برهنگی

برهنگی؛ عریانی و پوشیده نبودن بدن.

برهنگی، در قالب امروزی آن از پیشینۀ کوتاهی برخودار بوده و در طول تاریخ، بیشتر به قشر خاصی از جامعه اختصاص داشته است. این در حالی است که افراد اصیل و نجیب‌زادگان، همواره از لباس‌های پوشیده، مرتب و فاخر استفاده می‌کرده‌اند.

پیشینه

زنان اروپایی تا سدۀ ۱۶ میلادی، از لباس‌های پوشیده استفاده می‌کردند. سایر زنان غربی نیز تا اوایل قرن بیستم از برهنگی در جامعه خودداری می‌کردند. مرد و زن اروپایی در گذشته از پیراهن‌هایی استفاده می‌کردند که به‌صورت کامل بدن را می‌پوشاند. لباس‌های مردان کوتاه، ولی لباس‌های زنان به‌خصوص بانوان اصیل اروپایی چندلایه و بلند تا روی زمین بود. مردان کلاه و زنان روسری بلندی می‌پوشیدند که مو، سر و شانه را می‌پوشاند. آستین‌های لباس زنان تا آرنج و یا مچ دست بود. پوشیدن جوراب‌های ابریشمی نیز به‌وسیلۀ ملکه (الیزابت) میان زنان مرسوم شد. زنان هنگام سوارکاری نیز زیر پیراهن خود شلواری پف‌دار می‌پوشیدند.

روند برهنگی در اروپا

فرهنگ برهنگی در اروپا از اواخر قرن 16م همزمان با آغاز عصر رنسانس رقم خورد. از منظر کارشناسان، هنر در عصر رنسانس، با به‌تصویر کشیدن برهنگی جنسی (و اندام‌های جنسی)، به‌خصوص در زنان تغییراتی را رقم زد. تنها رسانۀ عصر رنسانس نیز نقاشی و مجسمه‌سازی بود و تغییرات از این راه اعمال می‌شد.

رنسانس در هنر، از ایتالیا و با به تصویر کشیدن خدایان حین عمل جنسی و نیز تصاویر و مجسمه‌های پیامبران مانند آدم و حوا، عیسی، یحیی و داوود به‌شکل برهنه و نیز تصویر مریم مقدس که همیشه با پوشش‌های عفیفانه کشیده می‌شد، همراه با پوشش‌های کم و نیمه‌برهنه شروع شد. علاوه بر آن، ورود زنان به صحنه‌های تئاتر با پوشش مردانه، موضوع جذاب آن روز‌ها بود. هرچند، رنسانس قرن‌ها تلاش کرد تا زنان جامعه، برهنگی را اختیار کنند اما تا اواخر قرن 18م تنها کمی دامن‌های آنها از زمین فاصله گرفت.

کارشناسان معتقدند که تلاش زنان برای تغییر لباس در قرن 18م آغاز شد. در آمریکا، برخی از زنان شناخته‌شده، در این زمینه پیش‌رو بوده و با جسارت، تونیک و دامن‌های کوتاه روی شلوار‌های گشاد و بلند می‌پوشیدند که به‌نام «بلومر» معروف بودند. انجمن لباس مناسب در انگلستان نیز ترکیبی از دامن و شلوار‌های تا زانو معرفی کرد اما موفقیت چندانی به‌دست نیاورد. همچنین، مجوز دوچرخه‌سواری بعد از قرن‌ها ممانعت به زنان بیشترین تأثیر را در پیشبرد اصلاح لباس داشت.

در کنار این تغییرات، در جنگ جهانی اول به‌دلیل کمبود پارچه و صرفه‌جویی، دامن‌ها کوتاه‌تر و لباس‌ها تا سال 1949م جیره‌بندی شد. این تغییرات در کنار اختراع بکینی در سال 1946م و معرفی مدهای جدید که ترکیبی از دامن‌های بلند و کمر باریک بود، تغییراتی را به‌صورت آرام رقم زد. پس از آن، لباس‌های زنان تا 1950م هنوز زنانه و رسمی بود. با اختراع دامن کوتاه در سال 1965م، لباس‌های زنان غیررسمی‌تر شد و همین موضوع، امری بی‌سابقه در تاریخ پوشاک به‌شمار رفت. پس از آن، لباس، دیگر نشان‌دهندۀ موقعیت اجتماعی نبوده و هرکس می‌توانست ظاهری باب روز داشته باشد.

