جنسیت از دیدگاه محمدتقی مصباح یزدی: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۶ دی ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۳۲

جنسیت از دیدگاه محمدتقی مصباح یزدی؛ شباهت‌ها و تفاوت‌های زن و مرد از منظر محمد تقی مصباح یزدی.

دیدگاه محمدتقی مصباح یزدی دربارهٔ جنسیت بر پایه مشترکات اساسی انسانی و تفاوت‌های تکوینی استوار است. از نظر وی، زن و مرد در اصل انسانیت، فطرت الهی و مسیر کلی تکامل به‌معنای عبودیت و رسیدن به قرب الهی، مشترک هستند و در بسیاری از حقوق و تکالیف نیز وضعیتی یکسان دارند. با این حال، تفاوت‌های طبیعی و جبری در ابعاد جسمی، روانی و زیستی که مبتنی بر حکمت الهی و لازمه بقای نسل و نظام احسن است، منجر به تفاوت در برخی حقوق و تکالیف اجتماعی و خانوادگی می‌شود. این تفاوت‌ها مانند نقش مادری و قیمومیت مرد در خانواده، تجلی عدالت است که در آن، حقوق و مسئولیت‌ها متناسب با ویژگی‌های ذاتی و نقش‌های طبیعی هر جنس تعیین می‌شود. نظام اسلامی با به رسمیت شناختن استقلال مالی و اجتماعی زن و تأکید بر نقش ممتاز مادر در خانواده، در پی تحقق توازنی عادلانه و مبتنی بر حکمت آفرینش است.

شباهت‌های زن و مرد

افراد انسان از جهت جنسیت به مرد و زن تقسیم می‌شوند،^[۱] اما در اصل ویژگی‌های انسانی مشترک‌اند. قرآن کریم در آیهٔ نخست سورهٔ نساء «وَ خَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا» به‌روشنی نشان می‌دهد که حضرت آدم و همسرش حوا، از یک ماده اولیه خلق شده‌اند. همچنین آدم و حوا در فریفته‌شدن و هبوط از بهشت، سرنوشتی مشترک داشتند.^[۲]

مصباح یزدی بر این باور است که بسیاری از تکالیف زن و مرد مشترک است و هر دو از راه عبودیت و انجام وظایف خود به‌طور یکسان به کمال می‌رسند. او می‌گوید تا جایی که تفاوت‌های جسمی، روانی و حکمت الهی اقتضای ویژه‌ای نداشته باشد، زنان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی از استقلال برخوردارند.

به‌ویژه در بعد اقتصادی، زنان در اسلام از استقلال مالی برخوردارند؛ می‌توانند مالک شوند، قرارداد ببندند و اموال خود را آزادانه اداره کنند. مصباح این استقلال را نشانه احترام به شخصیت زن و تأکید بر مسئولیت فردی او می‌داند. افزون بر این، در خانواده نیز مادر از حقوقی برتر از پدر برخوردار است و نقش او در تربیت و دوام خانواده جایگاهی ممتاز دارد.^[۳]

تفاوت‌های زن و مرد

از منظر محمدتقی مصباح یزدی، تفاوت میان انسان‌ها به‌طور کلی و زن و مرد به‌طور خاص را می‌توان به تفاوت‌های طبیعی، اجتماعی و فرهنگی تقسیم کرد. تفاوت‌های طبیعی که جبری هستند، از نظر اسلام هم وجود دارند و هم ضرورت؛ اما تفاوت‌های اجتماعی نیمه‌اختیاری نیمه‌جبری هستند و تفاوت‌های فرهنگی اختیاری بوده و حدوث و بقا، و شدت و ضعف آنها ناشی از اختیار آدمی است.^[۴]

تفاوت‌های طبیعی

منظور از تفاوت‌های طبیعی در آثار مصباح یزدی، تفاوت‌های جسمی، زیستی و روانی است که فرد توانایی تغییر آن را ندارد. از دیدگاه اسلامی این تفاوت‌ها مبتنی بر حکمت و لازمهٔ نظام احسن است.^[۵] زن یا مرد بودن انتخابی نیست و به اراده الهی بستگی دارد.^[۶] تفاوت‌های جنسی که از حیث زیست‌شناسی، فیزیولوژی و بیولوژی در مسائل روانی و عاطفی زن و مرد وجود دارد، در این دسته قرار می‌گیرند.^[۷] آیت‌الله مصباح یزدی یکی از حکمت‌های تفاوت‌های طبیعی را زمینه‌سازی برای بقای نسل بشر می‌داند.^[۸] تفاوت‌های جسمانی زن و مرد، تفاوت در بدن، دستگاه تناسلی، شکل پستان‌ها، دوران قاعدگی در زنان، تولید مثل و نیازهای جنسی را دربرمی‌گیرد.^[۹]

در دیدگاه مصباح یزدی، زن و مرد، تفاوت‌های روحی و نفسانی نیز دارند. برخورداری زن از عواطف، انفعالات و احساسات بیشتر، مهم‌ترین آنها است. این تفاوت، زن را در تصدی کارهایی که به احساسات و ملایمت بیشتر نیاز دارند، توانمندتر از مرد می‌سازد. در اندازهٔ مغز، عقل، قدرت فهم و ادراک، توانایی فراگیری و مسائلی از این قبیل میان زنان و مردان تفاوت‌هایی هست، اما این ادعاها اثبات علمی نشده‌اند. روایات رسیده در این زمینه نیز چندان روشن و قطعی نیستند و در مورد هریک توجیه‌هایی آورده‌اند. میل به محبوبیت، جلب‌توجه بیشتر، خودآرایی و خودنمایی و داشتن حامی، از جمله ویژگی‌های زن است.

