| (یک نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط یک کاربر دیگر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
==مفهوم‌شناسی الگوی سوم زن== | ==مفهوم‌شناسی الگوی سوم زن== | ||
اصطلاح الگوی سوم زن اولین‌بار توسط آیت‌الله خامنه‌ای، مطرح شد. ویژگی الگوی زن شرقی، آن است که در حاشـیه جای گرفته و در تاریخ‌سازی، بی‌نقش است. ویژگی الگوی زن غربی آن است که جنسیت او بر انسانیت او غلبه دارد و بهعنوان ابزار جنسـی در خـدمت سرمایه‌داری است. الگوی سوم اما بیانگر ویژگی‌های متفاوتی برای زن است.<ref>. [https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=22138 حسینی خامنه‌ای، «پیام به کنگرۀ هفت‌هزار زن شهید کشور»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> دال محوری در الگوی زن شرقی، خانه‌نشینی و دال محوری در الگوی زن غربی خانواده‌گریزی است،<ref>. هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص31.</ref> اما الگوی زن مسلمان ایرانی، جامع بین عفاف و حجاب و در متن و مرکز حوادث بودن است.<ref>.[https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=22138 حسینی خامنه‌ای، «پیام به کنگرۀ هفت‌هزار زن شهید کشور»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> | اصطلاح الگوی سوم زن اولین‌بار توسط آیت‌الله خامنه‌ای، مطرح شد. ویژگی الگوی زن شرقی، آن است که در حاشـیه جای گرفته و در تاریخ‌سازی، بی‌نقش است. ویژگی الگوی زن غربی آن است که [[جنسیت]] او بر انسانیت او غلبه دارد و بهعنوان ابزار جنسـی در خـدمت سرمایه‌داری است. الگوی سوم اما بیانگر ویژگی‌های متفاوتی برای [[زن]] است.<ref>. [https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=22138 حسینی خامنه‌ای، «پیام به کنگرۀ هفت‌هزار زن شهید کشور»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> دال محوری در الگوی زن شرقی، خانه‌نشینی و دال محوری در الگوی زن غربی خانواده‌گریزی است،<ref>. هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص31.</ref> اما الگوی زن مسلمان ایرانی، جامع بین [[عفاف]] و [[حجاب]] و در متن و مرکز حوادث بودن است.<ref>.[https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=22138 حسینی خامنه‌ای، «پیام به کنگرۀ هفت‌هزار زن شهید کشور»، وب‌سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.]</ref> | ||
علت این تقسیم‌بندی، نقشی است که زنان در تاریخ ایفا کرده‌اند یا می‌توانند ایفا کنند. مرتضی مطهری با سه‌گانۀ مفهومی «شیء گران‌بهای بدون نقش»، «شخص بی‌بهای داراى نقش» و «شخص گران‌بهای داراى نقش» به سه تیپ ایده‌آل برای هویت زن اشاره دارد. شیء گران‌بهای بدون نقش، بیانگر زن خانه‌نشین در خدمت مرد است که ابعاد شخصیت انسانی از جمله آگاهی، آزادی و خلاقیت در او رشد نکرده است<ref>. مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج2، ص231.</ref> و حوزه اثرگذاری او مستقیماً و صرفاً درون خانواده و به‌صورت غیرمستقیم در تاریخ است.<ref>. مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج1، ص400.</ref> در مقابل شخص بی‌بهای داراى نقش، زنی را به‌تصویر میکشد که ابعاد شخصیتی او رشد کرده است و شخص مؤثری در تاریخ شده است، اما به‌دلیل حضور گسترده و بدون مرز در کنار مردان و جامعه، ارزش خود را از دست داده است.<ref>. مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج1، ص401.</ref> | علت این تقسیم‌بندی، نقشی است که زنان در تاریخ ایفا کرده‌اند یا می‌توانند ایفا کنند. مرتضی مطهری با سه‌گانۀ مفهومی «شیء گران‌بهای بدون نقش»، «شخص بی‌بهای داراى نقش» و «شخص گران‌بهای داراى نقش» به سه تیپ ایده‌آل برای هویت زن اشاره دارد. شیء گران‌بهای بدون نقش، بیانگر زن خانه‌نشین در خدمت مرد است که ابعاد شخصیت انسانی از جمله آگاهی، آزادی و خلاقیت در او رشد نکرده است<ref>. مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج2، ص231.</ref> و حوزه اثرگذاری او مستقیماً و صرفاً درون [[خانواده]] و به‌صورت غیرمستقیم در تاریخ است.<ref>. مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج1، ص400.</ref> | ||
