روز دختر

روز دختر؛ روز تجلیل از منزلت و نقش‌های دخترانه.
روز میلاد حضرت فاطمه معصومه سلام‌الله علیها، در ایران به‌عنوان روز دختر نامگذاری شده است تا بهانه‌ای باشد برای توجه بیشتر به دختران و ارتقاء منزلت و جایگاه اجتماعی آنها و رفع تبعیض‌‌های جنسیتی در سطوح مختلف. سازمان ملل نیز روزی را به‌عنوان روز جهانی دختر نام‌گذاری کرده است.

روز جهانی دختر

در سال ۲۰۱۲م، یازدهم ماه اُکتبر از سوی سازمان ملل متحد به‌عنوان روز جهانی دختر ثبت شد. دلیل‌های عمدۀ آن ایجاد فرصت‌های اجتماعی، بهبود وضعیت تغذیه، سلامت، آموزش، حمایت از ازدواج آگاهانه و اختیاری و پرهیز از خشونت علیه دختران دانسته می‌شود. هدف اصلی آن تلاش جهانی برای جلوگیری از تبعیض‌های جنسیتی علیه زنان و دختران است.

برنامه‌های روز جهانی دختر

بسیاری از کشورهای جهان به منظور تقدیر و تجلیل از دختران، این روز را به‌شکل‌های مختلف جشن گرفته و سعی در شاد کردن آنها دارند که از آن جمله می‌توان به برگزاری کنسرت موسیقی در هندوستان، گرد‌هم‌آیی دختران استرالیایی، برنامۀ فوتبال دختران در آفریقای جنوبی، تئاترهای مخصوص روز دختر در انگلستان و کمپین‌های زبان بدن و سلامت ذهنی برای دختران اشاره کرد. در این روز به افتخار دختران، آبشار نیاگارا در آمریکا و کانادا به رنگ صورتی در می‌آید که رنگ مورد علاقه دختران است؛ برج بلند مخابرات در برلین نیز با همین رنگ تزئین می‌شود.

روز دختر در ایران باستان

در ایران باستان هرچند روزی به‌نام دختر نامگذاری نشده بود؛ اما جشن‌های مختلفی وجود داشت که در آن‌ها نقش زنان و دختران مورد توجه قرار می‌گرفت؛ از جمله پنجم اسفند را جشن می‌گرفتند که به جشن سپنته آرمئی‌تی معروف بود. سپندارمذ، مظهر محبت اهورامزدا، دختر او و فرشته موکل زمین دانسته‌ می‌شد. در این روز زنان هدایایی دریافت می‌کردند. ابوریحان بیرونی از این روز به‌عنوان عید زنانه و جشن مزدگیران یاد می‌کند.

اسلام و تکریم دختران

در اسلام زنان و دختران از جایگاه خاصی برخوردار هستند. بر مبنای آیات قرآن و منابع حدیثی؛ زن به ظرافت گل خلق شده و امانت الهی در دست مرد است زن منشأ آرامش در خانواده بوده و سیده خانه است. پسران نعمت‌ و دختران حسنه هستند، خداوند از نعمت‌ها بازخواست کرده و برای حسنات پاداش می‌دهد. دختران بهترین فرزندان هستند. خداوند بر دختران مهربان‌تر است تا پسران. دختر هدیه الهی است. در دریافت هدیه، دختران مقدم بر پسران هستند.

در آموزه‌های اهل‌بیت، توجه ویژه‌ای به مراقبت و پرورش دختران دیده می‌شود؛ در احادیث فروانی بر این نکته تأکید شده است که سرپرستی و مراقبت از دختر موجب جلب عنایت الهی می‌شود. دختر صالح بیشترین عنایات الهی را جلب می‌کند. دختران سپر آتش جهنم بوده پاداش سرپرستی از سه دختر یا سه خواهر بهشت است. بر مبنای این نگرش؛ تقدیر از دختران، الزامات خاصی دارد و روز دختر، بهترین فرصت برای نهادینه کردن کرامت دخترانه، ابراز محبت و آشنا شدن با مشکلات و دغدغه‌های آنها است.