تفاوت‌های اجتماعی

منظور از تفاوت‌های اجتماعی یا جنسیت، تفاوت در وضع، وظیفه و پایگاه اجتماعی است. این دسته از تفاوت‌ها ممکن است ناشی از علل طبیعی یا اختیاری باشد. بسیاری از تفاوت‌های اجتماعی به اراده افراد بستگی دارد و تحت تأثیر نظام ارزشی و فرهنگ قرار دارد از این‌رو می‌تواند، توسط جامعه یا دولت تقویت یا تضعیف شود. در دیدگاه آیت‌الله مصباح، از میان برداشتن همه تفاوت‌های اجتماعی نه ممکن است و نه مطلوب. به همین دلیل اسلام بنا ندارد همه افراد را در وضعیت یکسانی قرار دهد اما این را هم نمی‌پذیرد که اختلاف میان آنها ناعادلانه باشد یا به اختلاف فاحش کشیده شود.^[۱۰]

افرادی که با فعالیت‌های اختیاری شرایط ویژه‌ای را کسب می‌کنند سزاوار برخورداری از امتیازهای متناسب با آن هم هستند و کسی که آن شرایط را کسب نکرده است و شایستگی لازم را ندارد، حقی هم در این زمینه نخواهد داشت.^[۱۱]

مصباح یزدی بر این باور است که آیات قرآن نیز وجود تفاوت‌های میان زن و مرد و بهره‌مندی‌های گوناگون هر یک را امری پذیرفته و طبیعی می‌داند و توصیه می‌کند که هیچ‌کدام آرزوی بهره‌های دیگری را نداشته باشند. از نظر او، این تفاوت‌ها بر پایه حکمت الهی و مصالح واقعی انسان‌ها استوار است و هر جنس متناسب با نقش و توان خود از نعمت‌ها و مسئولیت‌هایی بهره‌مند شده است.^[۱۲]

به اعتقاد وی، جمله نخست آیه ۳۲ سوره نساء اطلاق دارد و همه برتری‌ها و امتیازات را دربرمی‌گیرد؛ چه تکوینی و چه تشریعی، چه در ابعاد جسمی و طبیعی و چه در ویژگی‌های نفسانی و روحی. در ادامه آیه، به‌طور خاص زنان و مردان مورد خطاب قرار گرفته‌اند تا از آرزوی جایگاه دیگری پرهیز کنند و به آنچه خداوند در حکمت خویش برایشان مقدر ساخته، راضی باشند. این نگرش نشان می‌دهد که تفاوت‌های میان دو جنس نه از سر تبعیض، بلکه جلوه‌ای از نظام حکیمانه آفرینش است و پذیرش آن زمینه‌ساز آرامش، تکامل و تعادل در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها خواهد بود.^[۱۳]

دلیل تفاوت‌های اجتماعی

آیت‌الله مصباح دو دلیل برای تفاوت‌های اجتماعی ذکر می‌کند:

تفاوت میان افراد به طوری کلی و میان زن و مرد به‌طور خاص، تقسیم کار را به عنوان یک ضرورت اجتماعی ممکن می‌سازد. آیهٔ ۳۲ از سورهٔ زخرف، تفاوت‌های افراد را زمینه‌ساز به‌کارگیری گروهی توسط گروهی دیگر، به صورت یک‌سویه و دوسویه، می‌شمارد.
آزمایش، که یکی از بزرگ‌ترین، مهم‌ترین، کلی‌ترین و استثناناپذیرترین سنت‌های الهی دربارهٔ انسان‌هاست، از طریق همین تفاوت‌ها قابل انجام است.^[۱۴]

تفاوت‌های فرهنگی

مصباح یزدی تفاوت‌هایی را که به حوزه علم و معرفت، آرا و نظریات، خلق‌وخوها و گرایش‌های روانی زن و مرد مربوط می‌شود، تفاوت‌های فرهنگی می‌نامد. این نوع تفاوت‌ها بیشتر ناظر به جنبه‌های معنوی و درونی انسان‌اند، نه به ساختار جسمی یا موقعیت اجتماعی او. به اعتقاد او، تفاوت‌های طبیعی و اجتماعی می‌توانند در پدید آمدن تفاوت‌های فرهنگی نقش زمینه‌ای داشته باشند، اما علت اصلی آن نیستند؛ بدن و جامعه زمینه را فراهم می‌کنند، اما ریشه این تفاوت‌ها در نفس و ساحت فرهنگی انسان قرار دارد.^[۱۵]

