.[۴۷] این زنان دارای مقامات عالی بودند که در قرآن از آنها تمجید شده است و نشان‌دهنده توجه اسلام به منزلت زنان و نقش ویژه آنها در رستگاری انسان و جامعه بشری است.[۴۸]
زنان منحط در قرآن
در قرآن، همسران نوح و لوط به‌عنوان زنان منحط[۴۹] و نمونة برای مردم تبهکار مطرح شده‌اند. آنها همسران پیامبران الهی بودند، به رغم این‌که امکانات فراوانی برای رشد و تعالی معنوی‌شان فراهم بود اما کفران نعمت کرده، به پیامبران و پیام الهی آنها خیانت کردند.[۵۰] مراد از خيانت آنها هرگز انحراف از جاده عفت نبود، زيرا، بر مبنای معارف دینی، همسر هيچ پيامبرى آلوده به بیعفتى نمی‌شود، خيانت آنها اين بود كه نه‌تنها همسران خوب و منشأ آرامش برای شوهران خود نبودند که آنها را آزار می‌دادند، الزامات عهد زناشویی را شکسته، برای دشمنان همسران خود جاسوسی کرده و اسرار خانواده و خانه‌های‌شان را افشا می‌کردند.[۵۱] یکی دیگر از زنانی که در قرآن مذمت شده است خواهر ابوسفیان همسر ابولهب است.[۵۲] او زن بخیل و نمامی بود که در عداوت شوهرش با پیامبر مشارکت داشت و به‌گونه‌های مختلف از جمله گذاشتن بوته‌های خار در مسیر راه می‌خواست به رسول خدا آسیب رساند، او چنان خودخواه بود که قرآن تصریح می‌کند؛ او هرگز ایمان نمی‌آورد و در قیامت به عذاب دردناکی گرفتار شده و با گردن‌بندی از لیف خرما به شدت تحقیر می‌شود.[۵۳]
پانویس
- ↑ صابريان، «منزلت زن از منظر قرآن»، 1383ش، ص104.
- ↑ سوره نساء، آیه 1.
- ↑ طباطبایی، الميزان، 1363ش، ج4، ص215.
- ↑ سوره ذاریات، آیه 56.
- ↑ ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص350.
- ↑ صدوق، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج3، ص556.
- ↑ نوری، مستدرك الوسائل، 1408ق، ج14، ص255.
- ↑ صدوق، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج3، ص380.
- ↑ سوره نساء، آیه 1.
- ↑ سوره روم، آیه 21.
- ↑ سوره نساء، آیه 34.
- ↑ سوره روم، آیه 21.
- ↑ ابراهیمی‌پور و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب، 1395ش، ص351.
- ↑ طباطبایی، الميزان، 1363ش، ج4، ص215.
- ↑ سوره شورى، آيه 50-49.
- ↑ مطهرى، مجموعه آثار (نظام حقوق زن در اسلام)، 1377ش، ج19، ص138.
- ↑ علاسوند، «اگر زن نباشی (ضرورت نگاه نظام‌مند به الگوی شخصیت زن مسلمان)»، 1386ش، ص39.
- ↑ ابن ابى‌فراس، مجموعه ورام، بي‌تا، ج2، ص122.
- ↑ نوری، مستدركالوسائل، 1408ق، ج14، ص253.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج100، ص252.
- ↑ كلينى، الكافي، 1407ق، ج5، ص9.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، 1403ق، ج101، ص69.
- ↑ صدوق، من لايحضره الفقيه، 1413ق، ج3، ص481.
- ↑ كلينى، الکافی، 1407ق، ج6، ص5.
- ↑ سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوت‌های حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص58.
- ↑ سوره توبه، آیه 71.
- ↑ سوره ممتحنه، آیه 12.
- ↑ سوره نساء، آیه 33.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص159.
- ↑ طبرسى، مكارم الأخلاق، 1412ق، ص200.
- ↑ مطهرى، مجموعه آثار (مسأله حجاب)، 1377ش، ج19، ص551.
- ↑ سوره قصص، آيه 11-10.
- ↑ سوره احزاب، آیه 32.
- ↑ مطهرى، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص433.
- ↑ سوره نور، آیه 31.
- ↑ سوره احزاب، آیه 33.
- ↑ ورام، مجموعة ورّام، 1410ق، ج1، ص28.
- ↑ سوره قصص، آيه 11-10.
- ↑ سوره تحریم، آیه، 12-11.
- ↑ قرائتی، «زنان نمونه تاریخ»، مرکز فرهنگی درسهای از قرآن.
- ↑ «ویژگی‌های مریم(س) در منابع اسلامی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ سوره اعراف، آیه 23.
- ↑ سوره قصص، آیه 10.
- ↑ سوره نمل، آیه 33 و 44.
- ↑ سوره قصص، آیه 25.
- ↑ سوره ضحی، آیه 8.
- ↑ طباطبایی، المیزان، 1374ش، ج20، ص524.
- ↑ رضوانی پور، «زنان نمونه در قرآن»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ سوره تحریم، آیه، 10.
- ↑ جوادی آملی، «زنان الگو از نظر قرآن«، پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه،1374ش، ج24، ص301.
- ↑ سوره مسد، آیه 4.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسير نمونه،1374ش، ج27، ص422-421.
منابع
- قرآن کریم
- ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش.
- ابن ابى‌فراس، ورام، مجموعة ورام ( تنبيه الخواطر)، قم، مكتبه فقيه، بي‌تا.
- جوادی آملی، عبدالله، «زنان الگو از نظر قرآن«، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج: 3 تیر 1385ش.
- رضوانی پور، مهدی، «زنان نمونه در قرآن»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج: 8 آبان 1390ش.
- .سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوت‌های حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش.
- صابريان، عليرضا، «منزلت زن از منظر قرآن»، در فصلنامه دين و سیاست، شماره دو، زمستان 1383ش.
- صدوق، محمّد، من لايحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
- طبا‌طبایي، سيد محمدحسين، الميزان، ترجمه سيد محمدباقر موسوي همداني، قم، جامعه مدرسين، 1363ش.
- طبرسی، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق، قم، شريف رضى، 1412ق.
- علاسوند، «اگر زن نباشی (ضرورت نگاه نظام‌مند به الگوی شخصیت زن مسلمان)»، خردنامه همشهری، 1386ش.
- فلسفى، محمدتقى، الحديت، تهران، فرهنگ اسلامى، 1368ش.
- قرائتی، محسن، «زنان نمونه تاریخ»، مرکز فرهنگی درسهای از قرآن، تاریخ درج: 31 شهریور 1386ش.
- كلينى، محمد بن یعقوب، الكافي، تهران، اسلاميه، 1407ق.
- مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، بيروت، دار إحياء التراث العربي، 1403ق.
- مطهرى، مرتضى، مجموعه آثار، ج19، تهران- قم، صدرا، 1377ش.
- مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالکتاب الاسلاميه، 1374ش.
- نورى، میرزاحسین، مستدرك الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1408ق.
- ورام، ابن ابى‌فراس، مجموعة ورام ( تنبيه الخواطر)، قم، مكتبه فقيه، 1410ق.
- «ویژگی های مریم(س) در منابع اسلامی»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ درج: 24 دی 1398ش.