بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''جنسیت‌پذیری حقوق؛'''</big> تفاوت‌های حقوقی زنان و مردان. | <big>'''جنسیت‌پذیری حقوق؛'''</big> تفاوت‌های حقوقی زنان و مردان. | ||
نظام حقوقی معطوف به امکان زندگی اجتماعی، ضمانت حقوق، تأمین آرامش و سعادت انسان‌ها تنظیم می‌شود. | نظام حقوقی معطوف به امکان زندگی اجتماعی، ضمانت حقوق، تأمین آرامش و سعادت انسان‌ها تنظیم می‌شود. در مورد جنسیت‌پذیری حقوق، سه رویکرد تبعیض، تشابه و تساوی قابل طرح است. توجه به دقائق جنسیتی حقوق، ظرفیت‌های فراوانی را برای پیشرفت جامعه و تعالی فردی زنان و مردان فراهم می‌کند. | ||
==مفهوم‌شناسی== | ==مفهوم‌شناسی== | ||
حقوق در اصطلاح، گاهی به نظام حاکم بر رفتار اجتماعی اطلاق می‌شود، در این اصطلاح؛ حقوق جمع حق نیست، بلکه مجموعه مقررات، یک واحد اعتباری فرض می‌شود. در اصطلاح دیگر؛ حقوق عبارت از مجموعه حق‌هایی است که از سوی مقام صلاحیت‌دار برای انسان وضع شده است.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5216/%D9%81%D8%B5%D9%84-%D8%A7%D9%88%D9%84-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%88-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85 مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص18-19.]</ref> حقوق و تكالیف به‌هم آمیخته بوده و انسان‌ها در قبال مزایای حقوقی، مکلف به وظایفی هستند.<ref>جوادی آملی، اسلام و محيط زيست، 1388ش، ص254-253.</ref> مراد از جنسیت‌پذیری حقوق، دخالت جنسیت در امر حقوقی است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص134 و 137.</ref> | حقوق در اصطلاح، گاهی به نظام حاکم بر رفتار اجتماعی اطلاق می‌شود، در این اصطلاح؛ حقوق جمع حق نیست، بلکه مجموعه مقررات، یک واحد اعتباری فرض می‌شود. در اصطلاح دیگر؛ حقوق عبارت از مجموعه حق‌هایی است که از سوی مقام صلاحیت‌دار برای انسان وضع شده است.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5216/%D9%81%D8%B5%D9%84-%D8%A7%D9%88%D9%84-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%88-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85 مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص18-19.]</ref> حقوق و تكالیف به‌هم آمیخته بوده و انسان‌ها در قبال مزایای حقوقی، مکلف به وظایفی هستند.<ref>جوادی آملی، اسلام و محيط زيست، 1388ش، ص254-253.</ref> مراد از جنسیت‌پذیری حقوق، دخالت جنسیت در امر حقوقی است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص134 و 137.</ref> | ||
==دیدگاه‌های نظری== | ==دیدگاه‌های نظری== | ||
در ارتباط با جنسیت و حقوق سه رویکرد کلی؛ تبعیض، تشابه و تساوی حقوقی وجود دارد. در رویکرد تبعیض که عمدتا مربوط به جوامع سنتی مردسالار است، زن موجودی فرض می‌شود که طفیلی مرد، برای خدمت به مرد و فاقد حقوق انسانی است. | در ارتباط با جنسیت و حقوق سه رویکرد کلی؛ تبعیض، تشابه و تساوی حقوقی وجود دارد. در رویکرد تبعیض که عمدتا مربوط به جوامع سنتی مردسالار است، زن موجودی فرض می‌شود که طفیلی مرد، برای خدمت به مرد و فاقد حقوق انسانی است. غرب، در ظاهر زن را مشابه مرد و دارای حقوق یکسان با مرد دانسته و بر تشابه حقوقی زنان و مردان در تمام ابعاد و سطوح حیات اجتماعی تأکید می‌کند. رویکردهای اسلامی؛ این دو دیدگاه را تبعیض علیه زنان دانسته و معتقد است در یکی انسانیت زن انکار شده است و در دیگری وظایف مردانه بر زنان تحمیل می‌شود. در رویکرد تساوی حقوقی؛ هرچند زن و مرد دارای حقیقت انسانی یکسان دانسته می‌شوند اما با ارجاع به تفاوت‌های طبیعی وسیع و استعدادهای نسبتا متفاوت آنها بر تساوی حقوقی تأکید می‌شود و معتقدند؛ تفاوت‌های جنسی و جنسیتی، دنیای زنانه و مردانه را متفاوت می‌سازند و عدالت جنسیتی ایجاب می‌کند هرکدام دارای نظام حقوقی متناسب با جنسیت‌شان باشند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص134 و 137.</ref> | ||