تفاوت در حقوق و تکالیف

از دیدگاه مصباح یزدی، هرگاه تفاوت‌های میان زن و مرد جنبه طبیعی و تکوینی داشته باشند، یعنی برخاسته از آفرینش و ساختار وجودی انسان باشند و در عین حال دائمی، فراگیر و در عرصه‌های اجتماعی مؤثر واقع شوند، به صورت منطقی و عادلانه موجب تفاوت در حقوق و تکالیف خواهند شد. بر این مبنا، اختلاف حقوق زن و مرد در چنین مواردی نه تنها تبعیض‌آمیز نیست، بلکه جلوه‌ای از عدالت الهی و هماهنگی میان نظام خلقت و شریعت است.

مصباح یزدی معتقد است که عدالت به معنای برابری مطلق نیست، بلکه به معنای رعایت تناسب‌ها و شایستگی‌های واقعی هر انسان است. از این رو، تفاوت در حقوق و مسئولیت‌ها، زمانی که ریشه در تفاوت‌های آفرینشی دارد، لازمه تحقق عدالت به‌شمار می‌آید. در نتیجه، نظام الهی با در نظر گرفتن ویژگی‌های ذاتی زن و مرد، برای هر یک جایگاهی خاص و متناسب مقرر کرده است تا توازن فردی و اجتماعی حفظ شود.

از نظر او، عدالت به معنای یکسان‌سازی نیست، بلکه به معنای رعایت استحقاق‌ها و قابلیت‌های واقعی هر انسان است؛ بنابراین، همان‌گونه که زن و مرد در بسیاری از عرصه‌ها دارای حقوق و وظایف مشترک‌اند، در مواردی نیز به تناسب ویژگی‌های جسمی، روانی و نقش‌های طبیعی خود، از حقوق و تکالیف ویژه‌ای برخوردار می‌شوند.^[۱۶]

برای نمونه، زن به سبب ساختار خاص بدنی و عاطفی خود وظایفی مانند بارداری، شیردهی و حضانت فرزند را بر عهده دارد و در مقابل، از حقوقی چون نفقه، مهریه و اجرت شیردهی بهره‌مند می‌شود. به باور مصباح، این تقسیم وظایف و حقوق نه تنها بر پایه تفاوت طبیعی زن و مرد، بلکه بر اساس مصلحت فردی، خانوادگی و اجتماعی است و تحقق عدالت حقیقی در گرو همین هماهنگی میان آفرینش، مسئولیت و حق است.

پانویس

↑ مصباح یزدی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، بی‌تا، ص263.
↑ . مصباح یزدی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، بی‌تا، ص263.
↑ مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص274.
↑ مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص286.
↑ مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص288.
↑ مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص288.
↑ مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص288–289.
↑ مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص288–289.
↑ مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر، 1388ش، ص213.
↑ مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص286.
↑ مصباح یزدی، نظریه سیاسی در اسلام، ج1، 1391ش، ص314–316.
↑ سورهٔ نساء، آیة 32.
↑ سورهٔ نساء، آیة 32.
↑ سورة انعام، آیة 166.
↑ مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص304.
↑ مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص304.

منابع

قرآن کریم
مصباح‌یزدی محمدتقی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، تدوین و نگارش: عبدالحکیم سلیمی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۸ش.
مصباح‌یزدی محمدتقی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
مصباح‌یزدی محمدتقی، نظریه سیاسی در اسلام، تحقیق و نگارش: کریم سبحانی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
مصباح‌یزدی محمدتقی، حکیمانه‌ترین حکومت: کاوشی در نظریه ولایت فقیه، تحقیق و نگارش: قاسم شبان‌نیا، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۴ش.
مصباح‌یزدی محمدتقی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
مصباح‌یزدی محمدتقی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، بی‌تا.

[1] مصباح یزدی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، بی‌تا، ص263.

[2] . مصباح یزدی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، بی‌تا، ص263.

[3] مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص274.

[4] مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص286.

[5] مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص288.

[6] مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص288.

[7] مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص288–289.

[8] مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص288–289.

[9] مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر، 1388ش، ص213.

[10] مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص286.

[11] مصباح یزدی، نظریه سیاسی در اسلام، ج1، 1391ش، ص314–316.

[12] سورهٔ نساء، آیة 32.

[13] سورهٔ نساء، آیة 32.

[14] سورة انعام، آیة 166.

[15] مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص304.