در مقابل شخص بی‌بهای داراى نقش، زنی را به‌تصویر میکشد که ابعاد شخصیتی او رشد کرده است و شخص مؤثری در تاریخ شده است، اما به‌دلیل حضور گسترده و بدون مرز در کنار مردان و جامعه، ارزش خود را از دست داده است.<ref>. مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج1، ص401.</ref> | |||
در برابر دو تصویر گذشته، آموزه‌های اسلامی زنی را تصور می‌کند که شخص گران‌بهای داراى نقش، نامیده می‌شود، کمالات روحی و انسانی همانند آگاهی، آزادی و خلاقیت در او رشد کرده و مبتذل و دم دستی هم نیست؛ زن در این نگاه محدودیت‌ها و اختلاط بی‌‌حد را ندارد.<ref>. مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج1، ص402.</ref> | در برابر دو تصویر گذشته، آموزه‌های اسلامی زنی را تصور می‌کند که شخص گران‌بهای داراى نقش، نامیده می‌شود، کمالات روحی و انسانی همانند آگاهی، آزادی و خلاقیت در او رشد کرده و مبتذل و دم دستی هم نیست؛ زن در این نگاه محدودیت‌ها و اختلاط بی‌‌حد را ندارد.<ref>. مطهری، حماسه حسینی، بی‌تا، ج1، ص402.</ref> | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۳: | ||
===تکلیف‌محوری=== | ===تکلیف‌محوری=== | ||
در الگوی سوم، تکلیف زن نسبت به خدا، اجتماع و خانواده بر اساس تفاوتهای جنسیتی و | در الگوی سوم، تکلیف زن نسبت به خدا، اجتماع و خانواده بر اساس تفاوتهای جنسیتی و مسئولیتهای اجتماعی زن و مرد تعیین می‌شود. البته در بسیاری از موارد تکلیف زن و مرد یکسان و مشابه خواهد بود، اما در مواردی نیز با توجه به اختلافات، تکالیف متفاوت خواهد شد.<ref>وفایی صدر، استنباط الگوی اجتماعی زن مسلمان، 1395ش، ص298.</ref> | ||
===هدفمندی خلقت=== | ===هدفمندی خلقت=== | ||
از منظر کلام اسلامی، جهان خلقت حاصل حکمت، قدرت و علم الهی بوده و هدف‌مند است. هدف از خلقت زن و مرد نیز در همین راستا تفسیر می‌یابد.<ref>طباطبایی، تفسیر المیزان، 1374ش، ج18، ص612-614.</ref> | از منظر کلام اسلامی، جهان خلقت حاصل حکمت، قدرت و علم الهی بوده و هدف‌مند است. هدف از خلقت زن و مرد نیز در همین راستا تفسیر می‌یابد.<ref>طباطبایی، تفسیر المیزان، 1374ش، ج18، ص612-614.</ref> در آیات قرآن برای بیان اختلافات جنسیتی از واژه خلق استفاده شده است؛ استفاده از واژه خلق در آیه «وَ مَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى»<ref>. سوره لیل، آیه 3.</ref> به‌جای واژه «جعل»، نشانه ذاتی و تکوینی بودن این اختلافات است و انگارۀ برساختی‌بودن اختلافات جنسیتی را به چالش میکشد.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، 1371ش، ذیل واژه خلق و جعل.</ref> | ||
در آیات قرآن برای بیان اختلافات جنسیتی از واژه خلق استفاده شده است؛ استفاده از واژه خلق در آیه «وَ مَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى»<ref>. سوره لیل، آیه 3.</ref> به‌جای واژه «جعل»، نشانه ذاتی و تکوینی بودن این اختلافات است و انگارۀ برساختی‌بودن اختلافات جنسیتی را به چالش | |||
===عدم برتری جنسیتی=== | ===عدم برتری جنسیتی=== | ||
با توجه به مبانی کلام امامیه اختلافات زن و مرد به هیج عنوان جنبه ارزشی نداشته و باعث برتری یک جنس بر جنس دیگر نخواهد شد. تمام هویتهای زنانه و مردانه از همین اختلافات نشأت گرفته است. حکیمانه بودن این اختلافات باعث شده است که خالق هستی، استعدادهای متناسب با زنانگی را به زن و استعداد متناسب با مردانگی را به مرد بدهد.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، 1371ش، ذیل واژه خلق و جعل.</ref> | با توجه به مبانی کلام امامیه اختلافات زن و مرد به هیج عنوان جنبه ارزشی نداشته و باعث برتری یک [[جنس]] بر جنس دیگر نخواهد شد. تمام هویتهای زنانه و مردانه از همین اختلافات نشأت گرفته است. حکیمانه بودن این اختلافات باعث شده است که خالق هستی، استعدادهای متناسب با زنانگی را به زن و استعداد متناسب با [[مردانگی]] را به مرد بدهد.<ref>مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، 1371ش، ذیل واژه خلق و جعل.</ref> | ||
===اشتراک زن و مرد در انسانیت=== | ===اشتراک زن و مرد در انسانیت=== | ||
زن در انسانیت با مرد اشتراک دارد و موجودی ناقص، نماد | زن در انسانیت با مرد اشتراک دارد و موجودی ناقص، نماد وسوسهگری و اغواکننده تلقی نمی‌شود. جامعه و [[نظریه‌های تقسیم کار جنسیتی|تقسیم کار جنسیتی]] نیز باید به ظهور و بروز هویت زنانه کمک کند، نه این‌که باعث فاصله گرفتن زن از این ذات زنانه شود.<ref>مهریزی، شخصیت و حقوق زن در اسلام، 1382ش، ص100-200.</ref> | ||