==جنسیت و حقوق مشترک== | ==جنسیت و حقوق مشترک== | ||
نظام حقوقی اسلام، مبتنی بر تساوی و معطوف به تعالی انسان است. زنان و مردان به تبع اشتراک در اصل انسانیت<ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج10، ص170.</ref> در کلیت این نظام، دارای حقوق مشترک فراوانی هستند مانند حق برخورداری از مواهب خلقت، حق اشتغال، حق مشارکت در رقابت‌های اجتماعی، حق تحصیل،<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص159.</ref> حقوق زناشویی، <ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوت‌های حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص58.]</ref> حق آزادى بیان، <ref>سوره توبه، آیه 71.</ref> حق فعالیت در عرصه‌‌های سیاسی، <ref>سوره ممتحنه، آیه 12.</ref> حق مالکیت،<ref>سوره نساء، آیه 33.</ref> اشتراک در اکثر تکالیف شرعی<ref> [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/4927/42012/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%9F شوکتی، «چرایی تفاوت حقوق زن و مرد؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref> و دیگر امتیازات حقوقی که در تعالی انسان مؤثر است. به‌طور کلی اصل نخست از دیدگاه اسلام تشابه حقوقى زن و مرد در امور مترتب بر فطرت انسانی است، اما در حقوق مربوط به نقش‌های جنسیتی آنها در مناسبات اجتماعی و خانوادگی، تا حدودی متفاوت هستند؛ زیرا نقش زن در نگاه سیستمى اسلام در درجه نخست نقش [[مادري|مادرى]] است و نقش مرد، نقش پدرى و مدیریت [[خانواده]] است.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/4128/%D8%AA%D8%B3%D8%A7%D9%88%D9%89%20%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%20%D8%B2%D9%86%20%D9%88%20%D9%85%D8%B1%D8%AF%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%20%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85 داوودی، «تساوى حقوق زن و مرد در قرآن كريم»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.] </ref> | نظام حقوقی اسلام، مبتنی بر تساوی و معطوف به تعالی انسان است. زنان و مردان به تبع اشتراک در اصل انسانیت<ref>مجلسى، بحار الأنوار، 1403ق، ج10، ص170.</ref> در کلیت این نظام، دارای حقوق مشترک فراوانی هستند مانند حق برخورداری از مواهب خلقت، حق اشتغال، حق مشارکت در رقابت‌های اجتماعی، حق تحصیل،<ref>مطهری، مجموعه آثار، 1377ش، ج19، ص159.</ref> حقوق زناشویی، <ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوت‌های حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص58.]</ref> حق آزادى بیان، <ref>سوره توبه، آیه 71.</ref> حق فعالیت در عرصه‌‌های سیاسی، <ref>سوره ممتحنه، آیه 12.</ref> حق مالکیت،<ref>سوره نساء، آیه 33.</ref> اشتراک در اکثر تکالیف شرعی<ref> [https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/4927/42012/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%9F شوکتی، «چرایی تفاوت حقوق زن و مرد؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه].</ref> و دیگر امتیازات حقوقی که در تعالی انسان مؤثر است. به‌طور کلی اصل نخست از دیدگاه اسلام تشابه حقوقى زن و مرد در امور مترتب بر فطرت انسانی است، اما در حقوق مربوط به نقش‌های جنسیتی آنها در مناسبات اجتماعی و خانوادگی، تا حدودی متفاوت هستند؛ زیرا نقش زن در نگاه سیستمى اسلام در درجه نخست نقش [[مادري|مادرى]] است و نقش مرد، نقش پدرى و مدیریت [[خانواده]] است.