[16] مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص304.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<big>'''جنسیت از دیدگاه آیت‌الله مصباح یزدی؛'''</big> شباهت‌ها و تفاوت‌های زن و مرد از منظر آیت‌الله مصباح یزدی.<br>
+{{درشت|'''جنسیت از دیدگاه محمدتقی مصباح یزدی؛'''}} شباهت‌ها و تفاوت‌های زن و مرد از منظر محمد تقی مصباح یزدی.
+دیدگاه [[محمدتقی مصباح یزدی]] دربارهٔ [[جنسیت]] بر پایه مشترکات اساسی انسانی و تفاوت‌های تکوینی استوار است. از نظر وی، [[زن]] و [[مرد]] در اصل [[انسانیت]]، [[فطرت الهی]] و مسیر کلی تکامل به‌معنای [[عبودیت]] و رسیدن به [[قرب الهی]]، مشترک هستند و در بسیاری از حقوق و تکالیف نیز وضعیتی یکسان دارند. با این حال، تفاوت‌های طبیعی و جبری در ابعاد جسمی، روانی و زیستی که مبتنی بر [[حکمت الهی]] و لازمه [[بقای نسل]] و [[نظام احسن]] است، منجر به تفاوت در برخی حقوق و تکالیف اجتماعی و خانوادگی می‌شود. این تفاوت‌ها مانند نقش [[مادری]] و [[قیمومیت مرد]] در [[خانواده]]، تجلی عدالت است که در آن، حقوق و مسئولیت‌ها متناسب با ویژگی‌های ذاتی و نقش‌های طبیعی هر [[جنس]] تعیین می‌شود. [[نظام اسلامی]] با به رسمیت شناختن [[استقلال مالی زن|استقلال مالی]] و اجتماعی زن و تأکید بر نقش ممتاز [[مادر]] در خانواده، در پی تحقق توازنی عادلانه و مبتنی بر حکمت آفرینش است.
-مرد و زن به عنوان دو گروه از نوع انسان، از شباهت‌ها و تفاوت‌های متنوعی برخوردارند. از دیدگاه آیت‌الله مصباح، مرد و زن در انسانیت و بسیاری از ویژگی‌های طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و حقوق و تکالیف، شباهت دارند. تفاوت آن‌ها در برخی از ویژگی‌های طبیعی، تحت شرایطی، موجب تفاوت‌هایی در سایر عرصه‌ها می‌شود که لازمة نظام احسن است.
 ==شباهت‌های زن و مرد==
-افراد انسان از جهت جنسیت به مرد و زن تقسیم می‌شوند،<ref> مصباح‌ یزدی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، بی‌تا، ص263.</ref>  اما در اصل ویژگی‌های انسانی مشترک‌اند. قرآن  کریم در آیۀ نخست سورة نساء «وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا» به‌روشنی نشان می‌دهد که حضرت آدم و همسرش [[حوا از دیدگاه مفسران|حوا]]، از یک مادة اولیه خلق شده‌اند. همچنین آدم و حوا در فریفته‌شدن و هبوط از بهشت، سرنوشتی مشترک داشتند.<ref> . مصباح‌ یزدی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، بی‌تا، ص263.</ref>
+افراد انسان از جهت [[جنسیت]] به مرد و زن تقسیم می‌شوند،<ref>مصباح یزدی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، بی‌تا، ص263.</ref> اما در اصل ویژگی‌های انسانی مشترک‌اند. قرآن کریم در آیهٔ نخست سورهٔ نساء «وَ خَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا» به‌روشنی نشان می‌دهد که حضرت آدم و همسرش [[حوا از دیدگاه مفسران|حوا]]، از یک ماده اولیه خلق شده‌اند. همچنین آدم و حوا در فریفته‌شدن و هبوط از [[بهشت]]، سرنوشتی مشترک داشتند.<ref>. مصباح یزدی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، بی‌تا، ص263.</ref>
+مصباح یزدی بر این باور است که بسیاری از تکالیف زن و مرد مشترک است و هر دو از راه عبودیت و انجام وظایف خود به‌طور یکسان به کمال می‌رسند. او می‌گوید تا جایی که تفاوت‌های جسمی، روانی و حکمت الهی اقتضای ویژه‌ای نداشته باشد، زنان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی از استقلال برخوردارند.
+به‌ویژه در بعد اقتصادی، زنان در اسلام از [[استقلال مالی]] برخوردارند؛ می‌توانند مالک شوند، قرارداد ببندند و اموال خود را آزادانه اداره کنند. مصباح این استقلال را نشانه احترام به شخصیت زن و تأکید بر مسئولیت فردی او می‌داند. افزون بر این، در خانواده نیز [[مادر]] از حقوقی برتر از [[پدر]] برخوردار است و نقش او در [[تربیت]] و دوام خانواده جایگاهی ممتاز دارد.<ref>مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص274.</ref>