اهمیت روز دختر برای جامعه مسلمان

اسلام نگاهی ویژه و متناسب با نظام معنایی خود به نقش‌های جنسیتی دارد؛ خلقت انسان در قامت زن و مرد را ناظر به وظایف متقابل و نسبتاً متفاوتی می‌داند که دستگاه خلقت به‌عهده آنها نهاده است. هرچند بر ظرفیت‌های یکسان زنان و مردان برای رسیدن به سعادت تأکید دارد؛ اما راه رسیدن به آن را متفاوت می‌داند؛

کارگزاران جامعه‌پذیری در فرهنگ اسلامی وظیفه ‌دارند که پسران و دختران را برای احراز جایگاه‌های همسری، مادری و پدری پرورش دهند تا از طریق ایفای درست این نقش‌ها به سعادتمندی خود و جامعه مدد رسانند.

روز دختر فرصتی برای بررسی مشکلات دختران و زمینه‌ساز پیشرفت آنها به‌شمار می‌رود. از این منظر؛ روز دختر، تنها یک مناسبت تقویمی نیست، بلکه یادآور جایگاه مهم دختر در جامعۀ مسلمان است؛ دختری که با کسب علم و حفظ عفت، حضور مسئولانه در خانواده و جامعه دارد.

روز دختر در ایران

در سال ۱۳۸۵ش شورای عالی انقلاب فرهنگی، بر اساس پیشنهاد فرهنگسرای دختران، روز تولد حضرت فاطمه معصومه را به‌عنوان «روز ملی دختران» تعیین کرد و فرهنگسرای دختران به‌عنوان دبیرخانه دائمی روز ملی دختران انتخاب شد. از آن پس، هر سال در روز دختر برنامه‌های متنوع فرهنگی با هدف تکریم دختران در ایران برگزار می‌شود.

هدف از این نامگذاری معرفی الگویی برای دختران مسلمان بود. کارشناسان؛ این روز را فرصتی مناسب برای آشنایی دختران با سبک زندگی اسلامی دانسته و بر انعکاس رسانه‌ای آن تأکید دارند. به‌دلیل قمری بودن این تاریخ، روز دختر هر سال در تقویم شمسی ایران تغییر می‌کند.

فاطمه معصومه الگوی دختران مسلمان

فاطمه معصومه دختر امام کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع) که در اول ذی‌القعده سال ۱۷۳ هجری در مدینه چشم به جهان گشود، سالروز میلادش در تقویم ایرانی به‌عنوان روز دختر نامگذاری شده‌ است. تناسب ظاهری این نامگذاری دختر بودن و ازدواج نکردن او است؛ اما دلیل واقعی آن، معرفی الگویی مناسب برای دختران است. معصومه و کریمه اهل‌بیت (س) از القاب مشهور فاطمه است. در منابع حدیثی، کرامات زیادی برای او بیان شده و به زائرین فاطمه معصومه بشارت بهشت داده شده است.

از منظر شیعیان؛ فاطمه معصومه، مظهر عفاف، تقوا، حیاو نمونه‌ای از یک دختر مؤمن، عالم و ولایت‌مدار است. او با هجرت از مدینه به قم و تحمل سختی‌ها، به دفاع از ولایت پرداخته، نقش سیاسی و فرهنگی برجسته‌ای در این ارتباط ایفا کرد. از این‌رو، معرفی شخصیت فاطمه معصومه به‌عنوان الگوی دختر مسلمان، تلاشی است برای احیای ارزش‌هایی چون معرفت، عفاف، ولایت‌مداری و مسئولیت‌پذیری در دختران ایران.

برنامه‌های تکریمی روز دختر در ایران

برنامه‌های روز دختر در ایران در سطوح خرد و کلان جامعه انجام می‌شود:

در سطح کلان؛ برنامه‌هایی در رسانه‌ها، مدارس، فرهنگسراها، ورزشگاه‌ها اجرا شده و فضاهای شهری متناسب با بزرگداشت میلاد کریمه اهل‌بیت و روز دختر آذین‌بندی می‌شوند. شناسایی دختران نخبه، برگزاری نمایشگاه‌های تولیدات دختران و تولیدات خانگی دخترانه در استان‌ها، برگزاری اردوهای مخصوص دختران در استان‌ها، برگزاری جشن‌ها و مراسمات ویژه مناطق کم‌برخوردار و دختران بی‌سرپرست و بدسرپرست و تجلیل از گروه‌های جهادی فعال در این زمینه‌ها و برگزاری هیئات اختصاصی دختران از دیگر برنامه‌های است که در روز دختر اجرا می‌شوند. همچنین مراسم مذهبی و فرهنگی متعددی در کشور و به‌ویژه در شهر قم، که محل دفن حضرت معصومه است، برگزار می‌شود.