<ref>[https://quran.isca.ac.ir/fa/Article/Detail/4128/%D8%AA%D8%B3%D8%A7%D9%88%D9%89%20%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%20%D8%B2%D9%86%20%D9%88%20%D9%85%D8%B1%D8%AF%20%D8%AF%D8%B1%20%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86%20%D9%83%D8%B1%D9%8A%D9%85 داوودی، «تساوى حقوق زن و مرد در قرآن كريم»، پرتال جامع علوم و معارف قرآن.] </ref> | ||
==تفاوت‌های حقوقی زن و مرد در اسلام== | ==تفاوت‌های حقوقی زن و مرد در اسلام== | ||
از منظر آموزه‌های اسلام، در مواردی که تفاوت‌های تکوینی، مصالح و مفاسد واقعی برای زنان و مردان را متفاوت می‌سازند، نظام حقوقی آنها نیز تفاوت نسبی می‌یابد. چنین تفاوت‌هایی دارای ویژگی‌های سه‌گانه؛ ثبات، عمومیت و کارآیی است. برخی از ویژگی‌های زنانه و مردانه که دائمی، فراگیر و مؤثر در ایفای نقش‌های طبیعی زن و مرد هستند، موجب تشریع تکالیف و امتیازات حقوقی متناسب با جنسیت آنها می‌شود. <ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/4927/42012/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%9F شوکتی، «چرایی تفاوت حقوق زن و مرد؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> چون هر یك از زن و مرد زمینه كمال‌یابی ویژه‌ای دارند و از این لحاظ ممكن است تفاوت‌هایی در نوع كمال و چگونگی رسیدن آنها به کمالات دیده شود، اما این تفاوت‌ها هرگز موجب تفاوت در كمال حقیقى زن و مرد نمی‌شوند. <ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5225/%D9%81%D8%B5%D9%84-%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D9%88-%D8%B2%D9%86 مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص225.]</ref> مهم‌ترین تفاوت‌های حقوقی زن و مرد در اسلام، عبارتند از: قضاوت، [[شهادت دادن زن|شهادت]]، [[تفاوت ارث زن و مرد در اسلام|ارث]]، [[دیه]]، [[طلاق]]، <ref>[https://www.sid.ir/paper/169167/fa فقیه و خادم جهرمی، «حقوق ممتازه جامعه زنان نسبت به مردان در فقه اسلام و حقوق ایران»، 1398ش، ص76.]</ref> [[مهریه]]، [[نفقه]]، قوامیت مرد و استیذان زن.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوت‌های حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص61-69.]</ref> | از منظر آموزه‌های اسلام، در مواردی که تفاوت‌های تکوینی، مصالح و مفاسد واقعی برای زنان و مردان را متفاوت می‌سازند، نظام حقوقی آنها نیز تفاوت نسبی می‌یابد. چنین تفاوت‌هایی دارای ویژگی‌های سه‌گانه؛ ثبات، عمومیت و کارآیی است. برخی از ویژگی‌های زنانه و مردانه که دائمی، فراگیر و مؤثر در ایفای نقش‌های طبیعی زن و مرد هستند، موجب تشریع تکالیف و امتیازات حقوقی متناسب با جنسیت آنها می‌شود.<ref>[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4892/4927/42012/%DA%86%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82_%D8%B2%D9%86_%D9%88_%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%9F شوکتی، «چرایی تفاوت حقوق زن و مرد؟»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> چون هر یك از زن و مرد زمینه كمال‌یابی ویژه‌ای دارند و از این لحاظ ممكن است تفاوت‌هایی در نوع كمال و چگونگی رسیدن آنها به کمالات دیده شود، اما این تفاوت‌ها هرگز موجب تفاوت در كمال حقیقى زن و مرد نمی‌شوند.