-مصباح یزدی بر این باور است که بسیاری از تکالیف زنان و مردان نیز مشترک است. مرد و زن با عبودیت و انجام تکالیفی که بر عهدۀ آنان است به‌یکسان کمال می‌یابند، زنان تا جایی که تفاوت‌های جسمی و روانی و حکمت الهی، اقتضایی ویژه نداشته باشد، در فعالیت‌های اجتماعی سیاسی استقلال دارند، مالک می‌شوند و از استقلال اقتصادی بهره‌مندند. مادران نیز در خانواده حقوقی بیش از پدران دارند.<ref> مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص274. </ref>
 ==تفاوت‌های زن و مرد==
-از منظر آیت‌الله مصباح، تفاوت میان انسان‌ها به‌طور کلی و زن و مرد به‌طور خاص را می‌توان به تفاوت‌های طبیعی، اجتماعی و فرهنگی تقسیم کرد. تفاوت‌های طبیعی که جبری هستند، از نظر اسلام هم وجود دارند و هم ضرورت؛ اما تفاوت‌های اجتماعی نیمه‌اختیاری نیمه‌جبری هستند و تفاوت‌های فرهنگی اختیاری بوده و حدوث و بقا، و شدت و ضعف آنها ناشی از اختیار آدمی است.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص286.</ref>
+از منظر محمدتقی مصباح یزدی، تفاوت میان انسان‌ها به‌طور کلی و زن و مرد به‌طور خاص را می‌توان به تفاوت‌های طبیعی، اجتماعی و فرهنگی تقسیم کرد. تفاوت‌های طبیعی که جبری هستند، از نظر [[اسلام]] هم وجود دارند و هم ضرورت؛ اما تفاوت‌های اجتماعی نیمه‌اختیاری نیمه‌جبری هستند و تفاوت‌های فرهنگی اختیاری بوده و حدوث و بقا، و شدت و ضعف آنها ناشی از اختیار آدمی است.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص286.</ref>
 ===تفاوت‌های طبیعی===
-منظور از تفاوت‌های طبیعی در آثار مصباح یزدی، تفاوت‌های فیزیکی، زیستی و روانی است که فرد توانایی تغییر آن را ندارد. از دیدگاه اسلامی این تفاوت‌ها مبتنی بر حکمت و لازمة نظام احسن است.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص288.</ref>  زن یا مرد بودن انتخابی نیست و به اراده الهی بستگی دارد.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص288.</ref>  تفاوت‌هاى جنسى که از حیث زیست‌شناسى، فیزیولوژى و بیولوژى در مسائل روانى و عاطفى زن و مرد وجود دارد، در این دسته قرار می‌گیرند.<ref> مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص288–289.</ref> آیت‌الله مصباح یزدی یکی از حکمت‌های تفاوت‌های طبیعی را زمینه‌سازی برای بقای نسل بشر می‌داند.<ref> مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص288–289.</ref>  تفاوت‌های جسمانی زن و مرد، تفاوت در [[بدن]]، دستگاه تناسلی، شکل پستان‌ها، دوران قاعدگی در زنان، تولید مثل و نیازهای جنسی را دربرمی‌گیرد.<ref>مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر، 1388ش، ص213. </ref>
+منظور از تفاوت‌های طبیعی در آثار مصباح یزدی، [[تفاوت‌های جسمی زن و مرد|تفاوت‌های جسمی]]، زیستی و روانی است که فرد توانایی تغییر آن را ندارد. از دیدگاه اسلامی این تفاوت‌ها مبتنی بر حکمت و لازمهٔ نظام احسن است.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص288.</ref> زن یا مرد بودن انتخابی نیست و به اراده الهی بستگی دارد.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص288.</ref> تفاوت‌های جنسی که از حیث زیست‌شناسی، فیزیولوژی و بیولوژی در مسائل روانی و عاطفی زن و مرد وجود دارد، در این دسته قرار می‌گیرند.<ref>مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص288–289.</ref> آیت‌الله مصباح یزدی یکی از حکمت‌های تفاوت‌های طبیعی را زمینه‌سازی برای بقای نسل بشر می‌داند.<ref>مصباح یزدی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج5، 1391ش، ص288–289.</ref> تفاوت‌های جسمانی زن و مرد، تفاوت در [[بدن]]، دستگاه تناسلی، شکل پستان‌ها، دوران قاعدگی در زنان، تولید مثل و نیازهای جنسی را دربرمی‌گیرد.<ref>مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر، 1388ش، ص213.</ref>