در سطح خانواده؛ بسیاری از خانواده‌ها به دختران خود توجه ویژه‌ای می‌کنند و اغلب با هدیه‌دادن و برگزاری مراسم‌های خاص، این روز را جشن می‌گیرند. اجرای چنین برنامه‌هایی موجب می‌شود تا دختران با جایگاه رفیع خود آشنا شده و از آسیب‌های اجتماعی مصون بمانند. کارشناسان بر اجرای کارهای شناختی در برنامه‌های روز دختر تأکید داشته و ارتقای منزلت دختران را نیاز به عزم ملی می‌دانند.

منابع

• قرآن کریم
• ابراهیمی‌پور، قاسم و دیگران، شاخص‌های خانواده مطلوب از دیدگاه اسلام، قم، موئسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1395ش.
• ابن‌بابويه، محمّد، من لايحضره الفقيه، قم، دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
• پاينده‏، ابوالقاسم، نهج الفصاحۀ مجموعه كلمات قصار حضرت رسول، تهران،‏ دنياى دانش، ‏1382ش.
• «جنسیت در تربیت اسلامی»، وب‌سایت مجمع جهانی شیعه‌شناسی، تاریخ بازدید: 22 بهمن 1402ش.
• حرعاملى، محمد بن حسن، تفصيل وسائل الشيعه،‌ قم، مؤسسه آل‌البيت، ‌1409ق‌.
• خزعلی، انسیه، «تشریح اقدامات معاونت زنان برای روز دختر»، وب‌سایت قدس آنلاین، تاریخ درج مطلب: 30 اردیبهشت 1402ش.
• «در مورد روز دختر در ویکی تابناک بیشتر بخوانید»، وب‌سایت تابناک، تاریخ بازدید مطلب: 7 اردیبهشت 1404ش.
• «روز دختر ۱۴۰۳ + تاریخ ولادت حضرت معصومه (س)»، وب‌سایت خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب:1 مهر 1403ش.
• «روز دختر سال ۱۴۰۳ چه روزی است؟ علت نامگذاری این روز چیست؟»، وب‌سایت تصویر زندگی، تاریخ بازدید مطلب: 7 اردیبهشت 1404ش.
• «روز دختر در سال 1404»، وب‌سایت فردای تازه، تاریخ درج مطلب: 18 تیر1403ش.
• «روز دختر سال ۱۴۰۴ | چرا روز ولادت حضرت معصومه، روز دختر نامگذاری شده است؟»، وب‌سایت ثاقب، تاریخ درج مطلب: 30 فروردین 1404ش.
• «روز ملی دختران؛ ضرورت ها و فرصت‌ها»، وب‌سایت کاروان صاداقیه، تاریخ درج مطلب: 18 اردیبهشت 1403ش.
• زادقناد، سعيده، «چرا زادروز حضرت معصومه «روز دختران» ناميده شده است؟ / منابع و تحليل‌ها درباره علت ازدواج نکردن حضرت معصومه(س) چه مي‌گويند؟»، وب‌سایت ایبنا، تاریخ درج مطلب: 24 تیر1397ش.
• صدوق‏، محمد، أمالي الصدوق‏، بيروت‏، اعلمى‏، 1400ق.
• طباطبایی، مریم‌السادات، «موضوعات معرفتی در بزرگداشت روز دختر مورد توجه باشد»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: 11 ارديبهشت 1402ش.
• طبرسی، حسن بن فضل، مكارم الأخلاق، قم، شريف رضى، 1412ق.
• نورى، میرزاحسین، مستدرك الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت، 1408ق.‏
• هاشمی‌علی‌آبادی، سیداحمد و خسروی، جواد، «بررسی چرایی تفاوت شیوه‌های تربیتی دختران پسران در خانواده با تکیه بر آیات و روایات»، فصلنامه پژوهش‌های اعتقادی- کلامی، سال 12، شماره ‌48، زمستان 1401ش.
• يدالله‌پور، معصومه، «موقعیت زن در دیدگاه زرتشتیان»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 20 آذر 1403ش.