وقوع انقلاب جنسی در سال 1960م در کنار آزادی مطبوعات و حذف قوانین سانسور، ظهور فمینیست‌های موج دوم (رادیکال)، مبارزۀ علنی را جهت تشویق زنان به برهنگی به‌ راه انداخت. پس از آن و در نیمۀ دوم قرن بیستم مدها به‌شدت متنوع و متغیر شد. در دهه‌های 1970م و 1980م، لباس‌های قدرتی با پیوستن زنان به نیروی کار رایج شد. استایل جدید به زنان، ظاهری مردانه‌تر و حرفه‌ای‌تر می‌داد که از دامن‌ها و کت‌های همسان با شانه‌های پددار تشکیل ‌شده بود.

پیوند غیرقابل‌انکار فمینیسم و مد در جنبش زنان موجب شد تا لباس‌ها و رنگ‌ها به نماد جنبش تبدیل شده و زنان لباس‌های محدودکننده را با لباس‌های راحت و کاربردی عوض کنند. همان‌طور که زنان در جست‌وجوی رهایی در بخش‌های مختلف زندگی خود بودند، سرمایه‌داران و صنعت مد نیز شروع به جست‌وجوی آن در لباس و پوشاک کردند.

در طول این مدت، رنگ‌های خاصی نیز به نماد جنبش زنان تبدیل شدند؛ برای مثال، سفید نماد خلوص و زنانگی بود و رنگ‌های بنفش و سبز نشان‌دهندۀ وفاداری و وقار بودند.

شلوارها در کمد لباس‌های زنانه به روشی مشخص‌تر ادغام شده و این همان آغاز ظهور «زن جدید» در دهه‌های قرن بیستم بود.

زنان، موهای خود را کوتاه می‌کردند، دامن کوتاه و لباس‌های محدودتری می‌پوشیدند که تا زیر زانو ختم می‌شد. این تغییرات، لباس زنانۀ قابل‌ قبول اجتماع را به چالش کشید و این نوع لباس پوشیدن بازتابی از هویت جدید زنانی بود که نقش‌های خانگی را پشت سر گذاشتند.

برهنگی در عرب جاهلیت

برخی بر این گمان هستند که پوشش زنان در زمان جاهلیت، پوششی حداقلی بوده یا فرهنگ برهنگی در عصر جاهلی و صدر اسلام وجود داشته است. این در حالی است که منابع تاریخی نشان داده‌اند برهنگی سر، صورت و بدن از امور استثنایی بود که در مواقع خاص و به‌دلایل خاص صورت می‌گرفت. این مسئله آن‌قدر اختصاصی بود که توجه مردم به‌ویژه شاعران آن عصر را به خود جلب کرده و موجب می‌شد به دید یک سوژۀ خاص دربارۀ آن شعر بسرایند.

برهنگی در ایران

تاریخ هنر ایران نشان می‌دهد، ایرانیان پیش از اسلام و پس ‌از آن، علاقه‌ای به نمایش پیکر برهنۀ انسان نداشته‌ و تنها در دوره‌های کوتاهی چون عصر ساسانی و قاجار به‌سبب مراودات گسترده و تأثیرپذیری از غرب این سنت دگرگون‌ شده است. در لباس و پوشاک ایران باستان نیز هرگز نشانی از برهنگی دیده نمی‌شود. بیشتر لباس‌ها از وقار و متانت برخوردار بوده ‌است.

ايرانيان همة تلاش و ذوق هنرى خود را براى طراحی لباس‌هاى زيبا و زيورهاى گوناگون به‌کار می‌بردند. در دوران باستان همچون نقش مهرهاى يونانی- ايرانى، سنگ‌نگاره‌های ارگيلى در شمال‌غربى آناتولى، تابوت ساتراپ، گلدان‌ها، نقاشی‌ها، اشياى فلزى كوچك، و یافته‌های پازيريك نشان می‌دهند كه شهبانوها، شاهدخت‌ها و ديگر زنان پارسى چون برهنگى و تن‌نمايى را زشت و ناروا می‌دانستند، لباس‌هاى دوتکه بلند، چین‌دار و گشاده می‌پوشیدند تا گذشته از پوشاندن همة بدن خود، برجستگی‌های طبيعى اندام‌های آنها نیز پيدا نباشد.