-در دیدگاه مصباح یزدی، زن و مرد، تفاوت‌های روحی و نفسانی نیز دارند. برخورداری زن از عواطف، انفعالات و احساسات بیشتر، مهم‌ترین آنها است. این تفاوت، زن را در تصدی کارهایی که به احساسات و ملایمت بیشتر نیاز دارند، توانمندتر از مرد می‌سازد. در اندازۀ مغز، قدرت فهم و ادراک، توانایی فراگیری و مسائلی از این قبیل میان زنان و مردان تفاوت‌هایی هست، اما این ادعاها اثبات علمی نشده‌اند. روایات رسیده در این زمینه نیز چندان روشن و قطعی نیستند و در مورد هریک توجیه‌هایی آورده‌اند. میل به محبوبیت، جلب‌توجه بیشتر، خودآرایی و خودنمایی و داشتن حامی، از جمله ویژگی‌های زن است.
+در دیدگاه مصباح یزدی، زن و مرد، تفاوت‌های روحی و نفسانی نیز دارند. برخورداری زن از عواطف، انفعالات و [[احساس|احساسات]] بیشتر، مهم‌ترین آنها است. این تفاوت، زن را در تصدی کارهایی که به احساسات و ملایمت بیشتر نیاز دارند، توانمندتر از مرد می‌سازد. در اندازهٔ مغز، [[جنسیت و عقل|عقل]]، قدرت فهم و ادراک، توانایی فراگیری و مسائلی از این قبیل میان زنان و مردان تفاوت‌هایی هست، اما این ادعاها اثبات علمی نشده‌اند. روایات رسیده در این زمینه نیز چندان روشن و قطعی نیستند و در مورد هریک توجیه‌هایی آورده‌اند. میل به محبوبیت، جلب‌توجه بیشتر، خودآرایی و [[خودنمایی]] و داشتن حامی، از جمله ویژگی‌های زن است.
 ===تفاوت‌های اجتماعی===
-منظور از تفاوت‌های اجتماعی، تفاوت در وضع، وظیفه و پایگاه اجتماعی است. این دسته از تفاوت‌ها ممکن است ناشی از علل طبیعی یا اختیاری باشد. بسیاری از تفاوت‌های اجتماعی به اراده افراد بستگی دارد و تحت تاثیر نظام ارزشی و فرهنگ قرار دارد از این‌رو می‌تواند، توسط جامعه یا دولت تقویت یا تضعیف شود. در دیدگاه آیت‌الله مصباح، از میان برداشتن همه تفاوت‌های اجتماعی نه ممکن است و نه مطلوب. به همین دلیل اسلام بنا ندارد همه افراد را در وضعیت یکسانی قرار دهد اما این را هم نمی‌پذیرد که اختلاف میان آنها ناعادلانه باشد یا به اختلاف فاحش کشیده شود.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص286. </ref>
+منظور از تفاوت‌های اجتماعی یا [[جنسیت]]، تفاوت در وضع، وظیفه و پایگاه اجتماعی است. این دسته از تفاوت‌ها ممکن است ناشی از علل طبیعی یا اختیاری باشد. بسیاری از تفاوت‌های اجتماعی به اراده افراد بستگی دارد و تحت تأثیر نظام ارزشی و فرهنگ قرار دارد از این‌رو می‌تواند، توسط جامعه یا دولت تقویت یا تضعیف شود. در دیدگاه آیت‌الله مصباح، از میان برداشتن همه تفاوت‌های اجتماعی نه ممکن است و نه مطلوب. به همین دلیل اسلام بنا ندارد همه افراد را در وضعیت یکسانی قرار دهد اما این را هم نمی‌پذیرد که اختلاف میان آنها ناعادلانه باشد یا به اختلاف فاحش کشیده شود.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص286.</ref>
-افرادی که با فعالیت‌های اختیاری شرایط ویژه‌ای را کسب می‌کنند سزاوار برخورداری از امتیازهای متناسب با آن هم هستند. و کسی که آن شرایط را کسب نکرده است و شایستگی لازم را ندارد، حقی هم در این زمینه نخواهد داشت.<ref>مصباح یزدی، نظریه سیاسی در اسلام، ج1، 1391ش، ص314–316.</ref>
+افرادی که با فعالیت‌های اختیاری شرایط ویژه‌ای را کسب می‌کنند سزاوار برخورداری از امتیازهای متناسب با آن هم هستند و کسی که آن شرایط را کسب نکرده است و شایستگی لازم را ندارد، حقی هم در این زمینه نخواهد داشت.<ref>مصباح یزدی، نظریه سیاسی در اسلام، ج1، 1391ش، ص314–316.</ref>
-آیت‌الله مصباح معتقد است که آیات قرآن نیز تفات‌های زن و مرد و بهره‌های متفاوت هر جنس را پیش‌فرض گرفته و توصیه می‌کند که هیچ‌یک نباید آرزوی بهره‌های دیگری را داشته باشد.<ref>سورۀ نساء، آیة 32. </ref>  چراکه این تفاوت‌ها مبتنی بر حکمت و مصالحی هستند. جملۀ اول آیة 32 از سورة نساء، اطلاق دارد و شامل هر مزیت و امتیازی می‌شود، اعم از تکوینی و تشریعی و اعم از مزایای طبیعی جسمی و بدنی و مزایای طبیعی نفسانی و روحی و اعم از امتیازی که فردی بر فردی و امتیازی که گروهی بر گروهی یا قشری بر قشری پیدا می‌کند. اما در ادامه به خصوص زن و مرد توصیه می‌شود که آرزوی بهره دیگری را نداشته باشند و مردان نگویند که «ای کاش زن می‌بودیم» یا زنان نگویند که «کاش مرد می‌بودیم».<ref>سورۀ نساء، آیة 32. </ref>