===تکوینی و فرامادی بودن منشأ جنسیت=== | ===تکوینی و فرامادی بودن منشأ جنسیت=== | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۰: | ||
براساس حکمت اسلامی، انسان موجودی صرفاً مادی نیست و نفس یا ترکیب نفس و بدن حقیقت و هویت انسان را تشکیل می‌دهند. جنسیت از این منظر، در تکوین متفاوت زن و مرد ریشه دارد.<ref>تاجیک، «جنسیت در اندیشه علامه طباطبایی»، 1400ش، ص95.</ref> | براساس حکمت اسلامی، انسان موجودی صرفاً مادی نیست و نفس یا ترکیب نفس و بدن حقیقت و هویت انسان را تشکیل می‌دهند. جنسیت از این منظر، در تکوین متفاوت زن و مرد ریشه دارد.<ref>تاجیک، «جنسیت در اندیشه علامه طباطبایی»، 1400ش، ص95.</ref> | ||
همچنین جایگاه اختلافات جنسیتی فقط بدن مادی و عنصری نبوده و حقیقت وجود انسانها با خصوصیات جنسیتی، آمیخته است. عامل جنسیت می‌تواند در بعضی | همچنین جایگاه اختلافات جنسیتی فقط بدن مادی و عنصری نبوده و حقیقت وجود انسانها با خصوصیات جنسیتی، آمیخته است. عامل جنسیت می‌تواند در بعضی زمینههای اجتماعی، فرهنگی و دینی لحاظ شود.<ref>تاجیک، «امکان‌سنجی جنسیت‌پذیری تربیت اخلاقی در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی»، 1402ش، ص180.</ref> | ||
===تعادل اجتماعی=== | ===تعادل اجتماعی=== | ||
اختلافات زن و مرد در کنار نقش مکملی که بنا بر اصل زوجیت نسبت به یکدیگر دارند، جامعه را به تعادل می‌رساند.<ref>وفایی صدر، استنباط مبانی الگوی اجتماعی زن مسلمان، 1395ش، ص273.</ref> | اختلافات زن و مرد در کنار نقش مکملی که بنا بر اصل [[زوجیت]] نسبت به یکدیگر دارند، جامعه را به تعادل می‌رساند.<ref>وفایی صدر، استنباط مبانی الگوی اجتماعی زن مسلمان، 1395ش، ص273.</ref> | ||
==موانع تحقق الگوی سوم زن== | ==موانع تحقق الگوی سوم زن== | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۲: | ||
#'''عدم تناسب با خانواده‌مداری''': ساختارهای اجتماعی به‌گونه‌ای طراحی شده است که قابلیت جمع‌شدن فعالیت اجتماعی زنان با خانواده‌داری را ندارد؛<ref>. هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص169.</ref> بهعنوان مثال در برخی از گفتگوها و مصاحبه‌ها، از دست دادن شغل، علت برخی عدم فرزندآوری‌ها بیان شده است.<ref>. هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص49.</ref> | #'''عدم تناسب با خانواده‌مداری''': ساختارهای اجتماعی به‌گونه‌ای طراحی شده است که قابلیت جمع‌شدن فعالیت اجتماعی زنان با خانواده‌داری را ندارد؛<ref>. هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص169.</ref> بهعنوان مثال در برخی از گفتگوها و مصاحبه‌ها، از دست دادن شغل، علت برخی عدم فرزندآوری‌ها بیان شده است.<ref>. هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص49.</ref> | ||
#'''عدم تناسب با روحیات زنانه''': بعضـی زنان شاغل از روی ناچاری به کارهایی می‌پردازند که با روحیات زنانه آنها سازگاری نـدارد و همین امر آنان را در معرض برخی آسیب‌های اخلاقی قرار می‌دهد. از این‌رو لازم است محـیط کـار بـرای زنان شاغل سالم و ایمن باشد؛ مثلاً منطقی به نظر نمی‌رسد که در یک کارگاه صنعتی که تعداد زیادی مرد مشغول کار هستند، زنـی نیز مشغول به کار باشد.<ref>. هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص172-170.</ref> | #'''عدم تناسب با روحیات زنانه''': بعضـی زنان شاغل از روی ناچاری به کارهایی می‌پردازند که با روحیات زنانه آنها سازگاری نـدارد و همین امر آنان را در معرض برخی آسیب‌های اخلاقی قرار می‌دهد. از این‌رو لازم است محـیط کـار بـرای زنان شاغل سالم و ایمن باشد؛ مثلاً منطقی به نظر نمی‌رسد که در یک کارگاه صنعتی که تعداد زیادی مرد مشغول کار هستند، زنـی نیز مشغول به کار باشد.<ref>. هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص172-170.</ref> | ||
#'''عدم | #'''عدم مشوقها و تدابیر حمایتی:''' عدم وجود مشوقها و تدابیر حمایتی برای جهت‌دهی زنان به سمت مشاغل و فعالیت‌های اجتماعی متناسب با الگوی سوم زن.<ref>. هدایت‌نیا، الگوی سوم؛ الگوی رفتاری زن در خانواده و جامعه، 1396ش، ص177.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