<ref>[https://mesbahyazdi.ir/node/5225/%D9%81%D8%B5%D9%84-%D8%AF%D9%87%D9%85%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D9%88-%D8%B2%D9%86 مصباح یزدی، نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام، 1402ش، ص225.]</ref> مهم‌ترین تفاوت‌های حقوقی زن و مرد در اسلام، عبارتند از: قضاوت، [[شهادت دادن زن|شهادت]]، [[تفاوت ارث زن و مرد در اسلام|ارث]]، [[دیه]]، [[طلاق]]،<ref>[https://www.sid.ir/paper/169167/fa فقیه و خادم جهرمی، «حقوق ممتازه جامعه زنان نسبت به مردان در فقه اسلام و حقوق ایران»، 1398ش، ص76.]</ref> [[مهریه]]، [[نفقه]]، قوامیت مرد و استیذان زن.<ref>[http://ensani.ir/fa/article/470762/%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87-%D9%88-%D9%85%D8%A7% سلیمی و دیگران، «تحلیل تفاوت‌های حقوق زنان در فقه امامیه و ماده 16 کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان»، 1397ش، ص61-69.]</ref> | ||
===حق ولایت و قضاوت=== | ===حق ولایت و قضاوت=== | ||
بعضی ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ | بعضی از ﻣﻔﺴﺮﻳﻦ و تعدادی از ﻓﻘﻬﺎ با تکیه به آیاتی از قرآن و روایات، قضاوت زنان را جایز نمی‌دانند.<ref>[https://jwdp.ut.ac.ir/article_27407_14bb8b7f0fece93051f152661671c01f.pdf مروتی و زرگوش‌نسب، «قضاوت زنان در قرآن و سنت»، 1387ش، ص6.]</ref> از این منظر، تصدی مشاغل ولایی و قضایی با لزوم حفـظ [[عفاف]]، [[حرمت و کرامت زن در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای|حرمت]]، [[حرمت و کرامت زن در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای|كرامت]] و اجتناب زن از اختلاط بـا مـردان نـامحرم، منافات دارد.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329105736-2099-41.pdf ارسطا، «ولايت زن در فقه و حقوق»، 1387ش، ص133.]</ref> برخی فقها در امر قضاوت، مرد بودن را شرط ندانسته‌اند. در ضمن اگر تصدی با حفظ عفت زنان منافات نداشته باشد باز منعی برای آن وجود ندارد.<ref>جوادی آملی، زن در آينه جلال و جمال، 1388ش، ص348 و 352.</ref> همچنین اگر در شرایطی تصدی مسند قضاوت و دیگر مشاغلی که جنبه ولایی دارند دارای مصلحت باشد، بدون شک به‌دلیل تحقق عنوان ثانویه این امر جایز خواهد بود.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20120329105736-2099-41.pdf ارسطا، «ولايت زن در فقه و حقوق»، 1387ش، ص139.]</ref> | ||
===حق شهادت=== | ===حق شهادت=== | ||
بر مبنای فقه اسلامی در برخی موارد مانند طلاق، شهادت زن قبول نیست، در برخی موارد دیگر شهادت دو زن برابر با شهادت یک مرد به‌‌حساب می‌آید. اسلام با توجه به مصالح، در برخی موارد زن‌‌ها را از دادن شهادت منع کرده و در پاره‌ای موارد، همراه فردی دیگر، اجازه شهادت داده است.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/n117648/%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%AA_%D8%B2%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 اکبری، «کرامت زن در نظام حقوقی اسلام»، پرتال امام خمینی.] </ref> | بر مبنای فقه اسلامی در برخی موارد مانند طلاق، شهادت زن قبول نیست، در برخی موارد دیگر شهادت دو زن برابر با شهادت یک مرد به‌‌حساب می‌آید. اسلام با توجه به مصالح، در برخی موارد زن‌‌ها را از دادن شهادت منع کرده و در پاره‌ای موارد، همراه فردی دیگر، اجازه شهادت داده است.<ref>[http://www.imam-khomeini.ir/fa/n117648/%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%AA_%D8%B2%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85 اکبری، «کرامت زن در نظام حقوقی اسلام»، پرتال امام خمینی.] </ref> | ||