+مصباح یزدی بر این باور است که آیات قرآن نیز وجود تفاوت‌های میان زن و مرد و بهره‌مندی‌های گوناگون هر یک را امری پذیرفته و طبیعی می‌داند و توصیه می‌کند که هیچ‌کدام آرزوی بهره‌های دیگری را نداشته باشند. از نظر او، این تفاوت‌ها بر پایه حکمت الهی و مصالح واقعی انسان‌ها استوار است و هر جنس متناسب با نقش و توان خود از نعمت‌ها و مسئولیت‌هایی بهره‌مند شده است.<ref>سورهٔ نساء، آیة 32.</ref>
-'''دلیل تفاوت‌های اجتماعی:'''<br>
+به اعتقاد وی، جمله نخست آیه ۳۲ سوره نساء اطلاق دارد و همه برتری‌ها و امتیازات را دربرمی‌گیرد؛ چه تکوینی و چه تشریعی، چه در ابعاد جسمی و طبیعی و چه در ویژگی‌های نفسانی و روحی. در ادامه آیه، به‌طور خاص زنان و مردان مورد خطاب قرار گرفته‌اند تا از آرزوی جایگاه دیگری پرهیز کنند و به آنچه خداوند در حکمت خویش برایشان مقدر ساخته، راضی باشند. این نگرش نشان می‌دهد که تفاوت‌های میان دو جنس نه از سر تبعیض، بلکه جلوه‌ای از نظام حکیمانه آفرینش است و پذیرش آن زمینه‌ساز آرامش، تکامل و تعادل در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها خواهد بود.<ref>سورهٔ نساء، آیة 32.</ref>
+====دلیل تفاوت‌های اجتماعی====
 آیت‌الله مصباح دو دلیل برای تفاوت‌های اجتماعی ذکر می‌کند:
-#تفاوت میان افراد به طوری کلی و میان زن و مرد به طور خاص، تقسیم کار را به عنوان یک ضرورت اجتماعی ممکن می‌سازد. آیة 32 از سورة زخرف، تفاوت‌های افراد را زمینه‌ساز به‌کارگیری گروهی توسط گروهی دیگر، به صورت یک‌سویه و دوسویه، می‌شمارد.
+#تفاوت میان افراد به طوری کلی و میان زن و مرد به‌طور خاص، [[تقسیم کار خانگی|تقسیم کار]] را به عنوان یک ضرورت اجتماعی ممکن می‌سازد. آیهٔ ۳۲ از سورهٔ زخرف، تفاوت‌های افراد را زمینه‌ساز به‌کارگیری گروهی توسط گروهی دیگر، به صورت یک‌سویه و دوسویه، می‌شمارد.
-#آزمایش، که یکی از بزرگ‌ترین، مهم‌ترین، کلی‌ترین و استثناناپذیرترین سنت‌های الهی درباره انسان‌هاست، از طریق همین تفاوت‌ها قابل انجام است.<ref>سورة انعام، آیة 166.</ref>
+#آزمایش، که یکی از بزرگ‌ترین، مهم‌ترین، کلی‌ترین و استثناناپذیرترین سنت‌های الهی دربارهٔ انسان‌هاست، از طریق همین تفاوت‌ها قابل انجام است.<ref>سورة انعام، آیة 166.</ref>
 ===تفاوت‌های فرهنگی===
-آیت‌الله مصباح تفاوت‌های مربوط به علوم و معارف، آرا و نظریات، خلق‌وخوها، و گرایش‌های روانی، که بیشتر به امور معنوی مربوط است، را تفاوت‌های فرهنگی می‌نامد. البته تفاوت‌های طبیعی و اجتماعی به عنوان عوامل زمینه‌ای در تفاوت‌های فرهنگی نقش دارند اما علت آنها نیستند.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص304. </ref>
+مصباح یزدی تفاوت‌هایی را که به حوزه علم و معرفت، آرا و نظریات، خلق‌وخوها و گرایش‌های روانی زن و مرد مربوط می‌شود، تفاوت‌های فرهنگی می‌نامد. این نوع تفاوت‌ها بیشتر ناظر به جنبه‌های معنوی و درونی انسان‌اند، نه به ساختار جسمی یا موقعیت اجتماعی او. به اعتقاد او، تفاوت‌های طبیعی و اجتماعی می‌توانند در پدید آمدن تفاوت‌های فرهنگی نقش زمینه‌ای داشته باشند، اما علت اصلی آن نیستند؛ بدن و جامعه زمینه را فراهم می‌کنند، اما ریشه این تفاوت‌ها در نفس و ساحت فرهنگی انسان قرار دارد.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص304.</ref>
 ===تفاوت در حقوق و تکالیف===
-از دیدگاه مصباح، اگر تفاوت‌های طبیعی و تکوینی، دائمی، غالبی یا عمومی و در امور اجتماعی موثر باشند، موجب تفاوت‌های حقوقی می‌شوند. بنابراین آن دسته از تفاوت‌های زن و مرد که شرایط بالا را داشته باشند، حقوق و تکالیف متفاوتی را برای زن و مرد موجب می‌شوند و این کاملا معقول و عادلانه است که زن و مرد علاوه بر حقوق و تکالیف مشترک، متناسب با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، از حقوق و تکالیف متفاوتی نیز برخوردار باشند و اصلا مصالح مردان و زنان و مصلحت عمومی، در تحقق همین تفاوت‌ها است.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص304. </ref>  زنان به‌واسطه ساختار بدنی و روانی منحصر به فرد، تکالیف متفاوتی بر عهده دارند، مثل بارداری، شیردهی و حضانت فرزند که در برابر این تکالیف از حقوقی مثل نفقه و اجرت شیر دادن برخوردارند.