برهنگی در قرن حاضر

زن، پس از انقلاب صنعتی و حضور اجتماعی در جامعۀ غرب و به‌دست آوردن حق مالکیت و تسلط بر اموال خود، مورد مناسبی برای نظام سرمایه‌داری بودند تا هویت آنها را با مصرف‌گرایی پیوند بزنند. زن در این هنگامه با کالایی که مصرف می‌کند، متشخص شده و برای یافتن تشخص اجتماعی به هرکاری دست می‌زند. تغییرات حوزه‌های مختلف فلسفی-فکری، اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی در کنار انقلاب صنعتی، الگوی زنانۀ امروزی را طراحی کرده‌اند. این الگو، زن فهیم را زن تن‌‎نمای دل‌فریبی می‌داند که از عالم باخبر بوده و دیگر محصور خانه و پشت دیوار آشپزخانه نیست. زن امروزی، تحصیلات دارد، لباس مد می‌پوشد، از رسانه‌ها می‌آموزد که چگونه جذاب، تأثیرگذار و دل‌فریب باشد. او، همچنین، زنی است که می‌داند برهنگی و طنازی امروز جزء حقوق مدنی و شهروندی او بوده و به‌کمک صنعت مد و نظام سرمایه‌داری اندام خود را خریدنی و حضور خود را پول‌ساز می‌کند.

رقص برهنه

یکی از مصادیق برهنگی در دنیای امروز رقص برهنه است. این نوع رقص وابسته به عشق شهوانی است. در این نوع رقص فرد به‌تدریج لباس خود را به‌شکلی اغواکننده یا تحریک‌آمیز، به‌ویژه همراه با موسیقی، تکه‌تکه درمی‌آورد.

منابع

• «تاریخچه حجاب در اروپا تا قرن بیستم»، وب‌سایت ‌های حجاب، تاریخ درج مطلب: 18 اردیبهشت 1398ش.
• جلیلیان، شهرام و فاطمی، سیدعلی، «پوشش زنان در ایران باستان مطالعه موردی دورة هخامنشی»، فصلنامه تحقيقات فرهنگي، سال چهارم، شماره 3، 1389ش.
• حداد عادل، غلامعلی، «فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ بازدید: 9 خرداد 1402ش.
• دورانت‌، ویل، تاریخ تمدن، ترجمه ابوالقاسم طاهری، تهران، علمی و فرهنگی، 1371ش.
• «روزگاری برهنگی به‌معنای فرهیختگی بود/راه پیشرفتی که انقلاب اسلامی جلوی پای زنان گذاشت»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 9 مرداد 1401ش.
• شاه‌سنایی، محمدرضا و طباطبایی، محمدکاظم، «بررسی نظریه حجاب حداقلی درباره وضعیت پوشش در عصر جاهلیت و صدر اسلام»، فصلنامه پژوهش‌های تاريخی، معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه اصفهان سال پنجاه و نهم، دوره سوم، 1395ش.
• عرب، منصوره و کزازی، میر جلال‌الدین، «نمادشناسی پای‌برهنه در فرهنگ و ادب فارسی از آغاز تا دوره مشروطه»، دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه ، سال 5، شماره 18، 1396ش.
• لگیت، مارلین، زنان در روزگارشان، ترجمۀ نیلوفر مهدیان، تهران، نی، 1401ش.
• “Striptease (disambiguation)”, Wikipedia, 2023.
• “Striptease”, Merrian Webster,2023.
• Dana, TIFFANY&CO, “The history of Women’s movment feminist fashion history”, lofficielusa, 2022.
• Heather, Thomas, “Women’s Fashion History Through Newspapers”, Library of CONGRESS BLOGS, 2021.
• Lambert, Tim, “A history of womens clothes”, localhistoris, 2021.