+از دیدگاه مصباح یزدی، هرگاه تفاوت‌های میان زن و مرد جنبه طبیعی و تکوینی داشته باشند، یعنی برخاسته از آفرینش و ساختار وجودی انسان باشند و در عین حال دائمی، فراگیر و در عرصه‌های اجتماعی مؤثر واقع شوند، به صورت منطقی و عادلانه موجب تفاوت در حقوق و تکالیف خواهند شد. بر این مبنا، اختلاف حقوق زن و مرد در چنین مواردی نه تنها تبعیض‌آمیز نیست، بلکه جلوه‌ای از عدالت الهی و هماهنگی میان نظام خلقت و شریعت است.
+مصباح یزدی معتقد است که عدالت به معنای برابری مطلق نیست، بلکه به معنای رعایت تناسب‌ها و شایستگی‌های واقعی هر انسان است. از این رو، تفاوت در حقوق و مسئولیت‌ها، زمانی که ریشه در تفاوت‌های آفرینشی دارد، لازمه تحقق عدالت به‌شمار می‌آید. در نتیجه، نظام الهی با در نظر گرفتن ویژگی‌های ذاتی زن و مرد، برای هر یک جایگاهی خاص و متناسب مقرر کرده است تا توازن فردی و اجتماعی حفظ شود.
+از نظر او، عدالت به معنای یکسان‌سازی نیست، بلکه به معنای رعایت استحقاق‌ها و قابلیت‌های واقعی هر انسان است؛ بنابراین، همان‌گونه که زن و مرد در بسیاری از عرصه‌ها دارای حقوق و وظایف مشترک‌اند، در مواردی نیز به تناسب ویژگی‌های جسمی، روانی و نقش‌های طبیعی خود، از حقوق و تکالیف ویژه‌ای برخوردار می‌شوند.<ref>مصباح یزدی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، 1391ش، ص304.</ref>
+برای نمونه، زن به سبب ساختار خاص بدنی و عاطفی خود وظایفی مانند بارداری، شیردهی و حضانت فرزند را بر عهده دارد و در مقابل، از حقوقی چون [[نفقه]]، [[مهریه]] و اجرت [[شیردهی]] بهره‌مند می‌شود. به باور مصباح، این تقسیم وظایف و حقوق نه تنها بر پایه تفاوت طبیعی زن و مرد، بلکه بر اساس مصلحت فردی، خانوادگی و اجتماعی است و تحقق عدالت حقیقی در گرو همین هماهنگی میان آفرینش، مسئولیت و حق است.
 ==پانویس==
 {{پانویس}}
@@ خط ۳۲: / خط ۴۹: @@
 ==منابع==
 *قرآن کریم
-*مصباح‌یزدی محمدتقی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، تدوین و نگارش: عبدالحکیم سلیمی، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، 1388ش.
+*مصباح‌یزدی محمدتقی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، تدوین و نگارش: عبدالحکیم سلیمی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۸ش.
-*مصباح‌یزدی محمدتقی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، 1391ش.
+*مصباح‌یزدی محمدتقی، جامعه و تاریخ از نگاه قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
-*مصباح‌یزدی محمدتقی، نظریه سیاسی در اسلام،  تحقیق و نگارش: کریم سبحانی، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، 1391ش.
+*مصباح‌یزدی محمدتقی، نظریه سیاسی در اسلام، تحقیق و نگارش: کریم سبحانی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
-*مصباح‌یزدی محمدتقی، حکیمانه‌ترین حکومت: کاوشی در نظریه ولایت فقیه، تحقیق و نگارش: قاسم شبان‌نیا، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1394ش.
+*مصباح‌یزدی محمدتقی، حکیمانه‌ترین حکومت: کاوشی در نظریه ولایت فقیه، تحقیق و نگارش: قاسم شبان‌نیا، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۴ش.
-*مصباح‌یزدی محمدتقی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، 1391ش.
+*مصباح‌یزدی محمدتقی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱ش.
 *مصباح‌یزدی محمدتقی، پاسخ استاد به جوانان پرسشگر، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، بی‌تا.
-[[رده: ویکی‌جنسیت]]
-[[رده: دیدگاه اندیشمندان]]
-[[رده:1- اندیشمندان مسلمان]]